Taalleerkrachten bouwen verder. Of juist niet?
"Studenten die starten aan universiteit kennen steeds minder Frans": UHasselt voert voor het eerst vak Frans in.”(VRT,2020)[1]
“Veel studenten kunnen in het Frans nog geen eenvoudige zin formuleren”(De Morgen, 2020)[2]
“Docenten trekken aan de alarmbel: de student kan geen Frans meer”(veto, 2020)[3]
De jaarlijks terugkerende krantenkoppen liegen er niet om. Het is slecht gesteld met de talenkennis van de jongeren in Vlaanderen. De overheid moedigt nochtans een vroeg vreemdetalenonderwijs, onder de vorm van taalinitiatie, bij jonge kinderen sterk aan. Er wordt in de scholen dan ook stevig ingezet op een degelijk taalbeleid en de leerkrachten zelf geven aan graag met talen bezig te zijn in de klas.
Dan luidt enkel nog de vraag; waar gaat het dan mis?
Vele Vlaamse scholen bieden reeds taalinitiatielessen aan die een basis zouden moeten vormen voor de latere formele taallessen. Vaak stelt men zich echter de vraag of deze taalinitiatielessen wel nut hebben vermits leerlingen die afstuderen in het secundair veel van de kennis weer verloren zijn. Is het dan nog langer zinvol om jonge kinderen vanaf de kleuterschool op een speelse manier kennis te laten maken met vreemde talen?
Onderzoek toont aan dat deze, doorgaans leuke, lessen enkel nuttig zijn indien de leerlingen de opgedane kennis in hun latere schoolloopbaan verder kunnen benutten. Het is dan ook aan de leerkrachten die later met deze kinderen aan de slag gaan binnen het formele taalonderwijs om de voorkennis van deze leerlingen te gebruiken als fundament van hun eigen (taal)lessen.
We kunnen ons vervolgens de vraag stellen of leerkrachten binnen het vreemde talenonderwijs het advies om verder te bouwen op reeds opgedane kennis dan misschien gewoon in de wind slaan. Gebruiken ze deze kennis wel als springplank om goed onderbouwde lessen te maken en te geven? Of worden de lesjes taalinitiatie enkel als een leuk tijdverdrijf voor de kinderen gezien? Vormen ze inderdaad een goede basis waarmee de leerkrachten in de basisschool concreet mee aan de slag kunnen gaan?
Na het lezen van een onderzoeksrapport[4] waarbij men trachtte te bepalen welke interventies op vlak van effectief talenonderwijs effect hebben en op wie deze dan van toepassing zijn, vroeg ik me af of de adviezen die voortvloeien uit dat onderzoek ook daadwerkelijk worden toegepast in de klas.
Zoals het reeds vernoemde advies dat stelt dat het verder bouwen op al opgedane kennis vergaard bij de taalinitiatielessen in de daaropvolgende jaren van het (formeel)vreemdetalenonderwijs bepalend kan zijn voor het latere succesvolle gebruik van die taal. Hierbij is het nodig om allereerst de beginsituatie van de leerlingen te bepalen om deze daarna in te zetten als fundament voor de verdere (vreemde)taallessen.
Op zoek naar antwoorden.
Ik ben zelf op zoek gegaan naar antwoorden. Bouwen de leerkrachten in het basisonderwijs verder op de opgedane kennis van hun leerlingen en hoe bepalen ze dan juist het beginniveau van hun leerlingen? Welke factoren speelden hierbij een rol? Werken de verschillende leerkrachten binnen de scholen samen in dit proces? Versterken ze elkaar hierin?
Het besluit dat ik kon trekken na het afronden mijn (kleinschalig) onderzoek was bemoedigend te noemen. Leerkrachten werken blijkbaar graag rond en met vreemde talen in hun klas. De meerderheid bouwt, zoals geadviseerd, verder op de fundamenten gelegd bij de taalinitiatielessen. Ze hechten ook groot belang aan het aanbieden van vreemde talen aan jonge kinderen. De leerkrachten gaven ook aan een duidelijk verschil in voorkennis op te merken in de scholen waar taalinitiatielessen werden aangeboden. Veel onderwijzers gaven aan dat het voornamelijk de durf om te spreken is dat als voornaamste en meest waarneembare verschil in voorkennis bij de leerlingen wordt gezien. De verwachtingen wat betreft het actief gebruiken van die talen tijdens de latere lessen lagen echter níet erg hoog; de meerderheid van de leerkrachten gebruikt immers enkel het Nederlands als instructietaal tijdens de lessen.
Wanneer ik ging kijken naar het al dan niet aanwezig zijn van een duidelijk taalbeleid, stelde ik vast dat dit in het grootste deel van de scholen heel duidelijk present was. De leerkrachten gaven in mijn onderzoek wel aan dat de school het dagelijkse gebruik van vreemde talen in de klas of school echter niet aanmoedigt. De meeste onderwijzers blijken wel zeer gemotiveerd om dit wél te doen en integreren vreemde talen in de dagelijkse routine in de klas.
Uit mijn onderzoek is ook gebleken dat de meeste scholen (leer)methodes, aangeboden door de verschillende uitgevers, inzetten om de vreemde taallessen in hun school te ondersteunen. Al valt het op dat er binnen het vreemde talenonderwijs weinig tot geen onderling overleg plaatsvindt tussen de verschillende leerkrachten.
De vraag blijft...
Blijft de vraag; waar gaat het dan mis? Wat mijn onderzoek heeft uitgewezen is dat vele vragen nog onbeantwoord blijven. Dat verder onderzoek naar dit onderwerp zeer zeker nodig is. En dat het vooral de leerkrachten zijn die dagelijks met de kinderen aan de slag gaan de koers mee moeten kunnen bepalen binnen dat talenbeleid. Dat eensgezindheid binnen het onderwijs belangrijk is om de vooropgestelde doelen te kunnen behalen. Vroeger is niet altijd beter, maar misschien is het raadzaam om toch eens een blik over onze schouder te werpen om terug te kijken naar de tijd dat leerlingen het Frans (en andere vreemde talen) wel beheersten. Al is daar waarschijnlijk weer een ander onderzoek voor nodig.
Ik verwacht ooit een rapport te kunnen lezen over een algemeen grootschalig onderzoek naar de oorzaak van de terugnemende kwaliteit van het Frans bij onze studenten. In de hoop hierin realistische en haalbare doelen en werkwijzen terug te vinden waar de leerkrachten heel concreet mee aan de slag kunnen in hun klas.
Veel plezier bij het lezen van mijn onderzoek.
Linn Eynatten
[1] Vermeersch, B. (2020, 16 januari). “Studenten die starten aan universiteit kennen steeds minder Frans”: UHasselt voert voor het eerst vak Frans in. vrtnws.be. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/01/15/studenten-kennen-onvoldoende-fr…
[2] De Boeck, A. (2020, 16 januari). ‘Veel studenten kunnen in het Frans nog geen eenvoudige zin formuleren’. De Morgen. https://www.demorgen.be/nieuws/veel-studenten-kunnen-in-het-frans-nog-g…
[3] Roothooft, E. (2020, 17 februari). Docenten trekken aan de alarmbel: de student kan geen Frans meer. Veto.be. https://www.veto.be/artikel/docenten-trekken-aan-de-alarmbel-de-student…
[4] Hooft, H., Gobyn, S., & Van den Branden, K. (2019). Vroege start? Een analyse van interventies en maatregelen voor effectief vreemdetalenonderwijs. (Steunpunt Onderwijsonderzoek, Gent SONO/2018.Vrije RuimteOD1/1). Geraadpleegd van http://steunpuntsono.be/portfolio/vroege-start-een-analyse-van-interven…
Bibliografie
Adam, C., & Gonzalez, S. (2010). Vreemdetalenonderwijs op de basisschool, waarom en hoe? Geraadpleegd op 19 april 2020, van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltm/issue/view/24
Agirdag, O., & Kambel, E. (2018). Meertaligheid en onderwijs (1ste editie). Den Haag, Nederland: Boom Lemma.
Anderssonschool. (2016, 1 augustus). Vroeg vreemdetalenonderwijs, Engels vanaf de kleuters. Geraadpleegd op 22 maart 2020, van https://andersenschool.eu/vroeg-vreemde-talenonderwijs-engels-vanaf-kle…
Blom, E. (2010, 3 februari). Bekijk: Het voordeel van tweetaligheid. Geraadpleegd op 15 maart 2020, van https://www.nemokennislink.nl/publicaties/het-voordeel-van-tweetalighei…
Bodde-Alderlieste, M. (2015). Ambities voor vroeg Engels, niet het lespakket bepaalt de leerlijn, maar het beoogde ambitienivea.u. Levende talen magazine, (6).
Boderé, A., Sassenus, S., & Van Petegem, P. (2018). HET ONDERWIJS IN DE 21STE EEUW Maatschappelijke veranderingen en hun impact op het onderwijs van vandaag en morgen. Sono -Steunpunt onderwijsonderzoek. Geraadpleegd van http://steunpuntsono.be/wp-content/uploads/2019/11/drierapportensamen.p…
Bogaerds, E. (2013). Reading Education in Two Languages (Scriptie). Geraadpleegd van https://www.scriptiebank.be/sites/default/files/Thesis_Eva%20Bogaerds_c…
Centrum voor Taal en Onderwijs (KU Leuven), & Steunpunt Diversiteit en Leren (UGent). (2012). TALENSENSIBILISERING IN HET KLEUTER- EN LAGER ONDERWIJS. Geraadpleegd op 23 mei 2020, van http://meertaligheid.be/content/3-materiaal/20200218-talensensibiliseri…
Claessen, F. (2018). Frans en Duits in het basisonderwijs: Vier jaar later | Claessen | Levende Talen Magazine. Geraadpleegd op 22 maart 2020, van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltm/article/view/1777/1384
CLB. (z.d.). CLB voor anderstalige ouders en leerlingen in 7 vragen. Geraadpleegd op 31 maart 2020, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/clb-voor-anderstaligen-in-7-vragen
De Graaff, R. (2012, 10 november). Hoe leer je een nieuwe taal op school? Geraadpleegd op 20 mei 2020, van http://www.taalcanon.nl/vragen/hoe-leer-je-een-nieuwe-taal-op-school/
De Graaff, R. (2013 juli). Taal om te leren: Iedere docent een CLIL-docent. Levende Talen Magazine, 100/7. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl
De Graaff, R., & Lowie, W. (2018 januari). Met taal kunnen we de wereld aan | Graaff | Levende Talen Magazine. Levende Talen Magazine, 105. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl
De Rijk, E. (2015, 1 juni). Moderne vreemde talen op de basisschool: Een zoektocht naar werkbare kaders. Levende talen Magazine, 102/4. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl
De taalreis.nl. (2018, 22 juni). Meertaligheid; hoe en wat? Geraadpleegd op 23 maart 2020, van https://www.detaalreis.nl/meertaligheid-hoe-en-wat/
Dönszelmann, S. (2018 januari). Doeltaal Leertaal: Over bibberen aan de rand van het taalbad en docenten-taalbewustzijn. Levende Talen Magazine, 105. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl
Duarte, J., & Günther, M. (2019 januari). Meer meertaligheid in het basisonderwijs…Ja maar, hoe? Nieuwe inzichten door meertaligheidsprojecten – MeerTaal. Meer taal, 6(2). Geraadpleegd van https://vangorcumtijdschriften.nl
E.F. (2019). EF EPI - EF English Proficiency Index: A Ranking of 100 Countries and Regions by English Skills. Geraadpleegd van https://www.ef.be/__/~/media/centralefcom/epi/downloads/full-reports/v9…
Een wetenschappelijk artikel schrijven - richtlijnen en tips. (2008, 14 november). Geraadpleegd op 5 maart 2020, van https://wetenschap.infonu.nl/diversen/25471-een-wetenschappelijk-artikel-schrijven-richtlijnen-en-tips.html
Elferink, I., Mitzschke, M., Bosveld, G., & Koops, G. (2018 januari). En route pour augmenter la motivation ; Auf dem Weg zu mehr Motivation. Levende Talen Magazine, 105. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl
Elzenga, A., & de Graaff, R. (2015, 1 januari). Motivatie voor Engels en Frans in het tweetalig onderwijs. Zijn leerlingen in het tweetalig onderwijs gemotiveerdere taalleerders? | Elzenga | Levende Talen Tijdschrift. Levende Talen Tijdschrift, 16(4). Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl
ERK. (z.d.). De niveaubeschrijvingen - Europees Referentiekader. Geraadpleegd op 29 april 2020, van http://www.erk.nl/docent/niveaubeschrijvingen/
Europese Unie. (2020, 12 februari). EU-talen. Geraadpleegd op 20 april 2020, van https://europa.eu/european-union/about-eu/eu-languages_nl
Europese Unie. (z.d.). Taalbeleid | Infopagina’s over de Europese Unie | Europees Parlement. Geraadpleegd op 15 maart 2020, van https://www.europarl.europa.eu/factsheets/nl/sheet/142/taalbeleid
Fikkert, P. (2017, 1 juni). Waarom leren niet alle kinderen hun moedertaal even snel? Geraadpleegd op 20 mei 2020, van http://www.taalcanon.nl/vragen/waarom-leren-niet-allen-kinderen-hun-moe…
Gielen, S. G. (2015). Meertaligheid een troef! (1ste editie). Nederland: Abimo.
GO! (z.d.). Taalbeleid. Geraadpleegd op 28 april 2020, van https://www.g-o.be/taalbeleid/
GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, Katholiek Onderwijs Vlaanderen, & OVSG. (2018, 18 april). Toelichting – Vreemde talen in het basisonderwijs [Presentatieslides]. Geraadpleegd van https://www.vlor.be/activiteiten/verslagen/toelichting-vreemde-talen-he…
GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap. (2018, 18 april). Standpunt moderne vreemde talen in het basisonderwijs. [Presentatieslides]. Geraadpleegd van https://assets.vlor.be/www.vlor.be/attachment/Standpunt%20moderne%20vre…
GO! Onderwijs van de Vlaamse gemeenschap. (z.d.). Leerplannen basisonderwijs. Geraadpleegd op 3 december 2019, van https://pro.g-o.be/pedagogische-begeleiding-leerplannen-nascholing/leer…
Grezel, J. E. (2020, 21 maart). Nationaal Platform gaat campagne voeren voor talenstudies; ‘Laat leerlingen het maatschappelijke en culturele belang van talen ervaren’ | Grezel | Levende Talen Magazine. Geraadpleegd op 21 maart 2020, van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltm/article/view/1867/1474
Havermans, N., Wouters, T., & Groenez, S. (2018). Which school characteristics influence parents’ school preferences? (SONO/2018/OL3.2/2). Geraadpleegd van http://steunpuntsono.be/portfolio/schoolkenmerken-en-ouderlijke-voorkeu…
Hériard, P. (2019, 1 december). Taalbeleid | Infopagina’s over de Europese Unie | Europees Parlement. Geraadpleegd op 8 april 2020, van https://www.europarl.europa.eu/factsheets/nl/sheet/142/taalbeleid
Hooft, H., Gobyn, S., & Van den Branden, K. (2019). Vroege start? Een analyse van interventies en maatregelen voor effectief vreemdetalenonderwijs. (Steunpunt Onderwijsonderzoek, Gent SONO/2018.Vrije RuimteOD1/1). Geraadpleegd van http://steunpuntsono.be/portfolio/vroege-start-een-analyse-van-interven…
Houben, E. (2017). CLIL in het basisonderwijs. (masterthesis Universiteit Utrecht). Geraadpleegd van https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/348310
Impulsen voor het onderwijs Frans in Vlaanderen. (2020, 12 februari). Geraadpleegd op 23 mei 2020, van https://duurzaamonderwijs.com/2020/02/12/impulsen-voor-het-onderwijs-fr…
Katholiek onderwijs Vlaanderen. (z.d.). Aan de slag in de school. Geraadpleegd op 1 maart 2020, van https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/talenbeleid/aan-de-slag-in-je…
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (2017). Wegwijzer voor vreemdetalenaanbod in de basisschool. Geraadpleegd van https://pincette.katholiekonderwijs.vlaanderen/meta/properties/dc-ident…
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (2018, 22 november). Een sterk vreemdetalenonderwijs voor de Vlaamse leerling. Geraadpleegd op 29 april 2020, van https://pincette.katholiekonderwijs.vlaanderen/meta/properties/dc-ident…
Kind en Gezin. (2019). Het kind in Vlaanderen 2018. Geraadpleegd van https://www.kindengezin.be/img/KIN0529_KIV2018_Alles.pdf
Kind en Gezin. (z.d.). Kind in Vlaanderen. Geraadpleegd op 19 mei 2020, van https://www.kindengezin.be/cijfers-en-rapporten/kind-in-vlaanderen/
Laan, M. (2014). De kennis van aankomende docenten over meertaligheid. (scriptie). Rijksuniversiteit Groningen. Geraadpleegd van https://www.rug.nl/society-business/science-shops/taal-cultuur-en-commu…
Leemans, L. (2020, 9 maart). “Leraren moeten meer Frans spreken tijdens de Franse les”. Geraadpleegd op 22 maart 2020, van https://www.klasse.be/134834/leraren-basisonderwijs-frans-spreken/
Meertalig.nl, Meertaligheid.be, & Nederlandse Taalunie. (2019). Antwoorden op vragen over omgaan met meertaligheid in het onderwijs in het Nederlandse taalgebied. Geraadpleegd van https://www.meertaligheid.be/materiaal?q=omgaan+met+meertaligheid
Meertaligheid | Taalunieversum. (2018, 12 december). Geraadpleegd van http://taalunieversum.org/inhoud/meertaligheid
Meertaligheid: hoe en wat? (2018, 22 juni). Geraadpleegd op 17 maart 2020, van https://www.detaalreis.nl/meertaligheid-hoe-en-wat/
Metrotaal.be | Inspiratie basisonderwijs. (z.d.). Geraadpleegd op 5 maart 2020, van http://www.metrotaal.be/bibliografie
Ministerie van onderwijs en vorming. (2018). Peiling Frans in het basisonderwijs. (D/2018/3241/181). An Verhaegen. Geraadpleegd van https://www.vlaanderen.be/publicaties/peiling-frans-in-het-basisonderwi…
Naber, R., & Lowie, W. (2012, 29 april). Hoe vroeger, hoe beter? Een onderzoek naar de effectiviteit van vroeg vreemdetalenonderwijs. Levende Talen Tijdschrift, 13/4. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl
NEMO Kennislink. (2020, 3 maart). Geraadpleegd op 15 maart 2020, van https://www.nemokennislink.nl/vakgebieden/taalwetenschap/
nieuwsblad.be. (2019, 25 maart). Steeds meer leerlingen spreken geen Nederlands thuis. Geraadpleegd van https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20190325_04279518
Nuffic Academy. (2019, 5 maart). Waarom vvto? Geraadpleegd op 29 april 2020, van https://www.internationalisering.nl/modules/eerste-kennismaking-met-vro…
Onderwijs Vlaanderen. (z.d.-a). Het pedagogisch project van een school - voor onderwijspersoneel. Geraadpleegd op 29 april 2020, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/het-pedagogisch-project-van-een-scho…
Onderwijs Vlaanderen. (z.d.-c). Het schoolreglement. Geraadpleegd op 29 april 2020, van Vlaanderen. (z.d.-b). Leerplannen – voor onderwijspersoneel. Geraadpleegd op 16 april 2020, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/leerplannen#waar
Onderwijs Vlaanderen. (z.d.-d). Leerplannen – voor onderwijspersoneel. Geraadpleegd op 16 april 2020, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/leerplannen#waar
Onderwijs Vlaanderen. (z.d.-e). Officieel en vrij onderwijs, onderwijsnetten en - koepels. Geraadpleegd op 28 april 2020, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/officieel-en-vrij-onderwijs-onderwij…
Onderwijs Vlaanderen. (z.d.-f). Vrije schoolkeuze - voor ouders. Geraadpleegd op 29 april 2020, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/vrije-schoolkeuze
Onderwijskoepel van Steden en Gemeenten vzw. (2013, 1 september). Visietekst tweede taal Frans | OVSG. Geraadpleegd op 28 april 2020, van https://www.ovsg.be/visieteksten/visietekst-tweede-taal-frans
Onderwijsvereniging van Steden en Gemeenten. (2011, 27 september). Standpunt van OVSG over de conceptnota “Samen taalgrenzen verleggen” | OVSG. Geraadpleegd op 23 april 2020, van https://www.ovsg.be/standpunten/standpunt-van-ovsg-over-de-conceptnota-…
Over de auteur van deze blog. (2019, 17 september). Geraadpleegd op 23 maart 2020, van https://duurzaamonderwijs.com/over-de-auteur-van-deze-blog/
Pedagogische begeleidingsdienst: GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap. (z.d.). Standpunt moderne vreemde talen in het basisonderwijs. Geraadpleegd op 22 maart 2020, van https://assets.vlor.be/www.vlor.be/attachment/Standpunt%20moderne%20vre…
Riemersma, A. M. J. (2012, 9 februari). Gelijkwaardigheid en continuïteit van meertalig onderwijs in Europees perspectief [Presentatieslides]. Geraadpleegd van https://www.researchgate.net/profile/Reitze_Jonkman/publication/2418862…
Rijbroek, M. (2019). Het fact-flip-actmodel voor effectief taalonderwijs: Een samenspel tussen online leeromgeving, activerende didactiek en docentgedrag. Levende Talen Magazine, 106(7), 4-8.
Rijksuniversiteit Groningen. (2016). Kennisdossier: meertaligheid. Geraadpleegd van https://www.rug.nl/society-business/science-shops/taal-cultuur-en-commu…
Schellekens, F. (2018). Beleid voor een meertalig Europa? (Eindwerkstuk 3834190). Geraadpleegd van https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/369452
Schoolportaal.be. (z.d.). Schoolportaal | Frans en andere talen in de lagere school. Geraadpleegd op 20 mei 2020, van https://schoolportaal.be/lager-onderwijs/leergebieden-lager-onderwijs/f…
Smet, P. (z.d.). Samen taalgrenzen verleggen. Geraadpleegd op 16 april 2020, van https://www.sampol.be/2011/09/samen-taalgrenzen-verleggen
Steunpunt Diversiteit & Leren. (2015, 30 juni). Beleidssamenvatting Meertaligheid Als Realiteit op School (MARS). Geraadpleegd op 5 maart 2020, van https://dataonderwijs.vlaanderen.be/onderwijsonderzoek/default.aspx?nr=…
Steunpunt Diversiteit & Leren. (z.d.). Meertaligheid: Wat en waarom dit thema? Geraadpleegd op 17 maart 2020, van http://www.steunpuntdiversiteitenleren.be/themas/meertaligheid
Steunpunt Toetsontwikkeling en Peiling. (2018). Peiling Frans in het basisonderwijs. Geraadpleegd van https://www.vlaanderen.be/publicaties/peiling-frans-in-het-basisonderwi…
Swaen, B. (2018, 19 februari). Hoe formuleer je een probleemstelling voor je scriptie? Geraadpleegd op 5 maart 2020, van https://www.scribbr.nl/starten-met-je-scriptie/probleemstelling/
Taal, Cultuur en Communicatie. (2016). Kennisdossier: meertaligheid. Geraadpleegd van https://www.rug.nl/society-business/science-shops/taal-cultuur-en-commu…
TaalUnie. (2018, December 12). taalunieversum.org. Retrieved 18 March 2020, from http://taalunieversum.org/inhoud/meertaligheid
The Austrian education system – 2013. (2013). [{illustration}]. Geraadpleegd van http://mavoieproeurope.onisep.fr/en/initial-vocational-education-and-tr…
Tribune, V. (2018, 1 oktober). “Ons taalonderwijs heeft nood aan een marshallplan”. Geraadpleegd op 29 april 2020, van https://www.knack.be/nieuws/belgie/ons-taalonderwijs-heeft-nood-aan-een…
Universiteit Utrecht. (2019, 20 maart). Taalontwikkelingsexpert Elma Blom. Geraadpleegd op 31 maart 2020, van https://www.uu.nl/onderzoek/dynamics-of-youth/taalontwikkelingsexpert-e…
Unsworth, S. (2010, 1 februari). Bekijk: Meertaligheid matters. Geraadpleegd op 3 maart 2020, van https://www.nemokennislink.nl/publicaties/meertaligheid-matters/?search…
Van Avermaet, P. (z.d.-a). Waarom zijn we bang voor meertaligheid? | Avermaet | Levende Talen Magazine. Geraadpleegd op 21 maart 2020, van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltm/article/view/1523/1132…
Van Avermaet, P. (z.d.-b). Waar zijn we bang voor? Bedenkingen bij meertaligheid in het onderwijs. Geraadpleegd op 19 maart 2020, van http://taalunieversum.org/cgi-bin/index.cgi/sitesearch/taalunieversum.h…
Van Avermaet, P., & Sierens, S. (2010). Goed gegokt? Reflecties op twintig jaar gelijkeonderwijskansenbeleid in Vlaanderen. Antwerpen, België: Garant Uitgevers.
Van Avermaet, Piet. (z.d.). Waar zijn we bang voor? Bedenkingen bij meertaligheid in het onderwijs. Geraadpleegd op 19 maart 2020, van http://taalunieversum.org/cgi-bin/index.cgi/sitesearch/taalunieversum.h…
van den Beukel, E. (2016). Meertaligheid en TOS; Overeenkomsten, risicofactoren en behandeling (eindwerk). Geraadpleegd van https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/338242
van den Broek, E., & Dielemans, R. (2017 april). Bewuste taalvaardigheid in de klas | Broek | Levende Talen Magazine. Levende Talen Magazine, 104/4. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl
van den Heuvel, Loes. (2016). Opvattingen van leerkrachten over Engels in het basisonderwijs en vroeg vreemdetalenonderwijs in het Engels (Bachelorproef). Loes van den Heuvel. Geraadpleegd van https://theses.ubn.ru.nl/bitstream/handle/123456789/4217/Heuvel%2C_L.J…
van der Donk, C., & van Lanen, B. (2016). Praktijkonderzoek in de school (3de editie). Bussum, Nederland: Coutinho.
van Maris, B. (2018, 9 april). We willen te perfect Frans spreken. NRC. Geraadpleegd van http://www.franszelfsprekend.nl
Vanbuel, M., Boderé, A., & Van den Branden, K. (2017). HELPEN TALENBELEID EN TAALSCREENING TAALGRENZEN VERLEGGEN? Een reviewstudie naar effectieve taalstimuleringsmaatregelen (Research paper SONO/2017.OL1.5/1). SONO - Steunpunt onderwijsonderzoek. Geraadpleegd van https://data-onderwijs.vlaanderen.be/onderwijsonderzoek/project/425
Vermeersch, B. (2017, 27 november). Meertaligheid op school: wat zeggen de onderwijsexperten? Geraadpleegd op 15 februari 2020, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/11/27/meertaligheid-op-school--wat-ze…
Verschueren, M. (2018, 1 juli). Meertalig opvoeden: Enkele mythes en waarheden uitgelicht. EOS-wetenschap. Geraadpleegd van https://www.eoswetenschap.eu
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2016). MARS Meertaligheid Als Realiteit op School. Geraadpleegd van https://data-onderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestand.ashx?nr=6366
Vlaamse Overheid. (2017, 3 juli). Onderwijsaanbod vreemde talen in het gewoon basisonderwijs. Geraadpleegd op 16 april 2020, van https://data-onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=15073
VLOR. (2011a). Advies over de conceptnota ‘Samen taalgrenzen verleggen’ (AR-AR-ADV-002). Geraadpleegd van https://assets.vlor.be/www.vlor.be/import/ar-ar-adv-002.pdf
VLOR. (2011b). ‘t Is goe, juf, die spreekt mijn taal! (Wetenschappelijk rapport over talensensibilisering in de Vlaamse onderwijscontext). Geraadpleegd van http://old.steunpuntdiversiteitenleren.be/sites/default/files/Rapport_W…
VLOR. (2016). Advies over meertaligheid als realiteit op school. Geraadpleegd van https://assets.vlor.be/www.vlor.be/import/ar-ar-adv-1617-008.pdf
VLOR. (2018a). Beter Frans in het basisonderwijs (1819 – ADV-15299). Geraadpleegd van https://assets.vlor.be/www.vlor.be/advice_final_attachments/1819%20-%20…
VLOR. (2018b, 18 april). Toelichting – Vreemde talen in het basisonderwijs. Geraadpleegd op 23 maart 2020, van https://www.vlor.be/activiteiten/verslagen/toelichting-vreemde-talen-he…
VLOR. (2018c, 10 oktober). Sterker Frans in het basisonderwijs. Geraadpleegd op 26 januari 2020, van https://www.vlor.be/adviezen/sterker-frans-het-basisonderwijs
Voogel, M. (2019 april). Sterker burgerschapsonderwijs biedt kansen voor moderne vreemde talen: Andere woorden doen anders denken | Voogel | Levende Talen Magazine. Levende Talen Magazine, 106/2. Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl
Vrije Ruimte SONO. (z.d.). Vroege Start? Een analyse van interventies en maatregelen voor effectief vreemdetalenonderwijs. (SONO/2018.VrijeRuimteOD1/1). Geraadpleegd van http://steunpuntsono.be/portfolio/vroege-start-een-analyse-van-interven…
Vrije Ruimte SONO. (2019a). AANBEVELINGEN ROND VREEMDETALENONDERWIJS O.b.v. het onderzoeksrapport ‘VROEGE START? Een analyse van interventies en maatregelen voor effectief vreemdetalenonderwijs’ (SONO/2018.VrijeRuimteOD1/1 _ 12074). Steunpunt onderwijsonderzoek. Geraadpleegd van http://steunpuntsono.be/portfolio/vroege-start-een-analyse-van-interven…
Wat is meertaligheid. (z.d.). Geraadpleegd op 3 maart 2010, van http://meertaligheid.be/jouw-vragen-beantwoord/#/watismeertaligheid
