Tijdelijk op kantoor wonen: een goed idee?
Door Laura Lo Bue, interieurarchitecte (UHasselt).
“Ik reis de wereld af, met enkel de spullen die ik niet moest verkopen om mijn reis te beginnen, in de voetsporen van onbekenden die voor me uit wandelden. Ieder van ons denkt stil aan een toekomst die beter is dan het verleden die we achterlaten. Ik mis mijn familie, maar ik weet voor welk doel ik ze verlaat: vrijheid en rustig leven, zoals normale mensen. We worden herenigd. Daar ben ik zeker van, want daarvoor ga ik zorgen. In deze nieuwe wereld, een wereld waar ik een vreemdeling ben.”
Een van de gedachten die meer dan 65 miljoen mensen wereldwijd delen; de gedachte van mensen die hun geboorteland verlaten om uitlopende redenen zoals hevige oorlog, armoede, vervolgingen en natuurrampen. Al deze mensen zetten – vaak letterlijk – hun leven op het spel om een beter leven in (West-)Europa te vinden, en België is een van de gewenste bestemmingen. Het jaar 2015 was het recordjaar dat vluchtelingen een aanvraag om internationale bescherming indienden. Er waren namelijk zo’n 44 760 personen (gegevens van CGVS België) die aanklopten bij de Belgische Dienst van Vreemdelingenzaken. Het jaar nadien daalde dit aantal sterk, maar de vluchtelingentoestroom kent de laatste jaren terug een opmars.
Waar moeten al die mensen verblijven?
De coronapandemie heeft 2020 op z’n kop gegooid. Daar kunnen we zeker van zijn, maar het heeft ook voor mogelijkheden gezorgd. Bedrijven zochten naar nieuwe manieren van werken en telewerk kreeg een enorme boost waardoor we massaal gingen thuiswerken. Wat gebeurde er met die kantoorgebouwen? Die kwamen leeg te staan. De kantorenleegstand, al jaren een veelbesproken probleem, wordt nu nog groter. In Brussel stond er in 2020 welgeteld 980 000 m² kantoren leeg (gegevens van studiebureau JLL).
“We kunnen die gebouwen toch niet zomaar leeg laten staan? Het is toch mogelijk om die te hergebruiken?” vraagt u. Ja, dat denk ik ook. Waarom zouden we deze gebouwen niet kunnen transformeren om er een al dan niet tijdelijk opvangcentrum voor verzoekers om internationale bescherming van te maken?
Daarbij kennen de laatste jaren veel landen een enorme opmars in microappartementen. Dat zijn kleine, goedkope appartementen die vooral gebruikt worden door alleenstaanden en studenten. België kent deze opmars nog niet, maar toch zijn er vele internationale voorbeelden waarin ontwerpers trachten om van microappartementen een populair gegeven te maken. Vooral in grote steden in het buitenland is dat een bekende manier van wonen voor mensen met een laag inkomen en alleenstaanden. Deze woonvorm kunnen we inzetten in de leegstaande kantoorgebouwen zodat er een opvangcentrum gecreëerd kan worden.
Tijdelijk op kantoor wonen.
Door de samenvoeging van deze 3 actuele gebeurtenissen, is het onderwerp van mijn scriptie ontstaan: “Onderzoek naar de integratie van microappartementen in leegstaande kantoorgebouwen in Vlaanderen en Brussel waardoor deze gebouwen ingezet kunnen worden als (tijdelijk) opvangcentrum voor verzoekers om internationale bescherming.” In deze scriptie onderzoek ik welke interieurgerichte (en als gevolg sociaalgerichte) ontwerpstrategieën in microappartementen gebruikt worden om het leven in een microappartement te veraangenamen en welke ervan toepasselijk zijn in een opvangcentrum voor verzoekers om internationale bescherming.
Om mezelf in de drie onderwerpen te verdiepen, heb ik een literatuurstudie uitgevoerd die me een eerste kennismaking gaf met het onderwerp. Daarnaast heb ik ook samengewerkt met Fedasil, meer bepaald het opvangcentrum in Zaventem. Zij hadden al het idee om een kantoorgebouw (tijdelijk) te transformeren tot een opvangcentrum. Met hen moest ik dus zeker kennismaken om mijn onderzoek te vervolledigen. Dit opvangcentrum is dus een zeer goede bron geweest om interviews af te leggen met verzoekers om zo de theorieën die gevonden waren in de literatuurstudie te toetsen bij de bewoners van een opvangcentrum. Opvangcentrum Zaventem is tevens de locatie geweest voor de masterproef, waarbij de theorieën in praktijk worden toegepast in een fictief project. Om zoveel mogelijk praktijkprojecten te bekijken, zijn verdere casussen die geanalyseerd werden heel breed uitgetrokken.
Fedasil Zaventem (beeld Laura Lo Bue)
Hoe dan? Zo!
Om het lang verhaal kort te maken, kwam ik op enkele interieurgerichte aspecten uit die bevorderlijk zijn voor het mentale welzijn van bewoners van opvangcentra. Als u zich afvraagt of de transformatie van een kantoorgebouw tot een opvangcentra in de eerste plaats wel nuttig is, dan is het antwoord daarop “ja”. Dit verlaagt de kantorenleegstand en vergroot de capaciteit om verzoekers om internationale bescherming op te vangen.
Wat vooral belangrijk is bij het inrichten van een microappartement, is de privacy. Vooral bij gezinnen die in één appartement leven, is dit een belangrijk aspect. Daarnaast moet er een goede akoestiek zijn. Het gebruik van genoeg zonlicht, zachte materialen, integratie van groen enz. kan het mentale welzijn van verzoekers verbeteren. Om de coronamaatregelen te communiceren, werkt men best met universele symbolen. Wat uit het onderzoek bleek, is dat niet alleen interieurgerichte ingrepen wonen in een microappartement kunnen veraangenamen, maar ook dat wonen in een microappartement een bepaalde levensstijl vraagt: veel opruimen, maar ook dat men bepaalde opbergsystemen zoals open- en dichtklappen van tafels volhoudt. De mogelijkheid om zichzelf uit te drukken in een woonruimte zoals een foto of een plantje toevoegen dat bij de bewoner past, is een must. Toch moet een microappartement zo neutraal mogelijk blijven omdat verzoekers komen en gaan en er telkens nieuwe mensen en families in de microappartementen komen wonen.
Ontwerpstrategieën microappartementen (beeld Laura Lo Bue)
In de masterproef heb ik het onderzoek en de interviews gegoten in een interieurontwerp met het kantoorgebouw van opvangcentrum Zaventem als basis. Dit voormalige ING-gebouw bestaat uit grote gangen die als de “boulevards: plaatsen van ontmoeting” worden beschouwd. Deze boulevards zijn de basis van het concept. In het kort wordt de gelijkvloers als een “publiek plein” beschouwd waar alle gemeenschappelijke activiteiten/functies en administratie plaatsvinden. De focus ligt op de multifunctionele serre waar bewoners kunnen tuinieren of andere activiteiten uitvoeren. Op de verdiepingen bevinden zich de microappartementen. Het opvangcentrum wordt zo een open commune waar bewoners kunnen wonen, werken en ontspannen terwijl zij hun asielaanvraagprocedure afwachten.
Conceptschets boulevards (beeld Laura Lo Bue)
Conceptschets serre (beeld Laura Lo Bue)
Conceptschets microappartement familie (beeld Laura Lo Bue)
Bibliografie
Agentschap Integratie & Inburgering. (z.d.-a). Gesloten centra. Geraadpleegd op 16 januari 2021, van https://www.agii.be/thema/verblijfsrecht-uitwijzing-reizen/detentie/detentie-van- derdelanders/gesloten-centraUN
Agentschap Integratie & Inburgering. (z.d.-b). Procedure voor de Dienst Vreemdelingenzaken. Geraadpleegd op 16 januari 2021, van https://www.agii.be/ thema/verblijfsrecht-uitwijzing-reizen/asiel-internationale-bescherming/hoe-verloopt-de- asielprocedure/procedure-voor-de-dienst-vreemdelingenzaken
Agentschap Integratie & Inburgering. (z.d.-c). Waar heb je als verzoeker om internationale bescherming recht op materiële opvang? Geraadpleegd op 16 januari 2021, van https:// www.agii.be/thema/sociaal-medisch/materiele-opvang/verzoekers-om-internationale- bescherming-en-afgewezen-verzoekers-om-internationale-bescherming/waar-heb-je-als- verzoeker-om-internationale-bescherming-recht-op
Amnesty International. (2015). Vluchtelingen in Europa. Geraadpleegd van https:// www.amnesty.nl/content/uploads/2017/01/ai-15-15_informatieboekje_educatie_ vluchtelingen_lr.pdf?x96671#:~:text=Vluchtelingen%20en%20migranten%20proberen%20 via,Zuid%2DSpanje%20werd%20vaak%20gebruikt.
Amnesty International. (2020, 23 januari). In een notendop. Geraadpleegd op 19 november 2020, van https://www.amnesty-international.be/subthema/in-een-notendop
Architecteassoc. (z.d.). Leopold Views - architectesassoc. Geraadpleegd op 30 december 2020, van http://www.architectesassoc.be/en/projects/Leopold_Views/167/
Architectuurwedstrijd Portus-site persbericht D.D. 26.10. (2015, 26 oktober). Geraadpleegd op 8 januari 2021, van https://docplayer.nl/17921928-Architectuurwedstrijd-portus-site.html
Better Shelter. (z.d.). Products: Better Shelter. Geraadpleegd op 28 maart 2021, van https:// bettershelter.org/products/better-shelter/
Bold, C. (2020, 11 maart). Families in Small Spaces: How To Do It And Not Go Crazy. Geraadpleegd op 26 januari 2021, van https://www.apartmenttherapy.com/families-in-small- spaces-how-t-115359
Buck Consultants International & CEFORES. (2001). Ruimtelijk-economische aspecten kantoren en kantoorachtigen Vlaanderen. Geraadpleegd van https://www2.ruimte.vlaanderen.be/ ruimtelijk/rsv/studies/docs/kantoren/eindrapportkantoren.pdf
Campbell-Dollaghan, K. (2013, 15 mei). 10 Japanese Kyosho Jutaku (Micro Homes) That Redefine Living Small. Geraadpleegd op 21 januari 2021, van https://www.gizmodo.com.au/2013/05/10-japanese-kyosho-jutaku-micro-homes-that-redefine-living-small/
CGVS. (2019-a). Asiel. Geraadpleegd op 27 december 2020, van https://www.cgvs.be/nl/asiel
CGVS. (2019-b). De beslissing. Geraadpleegd op 27 december 2020, van https://www.cgvs. be/nl/asiel/de-beslissing
CGVS. (2019-c). Erkende vluchteling. Geraadpleegd op 27 december 2020, van https://www. cgvs.be/nl/asiel/erkende-vluchtelingen
CGVS. (2019-d). Het beroep. Geraadpleegd op 27 december 2020, van https://www.cgvs. be/nl/asiel/het-beroep
CGVS. (2019-e). Het persoonlijk onderhoud. Geraadpleegd op 27 december 2020, van https://www.cgvs.be/nl/asiel/het-persoonlijk-onderhoud-page
CGVS. (2019-f). Registratie en opvang. Geraadpleegd op 10 januari 2021, van https://www. cgvs.be/nl/asiel/registratie
CGVS. (2019-g, 11 juni). Het begeleide kind. Geraadpleegd op 27 december 2020, van https://www.cgvs.be/nl/het-begeleide-kind
CGVS. (2019-h, 6 juni). Het niet-begeleide kind. Geraadpleegd op 27 december 2020, van https://www.cgvs.be/nl/het-niet-begeleide-kind
CGVS. (2019-i, 8 juli). Het kind in de asielprocedure. Geraadpleegd op 27 december 2020, van https://www.cgvs.be/nl/asiel/het-kind-de-asielprocedure
CGVS. (2019-j). Subsidiair beschermde. Geraadpleegd op 10 januari 2021, van https://www. cgvs.be/nl/asiel/subsidiair-beschermden
CGVS. (2020, 27 januari). De types beslissingen. Geraadpleegd op 27 december 2020, van https://www.cgvs.be/nl/asiel/de-types-beslissingen
CGVS. (2021a, januari). Cijfers. Geraadpleegd op 15 februari 2021, van https://www.cgvs.be/ nl/cijfers
CGVS. (2021b, 14 januari). Asielstatistieken - Bilan 2020. Geraadpleegd op 13 maart 2021, van https://www.cgvs.be/nl/actueel/asielstatistieken-bilan-2020
Chaudoir, R. (2014, 31 maart). Een studio huren, of toch maar beter een appartement? Geraadpleegd op 21 januari 2021, van https://www.logic-immo.be/nl/immo-nieuws/studio- huren-of-toch-appartement-1349.html
Clabots Advocaten. (2020). Micro-wonen: binnenkort ook de nieuwe trend in Belgische steden? Geraadpleegd op 14 november 2020, van https://www.clabotsadvocaten.be/blog/ test/
Claeys, L. & Vincke, N. (2009). De invloed van de financiële crisis op de vastgoedmarkt en de vastgoedbeleggingsfondsen (Masterscriptie). Geraadpleegd van https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/392/390/RUG01-001392390_2010_000…
Clark, V. (2020, 23 oktober). How to decorate for happiness and mental wellbeing. Geraadpleegd op 3 januari 2021, van https://www.houseandgarden.co.uk/article/interiors-and-wellbeing
Danckaers, T. (2020, 23 april). Corona in asielcentra legt bestaande zwaktes van het opvangsysteem bloot. Geraadpleegd op 30 december 2020, van https://www.mo.be/ analyse/hoe-de-coronacrisis-de-opvangcrisis-de-verf-zet
De Leopoldtoren: een cocon in hartje Brussel. (2015, 26 april). Geraadpleegd op 30 december 2020, van https://www.tijd.be/connect/matexi-reconversie/De-Leopoldtoren-een- cocon-in-hartje-Brussel/9626632
De Roo, O. (2015, 27 oktober). Portussite hertekend door architecten van De Krook. Geraadpleegd op 8 januari 2021, van https://www.gentcement.be/2015/10/portussite- hertekend-door-architecten-van-de-krook/
De Schutter, S., & Temmerman, M. (2020, 31 augustus). Vluchtelingencrisis in België: 5 jaar later. Geraadpleegd op 14 januari 2021, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/08/31/ vluchtelingencrisis-in-belgie-5-jaar-later/
Designing For Super Small Spaces: 5 Micro Apartments. (z.d.). Geraadpleegd op 9 januari 2021, van http://www.home-designing.com/2015/05/designing-for-super-small-spaces-5- micro-apartments
Doornbos, H., Renson, I., & Schoofs, N. (z.d.). De vluchtelingencrisis in 25 vragen en antwoorden. Geraadpleegd op 19 november 2020, van https://multimedia.tijd.be/ vluchtelingen/
Douglass-Jaimes, D. (2015, 19 december). Abeer Seikaly’s Structural Fabric Shelters Weave Refugees’ Lives Back Together. Geraadpleegd op 28 maart 2021, van https://www. archdaily.com/778743/abeer-seikalys-structural-fabric-shelters-weave-refugees-lives-back- together?ad_medium=gallery
Dynamische gevel eyecatcher van ‘Leopold Views’ Evere. (2018, 12 december). Geraadpleegd op 30 december 2020, van https://www.architectura.be/nl/nieuws/24847/ dynamische-gevel-eyecatcher-van-leopold-views-evere
Encyclo. (2021-a). Levensstijl definities - Encyclo. Geraadpleegd op 27 januari 2021, van https://www.encyclo.nl/begrip/levensstijl
Encyclo. (2021-b). Vluchtelingenkamp definities - Encyclo. Geraadpleegd op 28 maart 2021, van https://www.encyclo.nl/begrip/vluchtelingenkamp
Fedasil. (2020-a, 22 oktober). Covid-19: maatregelen in de opvangcentra. Geraadpleegd op 21 november 2020, van https://www.fedasil.be/nl/nieuws/opvang-asielzoekers/covid-19-maatregelen-de-opvangcentra
Fedasil. (2020-b, 26 oktober). Verhoging van de opvangcapaciteit. Geraadpleegd van https://www.fedasil.be/nl/nieuws/opvang-asielzoekers/verhoging-van-de-opvangcapaciteit
Fedasil. (2020-c, 29 oktober). Asiel: aanpassing registratiesysteem. Geraadpleegd op 21 november 2020, van https://www.fedasil.be/nl/nieuws/opvang-asielzoekers/asiel-aanpassing-registratiesysteem
Fedasil. (2021). Cijfers. Geraadpleegd op 11 april 2021, van https://www.fedasil.be/nl/statistics
Fedasil. (z.d.-a). Asiel in België. Geraadpleegd op 16 januari 2021, van https://www.fedasil. be/nl/asiel-belgie
Fedasil. (z.d.-b). Opvangcentra. Geraadpleegd op 19 november 2020, van https://www.fedasil.be/nl/opvangcentra
Fedasil. (z.d.-c). Opvang asielzoekers. Geraadpleegd op 16 januari 2021, van https://www.fedasil.be/nl/asiel-belgie/opvang-asielzoekers
Fedasil. (z.d.-d). Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV). Geraadpleegd op 27 december 2020, van https://www.fedasil.be/nl/asiel-belgie/minderjarigen/niet-begeleide-minderjarige-vreemdelingen-nbmv
Fedasil. (z.d.-e). Partners. Geraadpleegd op 15 januari 2021, van https://www.fedasil.be/nl/over-fedasil/partners
Gedevco NV. (2014). Architectuurwedstrijd Portus-site Gent: Projectdefinitie. Geraadpleegd van https://stad.gent/nl/wonen-verbouwen/gemeentelijke-rups-en-bpas/bekijk-…- geldende-plannen/deelgebied-9-gent-centrum/152-rup-portus-site
Geertsma, P. (2018, 12 februari). Wat is een microwoning? Geraadpleegd op 15 februari 2021, van https://www.technischwerken.nl/kennisbank/techniek-kennis/wat-is-een-microwoning/
Gomez, R., & Vannini, S. (2017). Notions of home and sense of belonging in the context of migration in a journey through participatory photography. The Electronic Journal of Information Systems in Developing Countries, 78(1), 1–47. https://doi. org/10.1002/j.1681-4835.2017.tb00569.x
Groot, A. (2017, 27 december). Stijlvol wonen in een microappartement van 30 m2. Geraadpleegd op 18 november 2020, van https://www.hetkanwel.nl/2017/12/04/wonen-in- een-micro-appartement/
Hough, G. (2019). 6 Ways to Get the Most Out of Small Spaces. Geraadpleegd op 9 januari 2021, van https://architizer.com/blog/inspiration/stories/get-the-most-out-of-sma…
IDEA Consult & ING Belgium. (2018). Ruimte voor wonen door reconversie in België. Geraadpleegd van https://www.ing.be/Assets/nuid/documents/20181015_Etude_Reconversie_NL.pdf
Iglesias, T. (2014). The Promises and Pitfalls of Micro-Housing (Vol. 37). Toronto, Canada: Thomson Reuters.
IKEA Foundation. (2015, 24 mei). Better Shelter, IKEA Foundation and UNHCR ready to improve life for thousands of refugee families. Geraadpleegd op 28 maart 2021, van https:// ikeafoundation.org/press-release/better-shelter-ikea-foundation-and-unhcr-ready-to- improve-life-for-thousands-of-refugee-families/
In My Backyard. (z.d.). In My BackYard - Vers une hospitalité constructive. Geraadpleegd op 18 maart 2021, van https://www.imby.fr/
JLL. (2020-a). Brussels Office Market: Research Report Q3 2020. Geraadpleegd van https://www.jll.be/content/dam/jll-com/documents/pdf/research/emea/belgium/en/research-/emea/belgium/en/research-/office/JLL-OFFICE-Brussels%20Q3_2020_digital_DEF.pdf
JLL. (2020-b). Flanders Office Market: Research Report Market Overview Autumn 2020. Geraadpleegd van https://www.jll.be/content/dam/jll-com/documents/pdf/research/emea/belg…
K.P. (2020, 27 oktober). Mag je wonen in een voertuig? Geraadpleegd op 21 januari 2021, van https://www.zimmo.be/blog/2020/10/27/mag-je-wonen-in-een-voertuig/
k2space. (2019, 1 november). History of Office Design | From the 1700’s to Today | K2 Space. Geraadpleegd op 16 januari 2021, van https://k2space.co.uk/knowledge/history-of-office-design/
Kahane, L., & Bervoets, W. (2020). De Belgische kantorenmarkt en COVID-19. Reconversie naar wonen als oplossing? Geraadpleegd op 13 november 2020, van https://www.ideaconsult.be/nl/projecten/de-belgische-kantorenmarkt-en-covid-19-reconversie-naar- wonen-als-oplossing
Kamer.nl. (2019, 17 april). Kamer, studio of appartement? De verschillen - Kamer.nl. Geraadpleegd op 21 januari 2021, van https://www.kamer.nl/blog/verschil-kamer-studio- appartement/
Kantoor wordt thuis. (2018, 26 maart). Geraadpleegd op 12 november 2020, van https:// www.tijd.be/partnercontent/vastgoed/nieuwbouw-en-reconversie/kantoor-wordt- thuis/9995804.html
Kantoortoren wordt woontoren. (2015, 6 december). Geraadpleegd op 30 december 2020, van https://www.bouwkroniek.be/article/kantoortoren-wordt-woontoren.3307
Lawrence, R. J. (1987). What makes a house a home? Environment and Behavior, 19(2), 2–9. https://doi.org/10.1177/0013916587192004
Leopold Views, Evere | Gerenoveerde Leopoldtoren uitgerust met ruime privéterrassen. (2019, 4 juli). Geraadpleegd op 30 januari 2021, van https://www.bouwenaanvlaanderen1.b4e0/ artikel/leopold-views-evere-gerenoveerde-leopoldtoren-uitgerust-met-ruime-priveterrassen/
Leopold Views. (z.d.). Leopold Views. Geraadpleegd op 30 december 2020, van http://www.leopoldviews.be/nl
Marin, F. (2018, 23 april). Designing for a Better Society: How Tiny Houses can Have a Huge Impact. Geraadpleegd op 18 maart 2021, van https://www.resilience.org/stories/2018-04-23/designing-for-a-better-society-how-tiny-houses-can-have-a-huge-impact/
Matthys, C. (2020, 2 oktober). ‘Lelijkste gebouw van Gent’ maakt plaats voor groter park: sloopwerken Belgacom-toren gestart. Geraadpleegd op 8 januari 2021, van https://www.hln. be/gent/lelijkste-gebouw-van-gent-maakt-plaats-voor-groter-park-sloopwerken-belgacom- toren-gestart~af0f0811/
Michiels, N. (2019, 28 februari). Mentale problemen bij migranten: “Het einde van hun zware route is helemaal niet wat ze verwacht hadden”. Geraadpleegd op 21 november 2020, van https://www.knack.be/nieuws/gezondheid/mentale-problemen-bij-migranten-het-einde- van-hun-zware-route-is-helemaal-niet-wat-ze-verwacht-hadden/article-normal-1435255. html?cookie_check=1605950524
Michielsen, S. (2020). Voor u uitgelegd: 10 jaar financiële crisis. Geraadpleegd op 27 januari 2021, van https://multimedia.tijd.be/uitgelegd/10jaarcrisis/crisis-is-voorbij-maa…
Mills, P. (2015, 18 juli). Szymon Hanczar crams his entire city home into 13 square metres. Geraadpleegd op 5 januari 2021, van https://www.dezeen.com/2015/07/18/szymon- hanczar-13-square-metre-micro-apartment-wroclaw-poland/
Morgan Lovell. (2020, 14 februari). The evolution of office design. Geraadpleegd op 16 januari 2021, van https://www.morganlovell.co.uk/the-evolution-of-office-design
NEVER TOO SMALL. (2019, 5 augustus). NEVER TOO SMALL 45sqm/484sqft Tiny Family Apartment - Torquay Compartment Apartment [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=7YbC-i-72YY
Pinxten, S. (2020). Compact wonen in kleine dorspkernen. (Ongepubliceerde masterscriptie). België: Universiteit Hasselt.
Pirulis, A. (2020, 18 mei). What Is a Studio Apartment? Geraadpleegd op 21 januari 2021, van https://www.apartments.com/blog/what-is-a-studio-apartment
Platinum Properties. (2017, 17 april). Micro-appartementen: een uitvinding van de toekomst? - Platinum Eigenschappen. Geraadpleegd op 18 november 2020, van https://www.platinumpropertiesnyc.com/nl/blog/micro-apartments-invention-future
Plevoets, B., & Van Cleempoel, K. (2019). Adaptive Reuse of the Built Heritage (1ste editie, Vol. 1). New York, Verenigde Staten: Routledge.
Pollard, A. (2020, 7 november). How to Design a Home That Boosts Well-Being. Geraadpleegd op 3 januari 2021, van https://www.houzz.com/magazine/how-to-design-a-home-that- boosts-well-being-stsetivw-vs%7E128031623
Quigley, A. (2020, 15 april). 7 Things You Can Live Without in a Small Apartment, from Someone Who’s Been There). Geraadpleegd op 9 januari 2021, van https://www.organized-home.com/posts/small-space-living-what-can-you-li…
Richman-Abdou, K. (2019, 26 mei). What Are Haussmann Buildings? The History of Paris’ Iconic Architecture. Geraadpleegd op 7 maart 2021, van https://mymodernmet.com/haussmann-paris-architecture/
Riggie, Y. (2017, 23 augustus). What makes a house a home? Geraadpleegd op 16 februari 2021, van https://the-opendoor.net/what-makes-a-house-a-home/#:~:text=To%20be%20 a%20home%2C%20it,personal%20space%20we%20live%20in.
Rohlof, H. (2003 januari). Vluchtelingen: migratie en gezondheid. Geraadpleegd op 21 november 2020, van https://rohlof.nl/vluchtelingen/vluchtelingen-migratie-en-gezondheid/
Romm, C. (2016, 10 mei). How to Live in a Micro-Apartment Without Going Crazy. Geraadpleegd op 9 januari 2021, van https://www.thecut.com/2016/05/how-to-live-in-a- micro-apartment-without-going-crazy.html
Ruimtelijk uitvoeringsplan op komst voor Portus-site Gent. (2018, 16 januari). Geraadpleegd op 8 januari 2021, van https://www.bouwkroniek.be/article/ruimtelijk-uitvoeringsplan-op-komst- voor-portus-site-gent.18158
SPRYG Real Estate Academy, & Van den Berg, H. (2020, 28 april). België is zeer vastgoed- minded. Geraadpleegd op 12 november 2020, van https://spryg.com/artikelen/belgie-is- zeer-vastgoed-minded
Stevelink, A. (2020, 27 mei). Wat is een micro woning? Geraadpleegd op 18 november 2020, van https://vrijbuitersnest.nl/woonvormen/wat-is-een-micro-woning/
Tiny Apartment In Paris / Kitoko Studio. (2014, 7 november). Geraadpleegd op 2 januari 2021, van https://www.archdaily.com/562119/tiny-apartment-in-paris-kitoko-studio
Tiny House Belgium. (z.d.). Tiny House Belgium: Frequently Asked Questions. Geraadpleegd op 21 januari 2021, van https://www.tinyhousebelgium.be/faq
UNHCR. (2020). Vluchteling of Migrant Terminologie. Geraadpleegd van https://www.unhcr. org/be/wp-content/uploads/sites/46/2018/01/UNHCR-Terminologie-NL.pdf
Urist, J. (2013). The Health Risks of Small Apartments. Geraadpleegd van https://static1.squarespace.com/static/587d4b2037c5812c8cded49d/t/5ac17… 0d/1522630571428/The+Health+Risks+of+Small+Apartments.pdf
Vandebeek, J. (2018, 12 oktober). Tiny houses in België: wat kan en mag? Geraadpleegd op 21 januari 2021, van https://www.livios.be/nl/bouwinformatie/woonwijzer/hoe-wil-ik-wonen/alternatieve-woonvormen/tiny-houses-in-belgie-wat-kan-en-mag/?authId=87a8f95e-e303-4d1e-997a-e8c68cb5b12d&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F&referer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
Vandekerkhof, P. (2019). De architectuur van de verontwaardiging (Masterscriptie). Geraadpleegd van https://www.scriptiebank.be/sites/default/files/thesis/2019-10/Vandeker… van%20de%20verontwaardiging.pdf
Visser, Y. (2020, 12 augustus). Wonen, van grot tot containerwoning [Animatie]. Geraadpleegd op 31 oktober 2020, van https://historiek.net/wonen-van-grot-tot- containerwoning-animatie/63592/
Vluchtelingenwerk Vlaanderen & Ciré. (2015). Wat is een vluchteling? Geraadpleegd van https://www.vluchtelingenwerk.be/system/tdf/watiseenvluchteling_201511-screen.pdf?file=1&type=document
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. (2016-a, februari). Wat is Dublin? Geraadpleegd van https://www.vluchtelingenwerk.be/sites/default/files/wat-is-dublin_v04-…
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. (2016-b, december). Gesloten centra voor vreemdelingen in België: een stand van zaken. Geraadpleegd op 19 november 2020, van https://www.vluchtelingenwerk.be/sites/default/files/rapport_-_gesloten_centra_in_belgie.pdf
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. (2019). Als jouw kind moet vluchten, wil je ook dat iemand voor hem zorgt. Geraadpleegd van https://www.vluchtelingenwerk.be/sites/default/files/finaal_rapport_nie…
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. (2020, 6 oktober). Asiel. Geraadpleegd op 19 november 2020, van https://www.vluchtelingenwerk.be/asiel
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. (z.d.). Geef de wereld een thuis. Geraadpleegd op 28 maart 2021, van https://www.vluchtelingenwerk.be/geef-de-wereld-een-thuis
Voon, C. (2016, 4 januari). Why Japan’s Futuristic Micro-Homes Are So Popular. Geraadpleegd op 21 januari 2021, van https://hyperallergic.com/250380/why-japans-futuristic-micro-homes- are-so-popular/
Vranckx. (verteller). (2020, 13 december). Vranckx: Vluchtelingen en mensensmokkelaars [TV documentaire]. Canvas (uitzender). Vranckx. Brussel, België: Canvas.
Wat is kantoorlandschap? (z.d.). Geraadpleegd op 27 januari 2021, van https://www.netinbag.com/nl/business/what-is-office-landscape.html
Wellemans, N., & Islami, L. (2020, 2 november). Coronavirus en... telewerk! Geraadpleegd op 13 november 2020, van https://www.groups.be/1_99706.htm?rdeLocaleAttr=nl
Wich, J. (2017, 1 april). Micro-appartementen, voor starter die geen huis kan vinden. Geraadpleegd op 18 november 2020, van https://nos.nl/artikel/2166054-micro- appartementen-voor-starter-die-geen-huis-kan-vinden.html
XS Deluxe. (2019). Micro-appartementen. Geraadpleegd op 3 januari 2021, van https://www.xsdeluxe.nl/micro-appartementen/
