Meertaligheid en digitalisering vormen ze een bedreiging of een opportuniteit voor onze geletterde samenleving?
De leesvaardigheid en leesmotivatie van kinderen en jongeren in Vlaanderen is in 10 jaar tijd dramatisch gedaald. Internationale onderzoeken (PISA en PIRLS) tonen aan dat het niet goed gaat met de leesvaardigheid en het leesplezier van kinderen en jongeren uit Vlaanderen. De traditionele invulling van geletterdheid - in staat tot lezen en schrijven van teksten – komt in gedrang doordat meer en meer kinderen niet meer het basisniveau voor leesvaardigheid halen. Sinds 1990 wordt de traditionele invulling van geletterdheid uitgedaagd door de massale migratiestromingen en tegelijkertijd ook de massale verspreiding van de mobiele communicatie – en informatietechnologie.
De massale migratiestromingen brengt een enorme versnippering in de achtergronden van migranten met zich mee die zich op alle vlakken manifesteert: etnisch, taalkundig, cultureel, religieus. Deze maatschappelijke ontwikkeling of nieuwe realiteit waarin we leven wordt aangeduid met de term “superdiversiteit”. De onderwijscijfers van Gent liegen er niet om. Deze cijfers tonen aan dat de helft van de kinderen tussen 0 tot 9 jaar een migratie-achtergrond heeft. Daarnaast blijkt uit de onderwijscijfers dat één derde van de schoolgaande Gentse jeugd (2,5 – 18 jaar) niet het Nederlands als moedertaal heeft, én dus thuis ook een andere taal spreekt dan het Nederlands. Deze talige diversiteit (meertaligheid) zorgt voor uitdagingen in onze samenleving.
Het internet en later de mobiele communicatietechnologieën worden een vast onderdeel van onze materiële, sociale en culturele omgeving. Deze technologieën zorgen niet enkel voor veranderingen op het economisch vlak maar ook het alledaagse leven van iedereen. Deze maatschappelijke ontwikkeling heeft ook de manier waarop we lezen beïnvloedt. We worden voortdurend bestookt met (vooral digitale) informatie: e-mails, berichten op sociale media en websites. De Vlaamse Overheid (2017) omschrijft in haar actieplan Leesbevordering dat we meer lezen dan ooit tevoren maar tegelijkertijd lezen we steeds minder vaak langere teksten of boeken. Het geconcentreerd lezen van langere verhalende teksten lijkt bij jongeren deels te hebben plaatsgemaakt voor het vluchtig lezen van langere teksten en het bekijken van beelden waar sociale media toe uitnodigen.
Deze maatschappelijke ontwikkelingen vormen de aanzet tot een inclusief bibliotheekproject dat tijdens ik mijn stage bij het Willemsfonds bedacht. Het project hield in om met een mobiele bibliotheek naar verschillende Gentse wijken te gaan, met de doelstelling om het leesplezier van kinderen en jongeren te prikkelen en de weg naar het boek te vergemakkelijken. Hierbij vond ik het ook belangrijk dat er aandacht werd gegeven aan de maatschappelijke ontwikkelingen.
Echter bleven na mijn stage nog heel wat vragen onbeantwoord voor mezelf en ook voor het Willemsfonds. “Op welke leeftijd wordt een focus gelegd?”, “Wat is de invloed van de maatschappelijke ontwikkeling op onze samenleving en op de geletterdheid?”, “Kunnen we wel teruggaan naar de back-to-basics beweging waar (boeken)geletterdheid centraal staat?” en ten slotte “wat is de meerwaarde van een mobiele bibliotheek?”
Bovenstaande vragen trokken mijn aandacht waardoor ik deze graag verder wilde onderzoeken. Na mijn stageperiode kreeg ik de opportuniteit om mijn bachelorscriptie hierover te schrijven. In deze bachelorproef worden de volgende thematieken onderzocht en besproken: de leeswereld van kinderen en jongeren, de effecten van lezen, het concept van de mobiele bibliotheek, de omgang met meertaligheid en ten slotte de verbreding van de traditionele invulling van geletterdheid. Het onderzoek heeft me gebracht tot het formuleren van adviezen hoe dat organisaties kunnen omgaan met meertaligheid en de implementatie van meervoudige geletterdheid.
Bibliografie
Agirdag, O. (2020). Onderwijs in een gekleurde samenleving. EPO.
Auteurslezingen. (2021, 7 oktober). Auteursontmoetingen: een grote meerwaarde voor de allerkleinsten. Literatuur Vlaanderen. Geraadpleegd op 5 september 2022, van https://www.literatuurvlaanderen.be/nieuws/auteursontmoetingen-een-grote-meerwaarde-voor-de-allerkleinsten
Baudart, S., Coppens, G., D’hondt, B., & Liberaal archief. (z.d.). Het Willemsfonds, 166 jaar volksopvoeding en maatschappelijke strijd. contemporanea. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.contemporanea.be/nl/article/2017-1-archieven-lang-willemsfonds
Ben Ahmed, A. (2020, 31 maart). Taalbadquarantaine bevordert taalontwikkeling van kinderen niet. Apache. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.apache.be/gastbijdragen/2020/03/31/taalbadquarantaine-bevordert-taalontwikkeling-van-kinderen-niet
Bequoye, S. (2018, 7 augustus). Vlaamse leerlingen scoren minder goed op leesprestaties. Iedereen Leest. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.iedereenleest.be/over-lezen/onderzoek/vlaamse-leerlingen-scoren-minder-goed-op-leesprestaties
Bequoye, S. (2021, 3 november). Waarom lezen goed is voor ons. Iedereen Leest. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.iedereenleest.be/over-lezen/onderzoek/waarom-lezen-goed-voor-ons
Blommaert, J. (2011). Superdiversiteit. SamPol - Jouw politiek maandblad. Geraadpleegd op 27 augustus 2022, van https://www.sampol.be/magazines/185
Bogaert, R. (2020, 6 januari). Meertalig zijn, wat is dat? BRUZZKET. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.bruzzket.be/say-what/meertalig-zijn-wat-dat-2020-01-06
Bradt, L., Pleysier, S., Put, J., Siongers, J., & Spruyt, B. (Eds.). (2019). Jongeren in cijfers en letters 4 : bevindingen uit de JOP-monitor 4, de JOP-kindmonitor en de JOP-schoolmonitor 2. Leuven: ACCO.
Bultynck, K., Steunpunt Diversiteit & Leren – Universiteit Gent, Sierens, S., & Centrum voor Taal & Onderwijs – Katholieke Universiteit Leuven. (2018). Vooronderzoek m.b.t. de plaats van de thuistalen van de allochtone kinderen binnen onderwijs en opvang in vier scholen van het project ‘Thuistaal in onderwijs. Universiteit Gent. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://biblio.ugent.be/publication/4302208/file/4302258.pdf
De Jong, J. (2021, 8 april). Moedertaal betekenis: wat is het? Machielsen. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.machielsen.nl/termen/moedertaal-betekenis/
Devos, E. (2018, 6 november) Een meertalige maatschappij weerspiegelen op school. Iedereen Leest. Geraadpleegd op 12 augustus 2022, van https://www.iedereenleest.be/over-lezen/onderzoek/een-meertalige-maatschappij-weerspiegelen-op-school
Devos, E. (2020, 14 februari). Boeken helpen niet alleen om een taal te leren, maar ook om mens te zijn. Iedereen Leest. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.iedereenleest.be/over-lezen/boeken-helpen-niet-alleen-om-een-taal-te-leren-maar-ook-om-mens-te-zijn
Devos, E. (2022, 8 juni). Ontdek les- en verwerkingstips bij anderstalige prentenboeken. Iedereen Leest. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.iedereenleest.be/over-lezen/ontdek-les-en-verwerkingstips-bij-anderstalige-prentenboeken
Bossche, S. V. D., & Klomberg, A. (2020). Jeugdliteratuur door de lens van etnisch-culturele diversiteit (1ste editie). Eburon. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.lezen.nl/wp-content/uploads/2021/01/deel33_jeugdliteratuur_door_de_lens_van_etnisch-culturele_diversiteit.pdf
Foyer vzw. (z.d.). www.meertaligheid.be. Digitale kamishibai. Geraadpleegd op 23 augustus 2022, van https://meertaligheid.be/materiaal/digitale-kamishibai
Geldof, D. (2016, 9 december). Superdiversiteit: the next level. Sociaal.Net. Geraadpleegd op 27 augustus 2022, van https://sociaal.net/achtergrond/superdiversiteit-the-next-level/
Gobeyn, H., Reynaert, Didier , & Droogh, L. [c. 2018]. Syllabus “studie van het sociaal werk”.
Grymonprez, S. (2019, 4 november). ‘Als je kinderen afzondert in taalbad, riskeer je dat kloof nog groter wordt’. De Standaard. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.standaard.be/cnt/dmf20191104_04699567?&articlehash=IGJBrSg%2FWKvYb6f35TAQt8A%2BUa0uom6X%2FXOx3aeNtJHBsVXLQ1BsxKwswj80QMaS9yDocfE4kZhjjjAy%2F2uQhMgF0wDLnPAO8ANboQ8sdrphhLIvgBqkceXydT2aYc8hIPKBWps7JL%2B80yxndhmr9NC5d2XTRjG1hI5NGQhdbGbkeN9eSO8I8sGxQD8g%2B3yvk79hyLFPLFeRdCzgi4eFgipaqgB1xaXvL8b1h3DSFgU%2BtZ1BUu10PNW1G9TTvI4kk5IbonbiDvcLBR8t9ADbY%2BDMU9tSc1xj%2B9L2wETTpVT1v%2BvzTL%2B6MBaVPg%2B%2FQzLLIkyjLRzkKD9U1vyPrhhjzQ%3D%3D
Hakemulder, F. (2000). The moral laboratory: Experiments examining the effects of reading literature on social perception and moral self-concept. Amsterdam: Benjamins. Geraadpleegd op 11 augustus 2022, vanhttps://psycnet.apa.org/record/2000-00301-000
Hootsen, G. (2018, 7 september). Bekijk: Schooltaal of thuistaal: wat leren jonge kinderen thuis? NEMOKennislink. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.nemokennislink.nl/publicaties/schooltaal-of-thuistaal-wat-leren-jonge-kinderen-thuis/
KANTL. (2021, november). De KANTL wil met leesfonds de ontlezing tegengaan. Kantl. Geraadpleegd op 5 september 2022, van https://kantl.be/nieuws/de-kantl-wil-met-leesfonds-de-ontlezing-tegengaan
Kenniscentrum. (z.d.). Kenniscentrum - Potential. Geraadpleegd op 11 augustus 2022, van https://kenniscentrumpotential.be/kenniscentrum/detail/zelfdeterminatietheorie
Leeswereld jeugdspecial. (z.d.). Iedereen Leest. Geraadpleegd op 27 augustus 2022, van https://www.iedereenleest.be/reeks/leeswereld-jeugdspecial
Leesmonitor – Het Magazine (2017). Wat beweegt het boek? Over de opbrengsten van lezen. Amsterdam: Stichting Lezen. Geraadpleegd op 27 augustus 2022, van https://www.lezen.nl/wp-content/uploads/2021/01/Leesmonitor1-2017_lr.pdf
Leesmonitor magazine (2021). Leesmonitor: ongelijke kansen in lezen en taal. Stichting Lezen. Geraadpleegd op 27 augustus 2022, van https://www.lezen.nl/wp-content/uploads/2021/12/LEESMONITOR-2021.pdf
Mawungu, L. (2017, 27 november). “Als ouders horen dat scholen thuistaal respecteren, zullen ze meer vertrouwen hebben in het onderwijs”. Site-Knack-NL. https://www.knack.be/nieuws/belgie/als-ouders-horen-dat-scholen-thuista…
M. j. Nielen, T., & Bus, A. G. (2016). Stichting lezen reeks 26 - Onwillige lezers: onderzoek naar redenen en oplossingen (1ste editie). Eburon Uitgeverij. https://www.lezen.nl/sites/default/files/onwillige%20lezers_0.pdf
Moerenhout, L (2013). Bevorderen van het leesplezier bij leerlingen in het Vlaamse onderwijs [Masterscriptie, Antwerpen Universiteit]. Scriptiebank. Geraadpleegd op 05 mei 2022, van https://www.scriptiebank.be/sites/default/files/Bevorderen%20van%20het%20leesplezier%20bij%20leerlingen%20in%20het%20Vlaamse%20onderwijs%20-%20Lynn%20Moerenhout.pdf
Nik-Nak. (2022, 26 juli). over nik-nak. nik-nak®. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://nik-nak.eu/over-nik-nak/
Nguyen, A. (2018). Menselijke informatieverwerking: Invloed van multimodaliteit op multimedia learning. Universiteit van Amsterdam. https://dspace.uba.uva.nl/server/api/core/bitstreams/aaaa268e-3a5b-414a-829d-d0325c4da297/content
Onze missie - Willemsfonds. (z.d.). Willemsfonds. Geraadpleegd op 27 augustus 2022, van https://www.willemsfonds.be/over-willemsfonds2/onze-missie
Pedagogische Begeleidingsdienst Basisonderwijs OVSG. (2021). De beste lezers zitten in mijn klas! Politeia .
Ramaut, G., Sierens, S., Bultynck, K., Van Avermaet, P., Slembrouck, S., Van Gorp, K., & Verhelst, M. (2013). Evaluatieonderzoek van het project “Thuistaal in onderwijs” (2009-2012): eindrapport maart 2013. Gent: Steunpunt Diversiteit & Leren, Universiteit Gent.
Raukema, A., Schram, D., & Stalp, C. (2002). Lezen en leesgedrag van adolescenten en jongvolwassenen. Delft: Eburon.
Ritchie, S. (2013). Early Math and Reading Ability Linked to Job and Income in Adulthood. Association for Psychological Science - APS. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.psychologicalscience.org/news/releases/early-math-and-reading-ability-linked-to-job-and-income-in-adulthood.html#.WW9Ab8-LS70
Slot, D. P. (2020, 7 januari). Alle talen welkom! Early Years blog. Geraadpleegd op 12 augustus 2022, van https://earlyyearsblog.nl/2019/11/08/alle-talen-welkom/
Soetaert, R., Schram, D., Mottart, A., Rutten, K., & Bakker, J.-H. (2006). De cultuur van het lezen. Nederlandse Taalunie. Geraadpleegd op 04 januari 2022, van https://taalunie.org/publicaties/113/de-cultuur-van-het-lezen
Soetaert, R., & Rutten, K. (z.d.). 2. Multiliteracies - ARTATOUILLE, cultuureducatie in de praktijk. artatouille. Geraadpleegd op 23 augustus 2022, van http://www.artatouille.be/kunst-cultuur-in-de-maatschappij/2-multiliteracies
Stad Gent. (z.d.). Taal en meertaligheid. Geraadpleegd op 23 maart 2022, van https://stad.gent/nl/onderwijscentrum-gent/diversiteit/taal-en-meertali…
Stad Gent. (2022). Wortels in migratie | Met hoeveel in. Geraadpleegd op 21 augustus 2022, van https://hoeveelin.stad.gent/tendensen/wortels-in-migratie/
T’Sjoen, Y. (2021, 21 januari). ‘Taal is veel meer dan een instrument, ze is een voedingsbodem van identiteit’. Knack. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.knack.be/nieuws/taal-is-veel-meer-dan-een-instrument-ze-is-een-voedingsbodem-van-identiteit/
Stichting Lezen (2017). Wat doet het boek? Een onderzoek naar de opbrengsten van lezen. Amsterdam: Stichting Lezen. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.lezen.nl/sites/default/files/Wat%20doet%20het%20boek.pdf
Stichting Lezen – Leesmonitor (2022). Voorlezen: boost voor taal en lezen. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.lezen.nl/onderzoek/voorlezen-boost-voor-taal-en-lezen/
Stichting Lezen – Leesmonitor (2022). Definities leesbevordering. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.lezen.nl/onderzoek/definities-leesbevordering/.
Vakgroep onderwijskunde (2018). PISA in Focus – Plezier in lezen. Vlaamse resultaten van PISA2018. [Brochure]. Universiteit Gent. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van
https://www.pisa.ugent.be/uploads/files/Brochure-2-_-Plezier-in-Lezen.pdf
Van Asperen, N. (2021, 8 mei). Ontlezing onder jongeren: is digitalisering de boosdoener? Publiek Plein. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.publiekplein.nl/ontlezing-onder-jongeren-is-digitalisering-de-boosdoener/
Van Avermaet. P (2015). Waarom zijn we bang voor meertaligheid?. Levende Talen Magazine, 102(7), 6–10. Geraadpleegd op 26 augustus van https://lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltm/article/view/1523
Van Avermaet, P., Slembrouck, S., & Vandenbergen, A.-M. (2015). Talige diversiteit in het Vlaams onderwijs: problematiek en oplossingen. Standpunten (Vol. 30). Brussel: KVAB Press.
Van Avermaet, Piet, Agirdag, Orhan, Slembrouck, Stef, Struys, Esli, Van de Craen, Piet, Van Houtte, Mieke, De Backer, Fauve, Mertens, Celine, Van Biesen, Lilith, & Van Hulle, Evelien. (2016). MARS: Meertaligheid Als Realiteit op School. Onderzoek in opdracht van het Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming; Brussel. https://limo.libis.be/primo-explore/fulldisplay?docid=LIRIAS1940126&context=L&vid=Lirias&search_scope=Lirias&tab=default_tab&fromSitemap=1
Van Tilburg, S. (2020, 18 juli). Zes bouwstenen van een kwalitatieve leesomgeving. Iedereen Leest. Geraadpleegd op 28 augustus 2022, van https://www.iedereenleest.be/over-lezen/de-praktijk/zes-bouwstenen-van-een-kwalitatieve-leesomgeving
Van Norden, S. (2020). Ontlezing of multimodale geletterdheid? Iedereen kan lezen en schrijven. Geraadpleegd op 23 augustus 2022, van https://iedereenkanlerenschrijven.nl/2020/01/12/ontlezing-of-multimodale-geletterdheid/
Van Vlierden, A. (2019, 13 augustus). Van collaboratie en Guldensporenslag tot frietjes en F.C. De Kampioenen: dit hoort volgens u thuis in de “Vlaamse canon”. vrtnws.be. Geraadpleegd op 23 augustus 2022, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/08/13/wat-hoort-volgens-u-thuis-in-de-vlaamse-canon/
Verzelen, W. (2013). 1851 Willemsfonds, start cultuurfondsen - Canon Sociaal-cultureel werk Vlaanderen, Details. Canon sociaal werk. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.canonsociaalwerk.eu/be_scw/details.php?cps=2&canon_id=322
Verzosa, F. A. (2015). “Developing Community of Readers through the Book Mobile in today’s new learning environment” [Presentatieslides]. “Developing Community of Readers through the Book Mobile in Today’s New Learning Environment”. Geraadpleegd op 23 augustus 2022, van https://www.slideshare.net/verzosaf/developing-community-of-readers-through-the-book-mobile-in-todays-new-learning-environment?from_action=save
Vezzali, L., Stathi, S., Giovannini, D., Capozza, D., & Trifiletti, E. (2014). The greatest magic of Harry Potter: Reducing prejudice. Journal of Applied Social Psychology, 45(2), 105–121. Geraadpleegd op 23 augustus 2022, van https://doi.org/10.1111/jasp.12279
Vlaamse Overheid. (z.d.). Koala - Verplichte taalscreening in het kleuteronderwijs. www.vlaanderen.be. Geraadpleegd op 12 augustus 2022, van https://www.vlaanderen.be/onderwijs-en-vorming/basisonderwijs/koala-verplichte-taalscreening-in-het-kleuteronderwijs
Vlaamse Overheid. (2017). Wat zijn de strategische doelstellingen? Plan Geletterdheid. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/geletterdheid/plan-geletterdheid/wat-zijn-de-strategische-doelstellingen
University of Oxford. (2011, May 9). Reading at 16 linked to better job prospects. ScienceDaily. Geraadpleegd op 24 augustus 2022, van www.sciencedaily.com/releases/2011/05/110504150539.htm
Willemsfonds. (z.d.). 23 februari 1851 - Willemsfonds. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://www.willemsfonds.be/gent-vzw/geschiedenis
Wortels in migratie | Met hoeveel in. (z.d.). Stad Gent. Geraadpleegd op 26 augustus 2022, van https://hoeveelin.stad.gent/tendensen/wortels-in-migratie
