HERBRUIKBARE UGENT-GEBOUWEN
- ElenaDhondt
GENT – Renovaties en hergebruik van constructiematerialen zullen een belangrijk onderwerp vormen in de nabije toekomst van het naoorlogs UGent-patrimonium. De masterproef "Het hergebruikpotentieel van constructiematerialen in het naoorlogs UGent-patrimonium: casus ' Paddenhoek' en 'UZ blok B'" onderzocht hoe men hergebruik naar de toekomst toe aan UGent kan organiseren en toepassen.
door ELENA DHONDT & JULIE VAN RAEMDONCK
Vandaag de dag wordt de overgrote meerderheid van de naoorlogse gebouwen geconfronteerd met toekomstige onzekerheden om aan de snel veranderende programmabehoeften en energienormen te kunnen voldoen. Dit doet bij de universitaire Directie Gebouwen en Facilitair Beheer (DGFB) vragen rijzen over de herontwikkeling van deze bouwwerken. De universiteit staat voor een grote uitdaging: elk jaar een groot budget uitbesteden aan het onderhouden van haar huidig patrimonium of investeren in de energie-efficiëntie van deze oude gebouwen of toch kiezen voor nieuwe bouwprojecten?
Zo ontwikkelde er zich de "Ontwerprichtlijn 2020" waarin de universiteit haar visie over het gebruik van materialen bekend maakte. Maar wenst het naar de toekomst toe ook nog meer in te zetten op het hergebruik van constructiematerialen. De manier waarop dit laatste het meest efficiënt kan gebeuren is nog volop in onderzoek. Recuperatie van materialen is een duurzame oplossing om grondstoffen zo lang mogelijk in een circulaire kringloop te laten circuleren. Het hergebruikpotentieel van bouwmaterialen kan hierin als een belangrijke parameter optreden.
ONDERZOEK
Figuur 1: Basisschema hergebruikpotentieel
Om het hergebruikpotentieel van materialen te kunnen bepalen werden er in deze scriptie verschillende criteria geanalyseerd. Hierbij werd er een onderscheid gemaakt tussen 4 categorieën: materiaalgegevens, materiaalwaarde, de kwaliteit van het materiaal en de praktische regeling. (Figuur 1) Dit resulteerde in een hiërarchie aan begrippen die mee het potentiële materiaal kunnen definiëren en evalueren.
Na toepassing van deze verschillende criteria op reeds uitgevoerde hergebruikpraktijken aan UGent konden we constateren dat de focus in de voorbije jaren voornamelijk op een recuperatie van meubilair en afwerkingsmaterialen gericht was. Toch bleek er in de laatste 2 hergebruikprojecten in studiefase dat ook recuperatie van constructiematerialen een aandachtspunt werd. Deze voorbeelden uit de jaren ‘60, ‘70 werden als de casestudies van deze masterscriptie beschouwd. Geïnspireerd door templates van FCRBE (Facilitating the Circulation of Reclaimed Building Elements) werden enerzijds eigen hergebruikinventarissen van de structurele elementen van beide gebouwen opgemaakt. Anderzijds werden de gevonden hergebruikcriteria hierop toegepast. De focus lag hierbij op de 4 meest voorkomende algemene constructiematerialen waarvan geweten is dat deze momenteel nog veel hindernissen ondervinden in de praktijk. We verkozen structureel hout en staal, gewapend beton en baksteen. Dit verschaf een beter inzicht in hun materiaalpotentieel alsook de voornaamste verschillen en gelijkenissen.
Figuur 2: Hergebruikproces
Tezamen met de literatuurstudie resulteerde voorgaand beschreven onderzoek in een algemeen stappenplan over het hergebruikproces die de universiteit hierin kan ondersteunen. (Figuur 2) Per fase werd er een onderscheid gemaakt tussen de operatoren, de hergebruikfocus, de gevaren, de taken en de beschikbare (digitale) hulpmiddelen.
Daarnaast werd er ook aandacht geschonken aan het toekomstperspectief van het naoorlogs universitair patrimonium. Het structureel materiaalgebruik ervan werd in kaart gebracht en mogelijke richtlijnen werden uitgezet. Zo werd er een toekomstvisie opgesteld die men op de overige gebouwen uit dezelfde periode kan toepassen.
Tot slot werden er praktische constructieve hergebruikfiches aangeboden die de hergebruikpraktijk van de onderzochte constructiematerialen in versnelling kan brengen.
TOEKOMST
Opdat de universiteit nog meer zou kunnen inzetten op een off-site of in situ hergebruik, zouden er hierover nieuwe prescripties in het universitaire bestek moeten opgenomen worden, bijhorende contractuele vormen moeten bedacht worden en nieuwe controlemechanismen moeten ingevoerd worden. Het stappenplan van het algemene hergebruikproces, de toekomstvisie over het naoorlogs UGent-patrimonium en de opgemaakte constructieve hergebruikfiches kunnen hierbij praktisch inzicht verschaffen in de hergebruikpraktijk van dergelijke constructiematerialen.
Deze scriptie belicht voornamelijk de potentie van aanpassingen in het bestek. UGent is en blijft een kennisinstelling. Voor praktische expertise is het een slimme zet om gespecialiseerde bedrijven bij de planning van een hergebruiksproces te betrekken. Toch kan onderzoek binnen de universiteit verdere kennis ontwikkelen om een eigen spin-off te lanceren rond het hergebruik van een bepaald constructiemateriaal. Naar de toekomst toe zal hergebruik immers steeds meer prangend worden, niet alleen om ecologische doelstellingen te behalen maar evenzeer om financiële kosten te drukken.
Momenteel zijn er reeds heel wat externe hergebruikpartijen die in verschillende materialen gespecialiseerd zijn in opmars. Hierdoor zal hergebruik naar de toekomst toe makkelijker kunnen plaatsvinden alsook zullen verschillende hedendaagse crisissen ervoor zorgen dat hergebruik meer in de belangstelling komt te staan. Toch is er nog heel wat onzekerheid. Hergebruik van materialen is momenteel nog volop in onderzoek, denk maar aan FCRBE (Facilitating the Circulation of Reclaimed Building Elements), OVAM (Openbare Vlaamse Afvalstoffen-maatschappij), WTCB (Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf) etc. Maar ook de overheid heeft een belangrijke vervullende taak. Er is nood aan een technisch en wettelijk kader, nieuwe economische modellen moeten worden gecreëerd… Er is nood aan een algemene standaardisering van documenten binnen de bouwsector om opschaling van hergebruik mogelijk te maken. De wil is er, de weg om het mogelijk maken vaak nog té hobbelig.
Bibliografie
BRONVERMELDING
Agentschap innoveren & ondernemen. (2022, januari 31). Naar een circulaire toekomst. Opgehaald van:
https://www.vlaio.be/nl/begeleiding-advies/dossiers/circulaire-economie…
Agentschap Onroerend Erfgoed. (2022). Soorten erfgoed. Opgehaald van:
https://www.onroerenderfgoed.be/soorten-erfgoedhAllacker, K., & Debacker, W. (2020).
Environmental profile of building elements. OVAM.
Alliantie Werkgelegenheid Leefmilieu. (2022). Praktische gids over het hergebruik / de hertoepassing van
bouwmateriaal. Opgehaald van:
https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/sites/default/files/documents…-
materiaux-2013-nl.pdf
Archipelago. (2021, september 10). VEG-i-TEC: innovatief in onderzoek en architectuur. Opgehaald van:
https://archipelago.be/nl/perspectives/veg-i-tec-innovatief-in-onderzoe…
ARVI. (2020). Multiprocessors. Opgehaald van: https://www.arvidemolitiontools.
com/producten/multiprocessors/
B2Ai, & UGent. (2021). Renovatie en nieuwbouwproject Paddenhoek—UGENT.
Bednik, A. (2019). EXTRACTIVISME. Exploitation industrielle de la nature: Logiques, conséquences,
résistances. Le passager clandestin.
Bellastock. (2021). Pulse. Opgehaald van: https://www.bellastock.com/projets/pulse/
BFV. (2022). Crèche justice à paris 20°. Opgehaald van : https://bfv.team/fr/projects/faire-plus-avec-moins
Boidin, T. (2019). Circulaire reconversiestrategieën voor het naoorlogse universiteitspatrimonium: De
‘Experimenteerschool’ als casus. Opgehaald van:
https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/786/266/RUG01-002786266_201…
Bureau Bouwtechniek. (2021). Onderzoeksverslag “Scholenbouw circulair aanbesteden” (p. 8).
Canvas. (2021, november). Een circulaire wereld—Leven binnen de grenzen van de planeet (Nr. 4).
Circubuild. (2022). Wat is een LCA? Opgehaald van: https://circubuild.be/nl/faq/wat-is-een-lca/
CONIX RDBM Architects. (2020). Transformatie van een blokkade naar een stedelijke ruimtewisselaar.
Opgehaald van: https://conixrdbm.com/portfolio_page/multi/?lang=nlh
Covey, S. R. (2004). The 7 Habits of Highly Effective People: Powerful Lessons in Personal Change. Free Press;
Revised edition.
Danniau, F. (2010). Campusmodel (UGentMemorie). Opgehaald van:
https://www.ugentmemorie.be/artikel/campusmodel
Danny Wille & OVAM. (2013). Materiaalbewust bouwen in kringlopen (Brussel).
De Morgen. (2013, maart 14). UZ Gent boekt twee primeurs met operatierobot. Opgehaald van:
https://www.demorgen.be/tech-wetenschap/uz-gent-boekt-twee-primeurs-met…
De Standaard. (2019, oktober 13). UGent bouwt twee homes in ‘nieuwe stijl’ tegen 2023. Opgehaald van:
https://www.standaard.be/cnt/dmf20190912_04605326h
Debacker, W., Vrijders, J., Voorter, J., Vergauwen, A., Bergmans, J., & Stouthuysen, P. (2021). Urban Mining
van gebouwen: Het creëren van waarde via het sluiten van materiaalstromen. OVAM. Opgehaald van:
https://bouwen.vlaanderen-circulair.be/src/Frontend/Files/userfiles/fil… Eindrapport Urban
Mining van gebouwen.pdf
Desmet, L. (2020). Belgische kantoormarkt houdt stand in wereldwijde malaise. De Morgen. Opgehaald van:
https://www.demorgen.be/nieuws/belgische-kantoormarkt-houdt-goedstand-i…
bf477851/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
DRONEPORT. (2021, december 9). DRONES IN DE BOUWSECTOR. Opgehaald van:
https://droneport.eu/connect-bouw/?utm_source=flexmail&utm_medium=email…;
utm_campaign=211208wtcbmail&utm_content=drone500jpg
Endeavour. (2021). Masterplan 2050 UGent. Opgehaald van: https://endeavours.eu/nl/project/masterplan-2050-
ugent
Energie bewust ontwerpen. (2017, september 26). Wanneer spreken we van een passief gebouw? Opgehaald van:
https://www.energiebewustontwerpen.be/artikel/974/wanneer-spreken-we-va…
Ennos, R. (2020). The Age of Wood. Our Most Useful Material and the Construction of Civilization. Simon +
Schuster Inc.
EUROLAB. (2020a). Houtproeven. Opgehaald van: https://www.labaratuar.com/nl/testler/malzeme/ahsaptestleri/
EUROLAB. (2020b). Metaaltesten. Opgehaald van: https://www.labaratuar.com/nl/testler/malzeme/metaltestleri/
Europese Commissie. (2020, februari 7). In focus: Energy efficiency in buildings. Opgehaald van:
https://ec.europa.eu/info/news/focus-energy-efficiency-buildings-2020-f…
Europese Commisie. (2021). Langetermijnstrategie voor 2050. Opgehaald van: https://ec.europa.eu/clima/euaction/
climate-strategies-targets/2050-long-term-strategy_nl
FCRBE. (2020). Een gids voor het identificeren van bouwproducten met potentieel voor hergebruik.
FCRBE. (2021a). De stad als materiaalreserve Een blik op de studie van stedelijke materiaalstromen.
Opgehaald van: https://www.nweurope.eu/media/15818/bookletfcrbenl-
6_stedelijke_materiaalstromen.pdf
FCRBE. (2021b). Milieuvoordelen (impact) van hergebruik in de bouwsector. Opgehaald van:
https://www.nweurope.eu/media/15818/bookletfcrbenl-6_stedelijke_materia…
FCRBE. (2021c, november 15). FCRBE guides: Integration and extraction. Opgehaald van:
https://www.nweurope.eu/projects/project-search/fcrbe-facilitating-the-…-
elements-in-northwestern-europe/news/fcrbe-guides-integration-andextraction/
s://concular.de/en/h
Federaal Planbureau. (2021, juni 4). Binnenlands materiaalverbruik. Opgehaald van:
https://indicators.be/nl/i/G12_DMC/
Feys, T. (2011). 30 jaar OVAM - De Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij in historisch perspectief.
Academia Press. Opgehaald van: https://issuu.com/vlaanderen-be/docs/9165cc31-5012-4078-9de6-
a357028b9446/1?ff
Gent-Geprent. (2022). UZ Gent. Opgehaald van: https://www.gent-geprent.com/bijzonderegebouwen/
gebouwen-u-1/uz-gent
Gids duurzame bouwen. (2022a). Hergebruik ex situ. Opgehaald van:
https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/woordenlijst/hergebruik-ex-si…
Gids duurzame bouwen. (2022b). Hergebruik in situ. Opgehaald van:
https://www.guidebatimentdurable.brussels/nl/hergebruik-in-situ.html?ID…
Grommen, S. (2019, maart 23). De circulaire economie, wat is dat eigenlijk? En kan het de planeet redden?
Opgehaald van: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/03/20/de-circulaire-economie-wat-is-d…-
kan-het-de-plan/
Group Van Vooren. (2022a). Keramische materialen. Opgehaald van:
https://www.groupvanvooren.com/nl/diensten-labo-devlieger-van-vooren/ke…
Group Van Vooren. (2022b). Werfproeven. Opgehaald van: https://www.groupvanvooren.com/nl/diensten-labodevlieger-
van-vooren/werfproevenh
Guldager Jensen, K. (2016). Building a circular Future (Denemarken). Danish Environmental Protection
Agency.
Housing Evolutions. (2022). The super circular estate project. Opgehaald van:
https://www.housingevolutions.eu/project/the-super-circular-estate-proj…
IDEA Consult. (2019). Ruimte voor wonen door reconversie in België. Opgehaald van:
https://www.ing.be/Assets/nuid/documents/20181015_Etude_Reconversie_NL…
Infosteel. (2021). Verbindingen en detaillering. Opgehaald van: https://www.infosteel.be/materiaal/technieknormen/
verbindingen.html - verbindingen-volgens-uitvoering
Klaas Vermaas. (2013a, maart 30). Rectoraat. Opgehaald van:
https://www.flickr.com/photos/klaasfotocollectie/8617175878
Klaas Vermaas. (2013b, maart 30). Tweekerken Hoveniersberg. Opgehaald van:
https://www.flickr.com/photos/klaasfotocollectie/8618887759
Kralj, D. (2008). Building Materials Reuse and Recycle (Slovenië).
Lazarus, N. (2019). BedZED: Toolkit Part I. Opgehaald van:
https://library.uniteddiversity.coop/Ecological_Building/BedZED-Toolkit…
Leefmilieu brussel. (2017, januari 25). Hergebruik-hertoepassing van bouwmateriaal. Opgehaald van:
https://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/nl/hergebruik-in-al-zijn-geda…
Leefmilieu brussel. (2018). Bouwwerven in de circulaire economie: Bruikbare oude bouwmaterialen (Brussel).
Opgehaald van: https://leefmilieu.brussels/sites/default/files/pres-180313-circ-1-6-re…
Legioblock. (2022). Oplossingen. Opgehaald van: https://www.legioblock.com/oplossingen
Meadows, D., Meadows, D., & Randers, J. (1972). De grenzen aan de groei (Limits to growth). Het Spectrum
N.V.
Materiauteek Brussels. (2022). Structureel hout. Opgehaald van: https://materiauteek.brussels/nl/home-2-
2/?location=structure-bois-sdb
NAV. (2022a). Sloopopvolgingsplan. Opgehaald van:
https://www.vitruviusacademy.be/webinars/16?utm_source=Architecten+sync…
9166-Vitruvius+-+Sloopopvolgingsplan+-+mail+2&utm_medium=email&utm_term=0_9a6160b4a9-
8a0adf9166-523934533
NAV. (2022b, januari 21). Duurzaam én betaalbaar bouwen: VUB-onderzoek wijst uit dat het kan, met
aanpasbare huizen. Opgehaald van: https://www.nav.be/artikel/3273?fbclid=IwAR1BfYSNNnZyn-
_czvHJ92EqEvkZ1HKRVtCahC8qRDGA8fQNR5ZJ8CxJcNk
Norbert, L. (2018, maart 14). Recycling, Upcycling En Downcycling, Wat Zijn De Verschillen? Opgehaald van:
https://allesoverafval.vanhappencontainers.nl/afval-scheiden/recycling-…
OPALIS. (2019). Productiehal BC materials. Opgehaald van: https://opalis.eu/nl/projets/pdf/1122h
OPALIS. (2021a). Baksteen. Opgehaald van: https://opalis.eu/nl/materialen/baksteen
OPALIS. (2021b). K.118 Winterthur. Opgehaald van: https://opalis.eu/nl/projecten/k118-winterthurh
OPALIS. (2021c). Materiaalfiche: Massief constructiehout met rechthoekige dwarsdoorsnede. Opgehaald van:
chromeextension://
efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/viewer.html?pdfurl=https%3A%2F%2Fopalis.eu%2Fsit
es%2Fdefault%2Ffiles%2F2022-01%2F2.10_nl_-
_massief_constructiehout_met_rechthoekige_dwarsdoorsnede_v01.pdf&clen=12245964&chunk=true
OPALIS. (2021d). Materiaalfiche: Stalen liggers. Opgehaald van: https://opalis.eu/nl/materialen/structureelstaalOPALIS.
(2021e). Materiaalfiche: Volle keramische bakstenen. Opgehaald van: chromeextension://
efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/viewer.html?pdfurl=https%3A%2F%2Fopalis.eu%2Fsit
es%2Fdefault%2Ffiles%2F2022-01%2F2.40_nl_-
_volle_keramische_baksteen_v01_0.pdf&clen=9456032&chunk=true
OPALIS. (2021f). Plaatmateriaal. Opgehaald van: https://opalis.eu/nl/materialen/plaatmateriaal
OPALIS. (2021g). Structureel hout. Opgehaald van: https://opalis.eu/nl/materialen/structureel-hout
OPALIS. (2021h). Structureel staal. Opgehaald van: https://opalis.eu/nl/materialen/structureel-staal
OPALIS. (2021i). Verbouwing van de oude Belle-Vue-brouwerijen. Opgehaald van:
https://opalis.eu/nl/projecten/verbouwing-van-de-oude-belle-vue-brouwer…
OPALIS. (2022a). Centrum van het Winnipeg Folk Festival. Opgehaald van:
https://opalis.eu/nl/projecten/centrum-van-het-winnipeg-folk-festival
OPALIS. (2022b). Magazijn van onder het stof gehaald. Opgehaald van: https://opalis.eu/nl/projecten/magazijnvan-
onder-het-stof-gehaald
OPALIS. (2022c). Renovatie van de Hageltoren. Opgehaald van: https://opalis.eu/nl/projecten/renovatie-van-dehageltoren
OPALIS, & ROTOR. (2019). Constructieve elementen van gelijmd gelamelleerd hout. Opgehaald van:
https://opalis.eu/sites/default/files/documentation/2.11_nl_-
_constructieve_elementen_van_gelijmd_gelamelleerd_hout_v01.pdf
OVAM. (2015). 24 ONTWERPRICHTLIJNEN VERANDERINGSGERICHT BOUWEN (Brussel). Opgehaald
van: https://www.ovam.be/sites/default/files/atoms/files/24-Ontwerprichtlijn….
pdf
OVAM. (2020). Technische levensduur van gebouwcomponenten. Opgehaald van:
https://docplayer.nl/201405492-Rapport-technische-levensduur-van-gebouw…
OVAM. (2021a). Bouwwerk- en productpaspoort – definities van parameters.
OVAM. (2021b, november 18). Selectief slopen & sloopopvolging. Opgehaald van:
https://www.ovam.be/selectief-slopen-sloopopvolging
Peabody. (2022). BedZED: ‘The first large-scale eco-community in the UK’. Opgehaald van:
https://www.peabody.org.uk/about-us/our-performance/sustainability/case…
Reuse Brussels. (2016, april 1). Bakstenen. Opgehaald van: https://reuse.brussels/nl/briques/
Roeland, B. (2022, maart 13). Schaarste bevordert de circulaire economie. Trends nr. 13, 18,19,20.
ROTOR DC. (2018). Déconstruction Et Réemploi: Comment Faire Circuler Les éléments De Construction.
Lausanne: Presses polytechniques et universi taires romandes.
ROTOR DC. (2021). UGent Gebouw B: Quick audit, herbruikbare bouwmaterialen 06.07.2021.
Sanacon. (2022). Schadediagnose. Opgehaald van: https://www.sanacon.be/nl/onzediensten/
expertise/schadediagnose
Sara Helsen. (2021). Bouwen aan de UGent. Hoe duurzaam is het en wat kan er beter. Opgehaald van:
https://stadsacademie.be/wp-content/uploads/2021-thesis-Sara-Helsen-duu…
Schillewaert, N. (2022, februari 7). Bouwmaterialen tot kwart duurder dan drie maanden geleden: ‘Vooral prijs
van isolatiemateriaal en hout fors gestegen’. VRTNWS. Opgehaald van:
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/02/07/prijsbouwmaterialen/#:~:
text=Uit%20een%20rondvraag%20van%20de,enorm%20hoog%20op%20dit%20
moment.
SDG’s. (2015). Transforming our world: The 2030 Agenda for Sustainable Development. Opgehaald van:
https://www.vvsg.be/kennisitem/vvsg/doelstelling-12-verantwoorde-consum…
SERV. (2018). Overzicht barrières bij de transitie naar een circulaire economie (Brussel). Opgehaald van:
https://www.serv.be/sites/default/files/documenten/SERV_20180403_CE-bar…
SGS Search. (2021). Beslisboom Hergebruik (ge)bouwelementen: ‘Een leertraject om te komen tot een praktisch
hulpmiddel voor de kwaliteitstoetsing van her te gebruiken bouwelementen’.
SGS Search. (2022a). Beton- en toeslagmateriaaltesten. Opgehaald van: https://www.sgs.be/nlnl/
construction/services-related-to-materials/materials-testing/concrete-and-aggregate-testing
SGS Search. (2022b). Testen van bakstenen en blokken. Opgehaald van: https://www.sgs.be/nlnl/
construction/services-related-to-materials/materials-testing/brick-and-block-testing
Stad Gent. (2021). Circulaire Proeftuinen: Wat hebben we geleerd? Opgehaald van: chromeextension://
efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/viewer.html?pdfurl=https%3A%2F%2Fstad.gent%2Fsit
es%2Fdefault%2Ffiles%2Fmedia%2Fdocuments%2FCirculaire%2520proeftuinen%25202021.pdf&cle
n=12067743&chunk=true
Stadsacademie. (2022). Circulair Bouwen. Opgehaald van: https://stadsacademie.be/traject/circulair-bouwen/
SVR Architects. (2021). Onderzoeksgebouw Blok B UGent. Opgehaald van: chromeextension://
efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/viewer.html?pdfurl=https%3A%2F%2Fwww.svrarchitects.
eu%2Fwp-content%2Fuploads%2FPF_UGent-Onderzoeksgebouw_Blok-B-
1.pdf&chunk=true
UGent. (2014). Transitie Ugent 2014: Samen voor een duurzame universiteit. Opgehaald van: chromeextension://
efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/viewer.html?pdfurl=https%3A%2F%2Fwww.ugent.be
%2Fnl%2Funivgent%2Fwaarvoor-staatugent%
2Fduurzaamheidsbeleid%2Fmedewerker%2Ftransitieugent%2Fmemorandi%2Fmemorandumtra
nsitieugent2014.pdf&clen=7355006&chunk=true
UGent. (2020). Duurzaamheidsverslag 2020 (p. 14). Opgehaald van: chromeextension://
efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/viewer.html?pdfurl=https%3A%2F%2Fwww.ugent.be
%2Fnl%2Funivgent%2Fwaarvoor-staatugent%
2Fduurzaamheidsbeleid%2Fverslag%2Fduurzaamheidsrapport2020&clen=5978836&chunk=tru
e
UGent. (2021). Rare Tijden Courant. Opgehaald van: chromeextension://
efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/viewer.html?pdfurl=https%3A%2F%2Fwww.ugent.be
%2Fnl%2Funivgent%2Fwaarvoor-staatugent%
2Fduurzaamheidsbeleid%2Fmedewerker%2Ftransitieugent%2Fraretijdencourant.pdf&clen=198
77046&chunk=true
UGent. (2022a). Bestuur en administratie. Opgehaald van: https://www.ugent.be/nl/univgent/contactadressen/
administratie-bestuur
UGent. (2022b). Duurzaamheidsvisie. Opgehaald van: https://www.ugent.be/nl/univgent/waarvoor-staatugent/
duurzaamheidsbeleid/visie/overzicht.htm
UGent. (2022c). Home Astrid. Opgehaald van: https://www.ugent.be/student/nl/meer-danstuderen/
huisvesting/homes/ligging/astrid.htm
UGent. (2022d). Home Boudewijn. Opgehaald van: https://www.ugent.be/student/nl/meer-danstuderen/
huisvesting/homes/ligging/boudewijn.htm
UGent. (2022e). Home Heymans. Opgehaald van: https://www.ugent.be/student/nl/meer-danstuderen/
huisvesting/homes/ligging/heymans.htm
UGent. (2022f). Klimaatplan. Opgehaald van: https://www.ugent.be/nl/univgent/waarvoor-staatugent/
duurzaamheidsbeleid/klimaatplan
UGent. (2022g). Laboratorium Magnel-Vandepitte voor Bouwkundige Constructies en Bouwmaterialen.
Opgehaald van: https://www.ugent.be/ea/structural-engineering/nl/onderzoek/magnel-vand…
UGent. (2022h). Rectoraat. Opgehaald van: https://www.ugentmemorie.be/plaatsen/rectoraat
UGent. (2022i). Transitie UGent. Opgehaald van: https://www.ugent.be/nl/univgent/waarvoor-staatugent/
duurzaamheidsbeleid/medewerker/transitieugent
UGent, & Directie Gebouwen en Facilitair Beheer. (2020). Ontwerprichtlijn UGent.
UGent, & Hilde Christiaens. (2013, juli 8). Renovatie hoogbouw Ledeganck. Opgehaald van:
https://beeld.ugent.be/nl/fotoalbum/renovatie-hoogbouw-ledeganck?slides…
UGent, & Hilde Christiaens. (2017, mei 11). Opening vernieuwde vleugels Campus Ledeganck. Opgehaald van:
https://beeld.ugent.be/nl/fotoalbum/foto/z2017-098-118
Universiteit Gent, & Pieter Morlion. (2010, augustus 23). Foto van Home Vermeylen. Opgehaald van:
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Home_Vermeylen_2010PM_0616_21H7…
UZ Gent. (2022a). Geschiedenis Universitair Ziekenhuis Gent. Opgehaald van: https://www.uzgent.be/over-uzgent/
organisatie/geschiedenis
UZ Gent. (2022b). Masterplan UZ Gent. Opgehaald van: https://projectu.uzgent.be/dit-is-project-u/masterplan/
Vanacker, L. (2022, maart 25). Domino-effect op prijzen treft bouwsector. De Tijd. Opgehaald van:
https://www.tijd.be/dossiers/de-verdieping/domino-effect-op-prijzen-tre…
Vanderick, M. (2019, februari 18). Gedemonteerde scheidingswanden krijgen tweede leven—Project RSZ Horta.
Opgehaald van: https://www.circulareconomy.brussels/des-cloisons-qui-rapprochent-les-g…-
horta-marc-vanderick/?lang=nl
Vandeweghe, E. (2019a). Universiteitscampus De Sterre. Opgehaald van:
https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/307161
Vandeweghe, E. (2019b). Faculteit van Economische Wetenschappen. Opgehaald van:
https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/307157
VIBE VZW. (2020). Wat is milieuverantwoord en gezond bouwen?
Visit Brussels. (2018). Tour à Plomb—Venue, Kultuur en Sport. Opgehaald van:
https://visit.brussels/nl/place/Tour-a-Plomb-Venue-Kultuur-en-Sport-mee…
Vlaamse Confederatie Bouw. (2020, februari 24). Meer hergebruik van bouwmaterialen; hoe pak je dit aan?
Opgehaald van: https://www.circulairebouweconomie.be/l/meer-hergebruik-van-bouwmateria…-
sloop/
Vlaamse Overheid. (2020, februari 21). De Europese Green Deal—Vlaamse uitgangspunten. Opgehaald van:
https://www.fdfa.be/sites/default/files/atoms/files/EUROPESE%20GREEN%20…-
%20VLAAMSE%20UITGANGSPUNTEN.pdf
Vlaamse Overheid. (2021a). ‘VLAANDEREN CIRCULAIR’ EEN STUWENDE KRACHT NAAR EEN
CIRCULAIRE ECONOMIE IN VLAANDEREN. Opgehaald van: https://ewivlaanderen.
be/sites/default/files/nota_circulaire_economie.pdf
Vlaamse Overheid. (2021b, mei 18). De Vlaming isoleerde meer dan ooit tijdens de coronacrisis. Opgehaald
van: https://www.energiesparen.be/de-vlaming-isoleerde-meer-dan-ooit-tijdens…?
language=en
Vlaamse Overheid. (2022a). EPB-eisen. Opgehaald van: https://www.energiesparen.be/epb-pedia/epb-eise
Vlaamse Overheid. (2022b). Ons GIS-aanbod. Opgehaald van: https://overheid.vlaanderen.be/webdiensten-onsgis-
aanbod
Vlaamse Overheid, & Bourgois, G. (2016). Visie 2050: Een langetermijnstrategie voor Vlaanderen. Opgehaald
van: https://www.ewivlaanderen.
be/sites/default/files/bestanden/visie_2050_een_langetermijnstrategie_voor_vlaanderen.pdf
Vlaanderen Circulair. (2021a). Green deal: Circulair bouwen. Opgehaald van: https://bouwen.vlaanderencirculair.
be/nl/onze-aanpak/green-deal
Vlaanderen Circulair. (2021b). Totaalrenovatie dienstencentrum Gentbrugge. Opgehaald van:
https://bouwen.vlaanderen-circulair.be/nl/projecten/detail/stad-gent-9
Vlaanderen Circulair. (2021c). Vlaanderen Circulair: Historiek. Opgehaald van: https://vlaanderencirculair.
be/nl/over-ons/historiek
Vlaanderen Circulair. (2022). Basics van de Circulaire Economie. Opgehaald van: https://vlaanderencirculair.
be/nl/leerhub/presentatie-basics-van-de-circulaire-economie
VUB architectural engineering. (2019). Bouwen voor een circulaire economie: Gebouwen, een dynamische
omgeving. ouwen voor een circulaire economie Gebouwen, een dynamische omgeving
VVSG. (2015). Doelstelling 12: Verantwoorde consumptie en productie. Opgehaald van:
https://www.vvsg.be/kennisitem/vvsg/doelstelling-12-verantwoorde-consum…
Wagneur, M., & WTCB. (2011). Onderhoudsgids voor duurzame gebouwen. Opgehaald van:
https://www.wtcb.be/publicaties/monografieen/16/
Werkgroep Hergebruik. (2015). Strategie hergebruik van bouwmaterialen. Opgehaald van: chromeextension://
efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/viewer.html?pdfurl=http%3A%2F%2Fwww.confederati
onconstruction.be%2FPortals%2F19%2FPlateforme%2520R%25C3%25A9emploi%2FStrategie%2520
hergebruik%2520van%2520bouwmaterialen_NL_lb.pdf&clen=150171&chunk=true
WTCB. (2017). Circulair Bouwen. Naar een circulaire economie in de bouwsector.
WTCB. (2020). Naar een circulaire economie in de bouw (Brussel).
WTCB. (2021a). Fotogrammetrie met open source software. Opgehaald van:
https://www.wtcb.be/media/yagn4svc/fotogrammetrie_n.pdf
WTCB. (2021b, december 9). Demo: Indoor as-built-registratie met 360-gradenfoto’s voor snelle resultaten.
Opgehaald van: https://digitalconstruction.be/nl/demonstration/as-builtregistratie/?
utm_source=flexmail&utm_medium=email&
utm_campaign=211110wtcbmailnl&utm_content=360camera
WTCB. (2022, mei 23). Nieuwe Belgische norm over de specificatie van beton (NBN B 15-001). Opgehaald van:
https://www.wtcb.be/nieuws/nieuwe-belgische-norm-over-de-specificatie-v…
Zwick Roell. (2022). Tests op hout. Opgehaald van:
https://www.zwickroell.com/nl/branches/bouwmaterialen/tests-op-hout/
