Op zoek naar een architectuur vol plezier

Beeld je een wereld in waarin elk gebouw niet alleen gericht is op het uitoefenen van een specifieke functie, maar ook op het bieden van een aangename meerwaarde. In plaats van een grijze stad vol anonimiteit, vult de omgeving zich met groene oases, ontmoetingsplaatsen en plekken vol betekenis en fijne herinneringen. Klinkt goed, toch?

Met het manifest Vers une architecture de la jouissance van de Franse filosoof en neomarxist Henri Lefebvre als leidraad, wordt op zoek gegaan naar hoe een architectuur vol plezier gerealiseerd kan worden. Lefebvre haalt in zijn tekst een hele hoop referenties aan, van de bekende en grootse Taj Mahal, tot de nomadische hutten van de Turkmenen. Wanneer al deze referenties naast elkaar gezet worden, komen enkele opvallende herhalingen naar boven. Is het hierin dat een meerwaarde voor de architectuur gevonden kan worden? Mogelijks. Hoewel er geen sluitend antwoord is op hoe een architectuur vol plezier gegarandeerd kan worden, zijn er wel een aantal elementen die veelbelovend zijn.

De portieken, een babbel met Jan en alleman

De portieken, vaak afgebakend door een zuilenrij, bieden de mogelijkheid tot ontmoeting en samenkomst. Na een viering in de kerk blijven de mensen in het portiek voor de deur nog even staan om bij te praten. Tijdens een felle regenbui vluchten voorbijgangers naar het stedelijke portiek en kunnen spontane gesprekken ontstaan tussen een bont gezelschap aan individuen. Daarnaast zijn deze plekken ook een manier waarop private gebouwen een meerwaarde kunnen bieden aan de publieke ruimte. De Italiaanse stad Padua geeft een kenmerkend voorbeeld van de integratie van de portieken in de stad. Deze bieden schaduw tijdens de hete zomers, maar ook beschutting op een regenachtige winterdag.

De portieken in Padua, Italië. © Gerhard Bögner - Pixabay.

De natuur, een plaats van rust en vrije tijd

Daarnaast bieden ook tuinen en groenlandschappen een waardevolle meerwaarde. Deze kunnen gezien worden als een ultieme ruimte van de vrijetijdsbesteding, maar ook als plaats van rust. In Generalife, het voormalige vakantiepaleis van de heersers van het Alhambra, zijn de patio’s vol weelderige planten en waterpartijen een essentieel onderdeel in het ontsnappen uit het dagelijkse leven. De  natuur is bovendien een relatief eenvoudig middel dat we altijd en overal ter beschikking hebben, vaak zelfs gratis en voor niets. Deze slim inzetten is dan ook een kans die we niet mogen laten liggen.

De binnentuinen in Generalife. © Fran Fernández - Unsplash.

De tijd, we maken allemaal deel uit van een lange geschiedenis

Gebouwen kunnen ook een meerwaarde vergaren in de loop der tijd. Doorheen de geschiedenis stapelen betekenissen en herinneringen zich op in de architectuur. Deze staan vaak los van de intenties van de architect, maar zijn het resultaat van het ‘leven’ van het gebouw; de personen die er gewoond hebben, de gebeurtenissen die zich er hebben afgespeeld en de veranderingen die ze heeft ondergaan. De manier waarop de gebruikers zich het gebouw eigen maken is hierbij van groot belang. Toch heeft ook de architect een belangrijke rol in dit alles. Slechts door een gebouw te ontwerpen dat lange tijd kan blijven bestaan en de mogelijkheid biedt tot toe-eigening, wordt deze opeenstapeling van herinneringen mogelijk. Een voorbeeld hiervan is communicatiecentrum Tabloo (Ono architectuur en Bovenbouw architectuur), gebouwd met oog op een even lang bestaan als het nucleair afval dat op het terrein wordt opgeslagen.

Symmetrie, dé eigenschap van het speelveld

Tot slot zijn er ook nog de symmetrie en de geometrie, die van de architectuur een soort speelveld maken. Een voetbalveld, een tennisplein, een basketveld, allen hebben ze een symmetrische vorm om het spel in goede banen te leiden. Het symmetrische ontwerp kan dus ook opgevat worden als een speelveld vol mogelijkheden. Place des Vosges in Parijs is hier een voorbeeld van. Dit symmetrische plein was oorspronkelijk bedoeld voor het spel van de aristocratische jeugd; het zien en gezien worden, verleiden en verleid worden. Daarnaast geven symmetrie en geometrie ook een veilig gevoel. Ze geven de indruk van een goed samenhangend geheel.

Screenshot Google Streetview, Place des Vosges, Parijs. ©2023 Google.

Onze leefomgeving wordt grotendeels bepaald door de architectuur die ons omringd. Het streven naar een ‘architecture de la jouissance’, vrij vertaald als een architectuur vol plezier, is dus een waardevol doel dat ons allen aangaat. Hoewel plezier niet vastgelegd kan worden aan de hand van een aantal simpele spelregels, geven de vier thema’s die hierboven besproken worden wel stof tot nadenken. Wanneer er bij het ontwerp van elk gebouw nagedacht wordt over het vormen van ontmoetingsplaatsen, integreren van natuur, de mogelijkheid tot een lang leven en het vormen van een speelveld vol mogelijkheden, komen we toch al een stapje dichter bij een ideale wereld. Een leefwereld waarin een gelukzalig gevoel, beschikbaar voor iedereen, gevonden kan worden.