Een gedifferentieerd contractwerk
Wat is het effect op het welbevinden, de leerwinst en leermotivatie in vergelijking met klassieke herhalingslessen?
Iedereen is anders, onze leerlingen dus ook. Elke leerling heeft andere interesses, een ander leerprofiel (manier waarop leerlingen leren en omgaan met de leerstof) en niet elke leerling bevindt zich altijd op hetzelfde leerniveau (leerstatus). Het inspelen op deze verschillen tussen leerlingen in een klas heet differentiëren en kent vele toepassingen. In de literatuur vinden we heel weinig onderzoek naar het uitproberen van differentiatievormen die al vele jaren hun nut hebben bewezen in het basisonderwijs, in andere contexten. Kijk maar naar bijvoorbeeld contractwerk, het is een differentiatievorm die men vaak toepast in het basisonderwijs, maar bijna niet in het secundair onderwijs. Maar wat is nu het effect van zo’n gedifferentieerd contractwerk op het welbevinden, leerwinst en leermotivatie van leerlingen in het secundair onderwijs?
D i f f e r e n t i a t i e
De leerlingen die terechtkomen in een eerste jaar A-stroom of B-stroom vormen een heterogene groep en de verschillen tussen deze leerlingen, vooral op vlak van leerstatus, worden steeds groter en groter. Inclusief onderwijs, een term die de laatste jaren steeds meer in the picture komt, vergroot ook de verschillen tussen de leerlingen. Daarnaast zorgt de leerachterstand die opgelopen werd tijdens de coronaperiode ook weer voor meer verschillen tussen de leerlingen op vlak van leerstatus. Hieruit kunnen we vaststellen dat het inspelen op de verschillen tussen leerlingen in een klas, differentiëren, een absolute noodzaak is.
V e r l o o p
Om het effect van een gedifferentieerd contractwerk op het welbevinden, de leerwinst en leermotivatie te onderzoeken, werd er gewerkt met een controlegroep en twee experimentele groepen, een wiskundig zwakkere klasgroep en een wiskundig sterkere klasgroep. Dit bood de uitgelezen kans om te bestuderen in welke klasgroep het gedifferentieerd contractwerk het meest effect had.
Om het welbevinden en de leermotivatie van leerlingen in kaart te brengen, werd er een enquête afgenomen in de experimentele groepen, die een gedifferentieerd contractwerk aangeboden kregen, en in de controlegroep, die een klassieke herhalingsles aangeboden kreeg. Voor het meten van de leerwinst werden de toetsresultaten, afgenomen voor het gedifferentieerd contractwerk of klassieke herhalingsles, vergeleken met de examenresultaten (het examen vond plaats na het gedifferentieerd contractwerk of klassieke herhalingsles).
U i t w e r k i n g g e d i f f e r e n t i e e r d c o n t r a c t w e r k
Tijdens het uitwerken van het gedifferentieerd contractwerk werd er rekening gehouden met een aantal voorwaarden die eerder werden opgesteld vanuit de wetenschappelijke literatuur. In samenwerking met het werkveld, Berkenboom Humaniora, werd er uiteindelijk een gedifferentieerd contractwerk ontwikkeld over een meetkundig onderwerp uit de eerste graad A-stroom. Dit gedifferentieerd contractwerk onderscheidt zich van traditionele contractwerken door verschillende differentiërende elementen zoals een traject op maat, SOS-website, mini-escape room, echte figuren, Bookwidgets en drie verschillende versies van het contractwerk inspelend op de verschillen in leerstatus tussen de leerlingen.
Het contractwerk werd ook in een “secundair” jasje gestoken. Contractwerk wordt vooral toegepast in het basisonderwijs en kan nogal kinderlijk overkomen voor leerlingen uit het secundair onderwijs. Aan de term ‘contractwerk’ hangt ook een connotatie die linkt naar het basisonderwijs. Het gedifferentieerd contractwerk kreeg daarom een nieuwe naam: ‘DIWA’. Dit staat voor ‘differentiated work agreement’.
R e s u l t a t e n
Als we kijken naar het effect van een gedifferentieerd contractwerk op de leerwinst van leerlingen, kunnen we in dit onderzoek besluiten dat een gedifferentieerd contractwerk geen of zelfs een negatief effect heeft. Daarnaast vonden we ook dat een gedifferentieerd contractwerk in deze klassen geen extra leermotivatie oplevert voor leerlingen. We zien wel dat een gedifferentieerd contractwerk in dit geval een positief effect heeft op het welbevinden van leerlingen. We kunnen dus concluderen dat een gedifferentieerd contractwerk kan worden ingezet om het welbevinden van de leerlingen te verhogen. Het contract wordt het best geïmplementeerd in een wiskundig zwakkere klasgroep.
Het is belangrijk om hierbij te vermelden dat het moeilijk is om heel algemene conclusies te trekken. Het is namelijk een kleinschalig onderzoek en er zijn naast het gedifferentieerd contractwerk nog heel wat andere factoren die een invloed kunnen hebben op het welbevinden en de leerwinst van de leerlingen in dit onderzoek.
Door het uitwerken van een gedifferentieerd contractwerk en dit uit te voeren in de praktijk konden er een aantal aandachtspunten worden opgesteld waarmee u als leerkracht best rekening houdt als u zelf een gedifferentieerd contractwerk wilt implementeren in uw lessen. Het is bijvoorbeeld van belang om het niveau van je leerlingen goed in te schatten bij het opmaken van de trajecten op maat. Bij voorkeur doe je dit d.m.v. een entry of exit ticket.
Karlien De Baere
Bibliografie
Anthonissen, L., Goosen, K., Lenaerts, S., Schittecat, P. J., Smits, T. F., & Tanghe, E. (2015). Binnenklasdifferentiatie in het curriculum van de lerarenopleiding. Tijdschrift voor lerarenopleiders, 36, 3.
Arteveldehogeschool. (2020, 17 augustus). Vormen van differentiatie. https://sites.arteveldehogeschool.be/natuurruimtetechniek/differentieren-en-remedieren/vormen-van-differentiatie
Audenaert, S. (2023). Psychopedagogiek 3 - deel Reformpedagogiek. Odisee.
Bade, J. J, & Bult, H. (1981). De praktijk van interne differentiatie : handboek voor de leraar: achtergronden - mogelijkheden - consequenties. Nijkerk: Intro.
Bouamrani, M. (2018, 14 december). Differentiëren met Frank Gaarthuis (KLP nr. 8). Krachtige leraar. https://www.krachtigeleraar.nl/klp-8-differentieren-met-frank-gaarthuis/
Broekaert, E., & Van Hove, G. (2005). Handboek bijzondere orthopedagogiek. Antwerpen: Garant.
Bulterman-Bos, J. (2007). " Bij de groep horen": hoe de imitatietendens het leraren moeilijk kan maken om adaptief onderwijs vorm te geven. Pedagogische Studiën, 84(3), 159.
Castelein, E., Coens, J., De Witte, K., Houben, A., Lauwers, W., Segers, J., & Van den Branden, K. (z.d.). Binnenklasdifferentiatie een beroepshouding, geen recept. Geraadpleegd op 10 december 2022 via https://www.arts.kuleuven.be/cto/thema-taalverwerving/binnenklasdifferentiatie-een-beroepshouding-geen.pdf
Commissie voor Onderwijs. (2022, 3 februari). Www.vlaamsparlement.be. https://www.vlaamsparlement.be/en/parlementair-werk/commissies/commissievergaderingen/1597589/verslag/1602412
Coubergs, C., Struyven, K., Gheyssens, E., & Engels, N. (2015). Het BKD-leerkrachtmodel: binnenklasdifferentiatie realiseren in de klas. Impuls 45(3), 151- 159.
de Bilde, J., De Fraine, B., Van Damme, J., & Verhaeghe, J. P. (2013). Methodescholen in het Vlaamse basisonderwijs. T.O.R.B., 30-41
Decroos, L. (2020). Didactiek, les 3: Didactische principes [Presentatieslides]. PowerPoint. https://toledo.kuleuven.be/portal
De Geyter, L. (2004). Gewoon en buitengewoon onderwijs. Samen zorgverbredend op weg naar een zo inclusief mogelijke school. Antwerpen: Garant.
De Wilde, B. (2020, 20 augustus). Differentiëren is geen luxeproduct. Klasse. Geraadpleegd op 15 oktober 2020 via https://www.klasse.be/226005/differentieren-klas-expert/
Dweck, C. (2016). What having a “growth mindset” actually means. Harvard Business Review, 13(2), 2-5.
Fastenau, K., & Deboes, T. (2021, 28 juni). Decreet Leersteun: dit zijn de grote lijnen. Klasse. https://www.klasse.be/262679/decreet-leersteun-grote-lijnen/
Ghesquière, P., Schellekens, L., & Ruijssenaars, W. (2003). Scholen met zorg. Acco. https://books.google.be/books?id=jlzT2AEVnbYC&printsec=frontcover&hl=nl#v=onepage&q&f=false
Griful-Freixenet, J., Vantieghem, W., Gheyssens, E., & Struyven, K. (2020). Connecting beliefs, noticing and differentiated teaching practices: a study among pre-service teachers and teachers. International Journal of Inclusive Education, 1-18.
Hattie, J. (2008). Visible learning: A synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement. routledge.
Heylen, L., Stoop, H., van Esch, W., Bakkers, E., Paelman, F., Saveyn, J., et al. (2006). Differentiatie in de klas - Omgaan met verschillen. Leuven: CEGO Publishers.
Heylen, L., & Van den Meerssche, J. (2009, October). Contractwerk werkt! Argumenten om contractwerk zinvol te houden. Egoscoop Jaargang (14) NIET CURSIEF, 4–9. https://docplayer.nl/50548489-Contractwerk-werkt-argumenten-om-contractwerk-zinvol-te-houden.html
Hindriks, J. (2019). “Pak de pijnpunten van het M-decreet aan, maar behoud de geest ervan.” Knack. https://www.knack.be/nieuws/belgie/onderwijs/pak-de-pijnpunten-van-het-m-decreet-aan-maar-behoud-de-geest-ervan/
Janssen, F., Hulshof, H., & Van Veen, K. (2016). Uitdagend gedifferentieerd vakonderwijs. https://www.universiteitleiden.nl/binaries/content/assets/iclon/onderzoek/uitdagendgedifferentieerdvakonderwijsdef.pdf
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (2019). Continuüm van zorg: inleiding (secundair onderwijs).
Onderwijs Vlaanderen. (2015). Redelijke aanpassingen voor kinderen met een beperking. Vlaanderen.be. https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/ouders/ondersteuning-en-begeleiding/leren-met-een-beperking/in-het-gewoon-onderwijs/redelijke-aanpassingen
Onderwijs Vlaanderen. (2022a). Grote lijnen van het M-decreet | Voor onderwijspersoneel. Vlaanderen.be. https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/onderwijspersoneel/van-basis-tot-volwassenenonderwijs/lespraktijk/je-leerlingen-helpen-en-begeleiden/specifieke-onderwijsbehoeften/grote-lijnen-van-het-m-decreet
Onderwijs Vlaanderen. (2022b). Naar een decreet leersteun voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Vlaanderen.be. https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/directies-en-administraties/onderwijsinhoud-en-leerlingenbegeleiding/basisonderwijs/zorgbeleid-leerlingenbegeleiding-en-clb/leerlingen-met-specifieke-onderwijsbehoeften/naar-een-decreet-leersteun-voor-leerlingen-met-specifieke-onderwijsbehoeften
Op ’t Eynde, P. (2004). Leren doe je nooit alleen: differentiatie als een sociaal gebeuren. Impuls voor onderwijsbegeleiding.
Peeters, A., Van Loock, L., Laevers, F., & Vercruysse, T. (1998). Contractwerk: de soepele weg naar differentiatie. CEGO Centrum voor ervaringsgericht onderwijs.
Pelgrims, L. (2012). Continuïteit of kloof tussen het basisonderwijs en het secundair onderwijs? [Afstudeeropdracht]. Katholieke Hogeschool Leuven. https://www.scriptiebank.be/sites/default/files/webform/scriptie/AFSTUDEERPROJECT%20-%20PAPER.pdf
Potential. (z.d.). Moet ik lessen volgen of dikke boeken lezen om met BKD aan de slag te kunnen? Kenniscentrumpotential.be. Geraadpleegd op 11 december 2022 via https://kenniscentrumpotential.be/kenniscentrum/detail/moet-ik-lessen-volgen-of-dikke-boeken-lezen-om-met-bkd-aan-de-slag-te-kunnen
Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming. (2020). De risico- en beschermende factoren. Richtlijnen Jeugdhulp En Jeugdbescherming. https://richtlijnenjeugdhulp.nl/kopp/risico-en-beschermende-factoren/inleiding/#:~:text=Risicofactoren%20vergroten%20de%20kans%20op
Roels, N. (2022). Zorg in onderwijs, les 1: Zorgbeleid [Presentatieslides]. PowerPoint. https://toledo.kuleuven.be/portal
Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American psychologist, 55(1), 68.
Smets, W., De Neve, D., & Struyven, K. (2017). Binnenklasdifferentiatie in vogelvlucht: pleidooi voor een hechtere relatie tussen onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk. Tijdschrift Voor Onderwijsrecht En Onderwijsbeleid. https://www.researchgate.net/profile/Wouter-Smets/publication/317718864_Binnenklasdifferentiatie_in_vogelvlucht_pleidooi_voor_een_hechtere_relatie_tussen_onderwijsonderzoek_en_onderwijspraktijk/links/594a4941a6fdcc89090c8a35/Binnenklasdifferentiatie-in-vogelvlucht-pleidooi-voor-een-hechtere-relatie-tussen-onderwijsonderzoek-en-onderwijspraktijk.pdf
Steunpunt Toetsontwikkeling en Peilingen. (2022). Peiling wiskunde in de eerste graad secundair onderwijs 2022 (pp. 33–34). https://peilingsonderzoek.be/wp-content/uploads/2022/12/WIS_SO1AB_2022_Brochure-1.pdf
Struyven, K., Gheyssens, E., Coubergs, C., Hadewijch De Doncker, & Debbie De Neve. (2019). Binnenklasdifferentiatie in de praktijk ieders leer-kracht realiseren. Acco.
Tomlinson, C. A., Brighton, C., Hertberg, H., Callahan, C. M., Moon, T. R., Brimijoin, K., ... & Reynolds, T. (2003). Differentiating instruction in response to student readiness, interest, and learning profile in academically diverse classrooms: A review of literature. Journal for the Education of the Gifted, 27(2-3), 119-145.
van der Vegt, A. L., Kieft, M., & Bekkers, H. (2019). Differentiatie in de klas: wat werkt? https://www.nro.nl/sites/nro/files/migrate/Kennisrotonde-publicatie-Differentiatie.pdf
Vanhoyweghen, K., & Surma, T. (2020, 16 april). Preteaching: didactische handvatten en een uitgewerkt voorbeeld. ExCEL Thomas More. https://excel.thomasmore.be/2020/04/effectieve-didactiek-in-afstandsonderwijs/
Vanpeperstraete, L. (2017). Zelfstudiepakket OSOB. Arteveldeosob.jouwweb.nl. https://arteveldeosob.jouwweb.nl/geschiedenis-van-het-inclusief-onderwijs#:~:text=In%20de%20jaren%20
Verhoeven, H. (2015). Leren en evolutie. O&O, 26–30.
Vlor. (z.d.). Wat is de Vlor? Www.vlor.be. Geraadpleegd op 17 december 2022 via https://www.vlor.be/wat-de-vlor
Vlor. (2003). Inspiratiehandboek zelfgestuurd leren. Garant.
Vlor. (2008). Advies over het voorontwerp van decreet betreffende leerzorg. https://s3-eu-west-3.amazonaws.com/vlor-prd/import/ar-adv013-0809.pdf
Vygotsky, L. S., & Cole, M. (1978). Mind in society: Development of higher psychological processes. Harvard university press.
Willems, J., Verhaegen, V., Ver Eecke, E., & Wouters, M. (2011). Het verschil in wiskunde. Conferentie na de peilingen wiskunde. Ministerie van Onderwijs en Vorming. http://eindtermen.vlaanderen.be/peilingen/conferenties/files/conferentiemap_wiskunde_basisonderwijs.pdf
Woolfolk, H.A.,Hoy, A. W., Hoy, W. K., Kurz, N. M. (2008). Teacher's academic optimism: The development and test of a new construct. Teaching and teacher education, 24, 821-834.
