“Julie, wij dopen jou tot Genuagele Pittige Lama”
Totemisatie in Vlaamse scoutsgroepen
Antropologen zijn geneigd om hun heil vaak ver van huis en in exotische oorden te zoeken. Ik dacht het omgekeerde te doen en wilde nieuwe antropologische inzichten vergaren in mijn dichtste omgeving. Het doel was om het vertrouwde te vervreemden en zo beter te kunnen begrijpen.
U heeft er misschien wel al eens over gehoord: in scoutsgroepen geven leiding en leden elkaar totemnamen, in de vorm van een dierennaam, bijvoeglijknaamwoord en soms ook een kleur. Voor een buitenstaander is dit vaak een redelijk vreemd en mysterieus fenomeen dat wat weg heeft van een sektarische traditie. Als antropologe in spe én groepsleidster in mijn eigen scoutsgroep, ging ik bij drie verschillende scoutsgroepen op zoek naar wat de rol van totemisatie precies is in de scoutsgemeenschap en hoe het bijdraagt tot de vorming van ‘een goede scout’.
Wat is totemisatie
In de eerste plaats is totemisatie een ritueel van naamgeving. Het is door het krijgen van een naam van de groep dat je een plaats krijgt binnen die groep, soms moet je daarvoor ook een totemopdracht vervullen. Overigens hoort er ook een tekst bij de naam, een soort uitleg, die aan de hand van karaktereigenschappen verklaart waarom je precies die totemnaam krijgt. Zo is Sadé een Charismatische Waterwolf omdat ze bijvoorbeeld “vanaf de eerste ontmoeting een blijvende indruk nalaat” en haar “zelfstandigheid en plantrekker-attitude” van haar een “bijzonder impressionant persoon maakt”. Het is de bedoeling dat de totemnaam het karakter van de persoon in kwestie reflecteert en dat die persoon zichzelf herkent in de totemtekst. Het zoeken naar een passende totemnaam brengt dus wel een grote verantwoordelijkheid met zich mee.
Daarnaast is er ook het rituele aspect. Een totemnaam en -tekst wordt ’s avonds of ‘s nachts meegedeeld aan de groep en de totemisant (persoon die de totemnaam krijgt) tijdens een ceremonie aan een kampvuur. De totemisant staat in het middelpunt van de belangstelling terwijl de leid(st)ers de tekst voorlezen en de totemnaam onthullen en de hele gebeurtenis krijgt vaak een dramatische toets. In sommige scoutsen roept de totemisant vervolgens de kersverse naam in de vier windrichtingen terwijl de groep in een cirkel rondom de totemnaam in koor nafluistert. Zoals een van de leden het verwoordde: “Zolang je geen totemnaam hebt, ben niet echt volledig, je bent nog geen échte scout”. Je kan totemisatie dus ook beschouwen als een initiatieritueel.
Ten derde, zet totemisatie ook aan tot reflectie en introspectie op individueel en collectief niveau. Sieben, een scoutsleider met als totemnaam Honinggele Solidaire Spitssnuitdolfijn, vertelde me: “voor mij is dat het belangrijkste, wat nu weet ik wat mensen over mij denken. Zij hebben ook gereflecteerd over wat mijn plaats en rol en in de groep. En ik vraag me soms af ‘oké ik heb nu zus en zo gehandeld, past dat bij wie ik ben?’ en dat is voor mij echt een meerwaarde.”
De traditionele jeugd van tegenwoordig
Bovendien opent totemisatie ook een erg interessante discussie over tradities. Ik merkte namelijk dat de scoutsgemeenschap – inclusief mezelf – doorgaans niet stilstaat bij de praktijk van totemisatie. Niemand vraagt zich af waar deze ietwat vreemde gewoonte vandaan kwam en waarom we dat blijven doen. Tegelijkertijd hebben leiding en leden wel een duidelijk idee van wat een ‘goede’ totemisatie is en wat niet, al viel de persoonlijke invulling daarvan niet altijd samen en ontstond er discussie. Je zou het misschien niet verwachten van de gemiddeld twintig jaar oude leiding, maar er wordt regelmatig klampachtig vastgehouden aan het idee van de ‘traditie van totemisatie’. Die traditie kent drie verschillende dimensies: het verleden, het heden en de toekomst.
Zo baseren de leid(st)ers zich bij het organiseren van de totemceremonie in de eerste plaats op de totemisaties die zij als lid beleefd hebben. Deze herinneringen uit het verleden worden beschouwd als basis voor de authentieke beleving van totemisatie.
Hoewel het snel bleek dat de handelingen tijdens het ritueel jaar na jaar kleine en grote verschillen vertonen, blijft de kern steeds hetzelfde. De details – zoals het knielen van de totemisanten of hoeveel vingers ze opsteken – zijn afhankelijk van factoren in het heden. Zo speelt de locatie, de sfeer en de combinatie van de groep ook een grote rol.
Tenslotte is er de toekomstdimensie. De leid(st)ers zijn zich namelijk bewust van het feit dat de leden die zij nu totemiseren over enkele jaren in hun schoenen zullen staan en dan als leiding anderen een totemnaam zullen geven. Het is dus van groot belang voor het voortbestaan van de traditie om hen te tonen hoe een ‘goede’ totemisatie georganiseerd wordt. Wie precies bepaalt wat ‘goed’ is en wat niet is dan weer een totaal andere discussie, maar de essentie is de veronderstelde continuïteit van de totemtraditie.
Geleerde lessen
Mijn thesisonderzoek wees me niet alleen op de ongelofelijk dynamische aard van traditie, maar toonde ook aan dat totemisatie als exotisch fenomeen toch symptomatisch is voor onze tijd: de groep komt samen rond de viering van individualiteit. De toekomst van totemisatie en scouting zal nog veel flexibiliteit vragen om in deze tijden van bliksemsnelle verandering hun plaats te behouden. Zoals oud-leider Marino het formuleerde: “De traditie zal niet meer dezelfde vorm hebben, maar ja, iedereen moet mee met de tijd zeker?”
Bibliografie
Asad, Talal. (1986) 2009."The Idea of an Anthropology of Islam." Qui Parle 17, no. 2: 1-30.
Asad, Talal. 2015. "Thinking About Tradition, Religion, and Politics in Egypt Today." Critical Inquiry 42, no. 1: 166-214.
Baden-Powel, Robert. (1908) 2004. Scouting for Boys. Oxford University Press, 2004.
Baden-Powell, Robert. 1897. The Matabele Campaign 1896, Being a Narrative of the Campaign in Suppressing the Native Rising in Matabeleland and Mashonaland. Londen: Methuen & Co.
Beech, Nic . 2011. “Liminality and the practices of identity reconstruction.” Human Relations 64, no. 2: 285-302.
Bloch, Maurice. 2006. "Teknonymy and the Evocation of the “Social” Among the Zafimaniry of Madagascar." In An Anthropology of Names and Naming, uitgegeven door Gabriele Vom Bruck en Barbara Bodenhorn, 97-114. Cambridge: Cambridge University Press.
Bodenhorn, Barbara en Gabriele vom Bruck. 2006. “‘Entangled in Histories’: An Introduction to the Anthropology of Names and Naming.” In An Anthropology of Names and Naming, uitgegeven door Gabriele vom Bruck en Barbara Bodenhorn, 1-30. Cambridge: Cambridge University Press.
Bodenhorn, Barbara. 2006. "Calling into Being: Naming and Speaking Names on Alaska's North Slope." In An Anthropology of Names and Naming, uitgegeven door Gabriele Vom Bruck en Barbara Bodenhorn, 139-56. Cambridge: Cambridge University Press.
Bowman, Peter James en Gérald Gaillard. 2004. The Routledge Dictionary of Anthropologists. London: Routledge.
Butler, Judith. (1956) 1997. Excitable Speech: A Politics of the Performative. New York: Routledge.
Cortois, Liza en Laermans, Rudi. 2018. "Rethinking Individualization: The Basic Script and the Three Variants of Institutionalized Individualism." European Journal of Social Theory 21, no. 1: 60-78.
Csikszentmihalyi, Mihaly, en Stith Bennett. 1971. “An Exploratory Model of Play.” American Anthropologist 73, no. 1: 45-58.
Dawson, Matt. 2012. "Reviewing the Critique of Individualization: The Disembedded and Embedded Theses." Acta Sociologica 55, no. 4: 305-319.
De Castro, Eduardo Viveiros. 1998. "Cosmological Deixis and Amerindian Perspectivism." The Journal of the Royal Anthropological Institute 4, no. 3: 469-88.
Descola, Philippe, Janet Lloyd en Marshall Sahlins. 2005. Beyond Nature and Culture. Chicago Londen: University of Chicago Press.
Durkheim, Emile. 1900–1901. “Sur le totémisme”. Année Sociologique 5: 81-121.
Durkheim, Emile. 1915. The Elementary Forms of Religious Life. Vertaald door J.W. Swain. Londen: George Allen & Unwin.
Foucault, Michel. 1984. The History of Sexuality 2: The Use of Pleasure, Londen: Penguin.
Frazer, James George. 1887. Totemism. Edinburgh: Adam & Charles Black.
Goffman, Erving. (1959) 2019. De Dramaturgie Van Het Dagelijks Leven: Schijn En Werkelijkheid in Sociale Interacties. Vertaald door P. Nijhoff en G.J. Johannes 5de Druk. Utrecht: Bijleveld.
Hall, Stuart. 1997. “The spectacle of the ‘other’” in Representation. Cultural Representations and Signifying Practices, uitgegeven door Stuart Hall, 223-279. London: Sage.
Henricks, Thomas S. 2014. "Play as Self-Realization: Toward a General Theory of Play." American Journal of Play 6, no. 2: 190-213.
Henricks, Thomas S. 2016. "Reason and Rationalization: A Theory of Modern Play." American Journal of Play 8, no. 3: 287-324.
Hiatt, Lester Richard. 1969. Totemism Tomorrow: The Future of an Illusion. Mankind 7, No. 2: 83-93.
Hobsbawm, Eric en Terence Ranger. 1983. The Invention of Tradition. New York: Cambridge University Press.
Hugh-Jones, Stephen. 2006. "The Substance of Northwest Amazonian Names." In An Anthropology of Names and Naming, uitgegeven door Gabriele Vom Bruck en Barbara Bodenhorn, 73-96. Cambridge: Cambridge University Press.
Huizinga, Johan. 1980. Homo Ludens : A Study of the Play-element in Culture. Herdr. ed. International Library of Sociology. London: Routledge and Kegan Paul.
Humphrey, Caroline. 2006. "On Being Named and Not Named: Authority, Persons, and Their Names in Mongolia." In An Anthropology of Names and Naming, uitgegeven door Gabriele Vom Bruck en Barbara Bodenhorn, 157-76. Cambridge: Cambridge University Press.
Jacobsen, Michael H. en Søren Kristiansen. 2015. "Goffman's Sociology of Everyday Life Interaction." In The Social Thought of Erving Goffman, Social Thinkers, 67-84. Thousand Oaks, CA: SAGE Publications, Inc.
Lambek, Michael. 2010a. “Introduction.” In Ordinary Ethics: Anthropology, Language, and Action uitgegeven door Michael Lambek, 1-38. New York: Fordham University Press.
Lambek, Michael. 2010b. “Towards an Ethics of the Act.” In Ordinary Ethics: Anthropology, Language, and Action uitgegeven door Michael Lambek, 39-63. New York: Fordham University Press.
Lapadat, Judith C. 2017. Ethics in Autoethnography and Collaborative Autoethnography. Qualitative Inquiry 23, no. 8: 589-603.
Layne, Linda. 2006. ““Your Child Deserves a Name”: Possessive Individualism and the Politics of Memory in Pregnancy Loss.” In An Anthropology of Names and Naming, uitgegeven door Gabriele Vom Bruck en Barbara Bodenhorn, 31-50. Cambridge: Cambridge University Press.
Lévi-Strauss, Claude. 1962. Le Totémisme Aujourd'hui. Mythes Et Religions. Paris: PUF.
Linnekin, Jocelyn. 1991. “Cultural Invention and the Dilemma of Authenticity.” American Anthropologist 93, no. 2: 446-449.
MacIntyre, Alasdair. 1981. After Virtue: A Study in Moral Theory. London: Duckworth.
Mahmood, Saba. (1962) 2011. Politics of Piety. Herziene versie. Princeton: Princeton University Press.
Mahmood, Saba. 2001. “Rehearsed Spontaneity and the Conventionality of Ritual: Disciplines of Şalat.” American Ethnologist 28, no. 4 (November): 827-853.
Malaby, Thomas M. 2009. “Anthropology and Play: The Contours of Playful Experience.” New Literary History 40, no. 1: 205-18.
McKinlay, Alan. 2010. "Performativity and the Politics of Identity: Putting Butler to Work." Critical Perspectives on Accounting 21, no. 3: 232-42.
McLennan, John Ferguson. 1865. Primitive Marriage: An Inquiry into the Origin of the Form of Capture in Marriage Ceremonies. Edinburgh: Adam & Charles Black.
McLennan, John Ferguson. 1869. “The Worship of Animals and Plants: Part I Totems and Totemism.” Fortnightly Review, 6: 407-427.
Merz, Sharon. 2021. “An historical review of totemism” In Totemism and Human–Animal Relations in West Africa (1ste ed.). Routledge.
Newell, Sasha. 2014. "The Matter of the Unfetish: Hoarding and the Spirit of Possessions." HAU Journal of Ethnographic Theory 4, no. 3: 185-213.
Palsson, Gisli. 2014. “Personal Names: Embodiment, Differentiation, Exclusion, and Belonging.” Science, Technology, & Human Values 39, no. 4: 618-30.
Plant, Byron King. 2008. "Secret, Powerful, and the Stuff of Legends: Revisiting Theories of Invented Tradition." Canadian Journal of Native Studies 28, no. 1: 175-194.
Radcliffe-Brown, Alfred R. (1929) 1952. “The Sociological Theory of Totemism” In Structure and Function in Primitive Society: Essays and Adresses, uitgegeven door Alfred Radcliffe-Brown. 117-132. Londen: Cohen & West.
Reed-Danahay, Deborah. 2019. “Autoethnography.” In P. Atkinson, S. Delamont, A. Cernat, J.W. Sakshaug, & R.A. Williams, SAGE Research Methods Foundations.
Richland, Justin B. 2010. “They Did It like a Song”: Ethics, Aesthetics, and Tradition in Hopi Legal Discourse.” In Ordinary Ethics: Anthropology, Language, and Action uitgegeven door Michael Lambek, 247-271. New York: Fordham University Press.
Rowe, Sharon. 1998. "Modern Sports: Liminal Ritual or Liminoid Leisure." Journal of Ritual Studies 12, no. 1: 47-60.
Rozario, Santi. 2011. "Islamic Piety against the Family: From ‘traditional’ to ‘pure’ Islam." Contemporary Islam 5, no. 3: 285-308.
Sapir, David J. 1977. “Fecal Animals: An Example of Complementary Totemism.” Man (N.S.) 12, no. 1: 1-21.
Skinner, Diane. 2013. “Foucault, Subjectivity and Ethics: Towards a Self-Forming Subject.” Organization 20, no. 6: 904-23.
Spiegel, Andrew D. 2011. “Categorical difference versus continuum: Rethinking Turner's liminal-liminoid distinction.” Anthropology Southern Africa 34, no. 1-2: 11-20.
Stewart, Pamela J. en Andrew Strathern. 2003. "Rumor and Gossip: An Overview." In Witchcraft, Sorcery, Rumors and Gossip, 29-58.
Stoler, Ann Laura. 2011."Colonial Aphasia: Race and Disabled Histories in France." Public Culture 23, no. 1: 121-56.
Tambiah, Stanley Jeyaraja. 1969. “Animals Are Good to Think and Good to Prohibit.” Ethnology 8, no. 4: 423-459.
Turner, Victor. 1967. The Forest of Symbols: Aspects of Ndembu Ritual. Ithaca, NY: Cornell University Press.
Turner, Victor. 1982. From Ritual to Theatre: The Human Seriousness of Play. 1ste Print., 2de Print. Uitgegeven door Performance Studies Series 1. New York: Performing Arts Journal Publications.
Tylor, Edward Burnett. 1899. “Remarks on Totemism, with Especial Reference to Some Modern Theories Respecting It.” The Journal of the Anthropological Institute of Great Britain and Ireland 28, no. 1-2: 138-148.
Van Gennep, Arnold. 1960. The Rites of Passage. Chicago: University of Chicago Press.
Wekker, Gloria. 2016. "INTRODUCTION". In White Innocence: Paradoxes of Colonialism and Race uitgegeven door Gloria Wekker, 1-29. New York: Duke University Press.
Wittemans, Sophie. 2011. Quels sont donc les totems du Grand Manitou? Pratiques totémiques et indianistes dans le scoutisme. Cahiers d’Histoire Belge du Scoutisme (Bruxelles), 9.
