Vergeten kampioenen in de vrouwensport
“Elvierken De Bruyne trekt definitief de mansbroek aan” – Vooruit, 24 april 1937
Willy De Bruyn werd op 4 augustus 1914 geboren in Erembodegem als Elvira De Bruyn. In 1934 won De Bruyn zowel het Europees- als wereldkampioenschap wielrennen bij de vrouwen. Een jaar later, in 1935 werd Elvira Belgisch kampioen. De Bruyn werd geboren met een intersekse variatie, wat betekent dat hij zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken had. Elvira voelde zich echter man en wilde ook als man door het leven gaan. In 1937 kon hij zijn geslacht officieel laten aanpassen in de burgerlijke stand en werd zijn transitie van vrouw naar man bevestigd. Willy De Bruyn was echter niet de enige atleet in die periode, die van geslacht veranderde. De Tsjechische Zdenka Koubkova, wereldkampioene atletiek bij de vrouwen, onderging in 1936 een transitie en leefde voortaan als Zdeněk Koubek. In 1936 onderging ook de Engelse kampioene speerwerpen, Mary Weston een transitie en ging door het leven als Mark Weston. Sophie Smentkowna, een succesvolle Poolse speerwerpster, werd na een operatie in 1937, Jozef Smentek. Operatieve geslachtsveranderingen waren mogelijk dankzij hormoontherapie en ontwikkelingen in de medische wetenschap aan het begin van de twintigste eeuw. De trans- en intersekse atleten beroerde de sportwereld en genoten van veel aandacht in de Belgische pers.
Een gezonde geest in een gezond lichaam?
Willy De Bruyn veranderde van geslacht in een periode waarin de gendernormen zeer strikt waren. De maatschappelijke rolverdeling werd gebaseerd op vermeende ‘natuurlijke’ psychologische en biologische verschillen tussen man en vrouw. Die sociale binaire indeling vertaalde zich ook in de sportwereld. Dit uitte zich in verschillende lichamelijke en sociale verwachtingen voor sportmannen en sportvrouwen. Moderne competitiesport was begin twintigste eeuw nog uitsluiteind voorbehouden voor mannen. Wedstrijdsport voor vrouwen werd op basis van medische, politieke en sociale argumenten als fysiek en moreel ongepast beschouwd en sterk gelimiteerd. Zo zouden te intensieve inspanningen de geslachtsorganen beschadigen en de dus rol van vrouwen als toekomstige moeder en echtgenote in het gedrang brengen. Aanvankelijk mochten vrouwen enkel deelnemen aan ‘rustige’ elitesporten zoals tennis, golf en boogschieten. Vanaf de jaren 1920 mochten zij ook mondjesmaat deelnemen aan meer volkse sporten, zoals atletiek en wielrennen. Beide disciplines werden door journalisten beschouwd als mannelijke sporten bij uitstek. Het hebben van onder meer spierkracht, doorzettings- en uithoudingsvermogen waren namelijk sportieve kwaliteiten die journalisten enkel aan mannen toeschreven. Zij beschouwden de vermeende ‘natuurlijke’ sierlijke en gracieuze aard van vrouwen als onverzoenbaar met het harde karakter van afstandssporten. Bijgevolg was deelname aan deze disciplines door vrouwen bij voorbaat ongepast. Zo werden bijvoorbeeld vrouwenkoersen in de krantenartikelen weinig serieus genomen en de deelnemende wielrensters bespot.
Mannelijke vrouwen
De kennisname van gendertransities bij voormalige vrouwelijke atleten speelde een belangrijke rol in de perceptie over en berichtgeving rond vrouwensport. Desondanks de tegenstand, nam het aantal vrouwen in competitiesport, gestaag toe. Menig journalist keek angstvallig naar deze ontwikkeling. In de jaren 1930 was de sportwereld sterk in verandering. Journalisten vreesden dat vrouwen op hun beurt ook veranderden door aan sport te doen en vermannelijkten. Sportvrouwen hadden door hun spieren naar verluidt een mannelijk postuur en zouden zich kleden en gedragen als een man.
“Zijn er nog vrouwen… in de atletiek?” – Sportwereld, 3 oktober 1938
Hun angst leek werkelijkheid te worden. Sportvrouwen gingen zich niet enkel mannelijk gedragen, maar bleken ook (operatief) man te willen worden. Journalisten beschouwden geslachtsveranderingen als een steeds groter wordend probleem in de sportwereld en verbonden dit causaal aan de sportdeelname door vrouwen. Krantenartikelen haalden de geslachtsveranderingen bij voormalige atleten in de vrouwencompetitie voortdurend aan als bewijs dat sport nefaste gevolgen heeft voor vrouwen. Bovendien gebruikten journalisten de cases van de trans- en intersekse atleten eveneens in hun oproep om vrouwensport strenger te reguleren en zelfs algeheel af te schaffen.
Hun aanwezigheid in de sportwereld veroorzaakte aldus een angstklimaat. Hoe moest men nu gaan bepalen wie een vrouw was, en wie niet en wie bijgevolg mocht deelnemen aan de vrouwencompetitie en wie niet? Journalisten speculeerden voortdurend over welke atleten volgens hen wel (volwaardig) vrouw waren en wie niet. Hierbij baseerden zij zich op uiterlijke kenmerken. Ook prestaties werden aangehaald om twijfel te zaaien over het geslacht van atleten in de vrouwencompetitie. Vrouwelijke atleten, die excelleerden in hun disciplines, werden er vaak van verdacht niet (volwaardig) vrouw of zelfs man te zijn. Krantenartikelen haalden de vermeende mannelijke eigenschappen van trans- en intersekse atleten vóór transitie en hun status als voormalige succesvolle sportvrouwen aan als bewijs dat een goede atleet geen vrouw kan zijn, en in wezen een man is. Zo zetten geslachtsveranderingen de bestaande gendernormen niet alleen onder druk, maar werden ze in krantenartikelen juist gebruikt om dominante gendernormen te bevestigen.
Is er bedrog in het spel?
De trans- en intersekse atleten werden in de bronnen vaak omschreven als “valsspelende mannen” in de vrouwencompetitie. Hierdoor worden de door hen gewonnen prijzen en titels vaak omschreven als onrechtmatig. In hedendaagse discussies over geslachtsveranderingen en over trans- en intersekse atleten in de (top)sport komen argumenten over oneerlijke concurrentie, valsspelen en genderfraude ook vaak terug. De voorstelling in de Belgische pers van atleten zoals Willy De Bruyn als ‘valsspelende mannen’ illustreert ook de veronderstelling dat mannen steeds beter zouden zijn in sport dan vrouwen. Op die manier zijn de cases van trans- en intersekse atleten illustratief voor bredere denkbeelden over wat mannen onderscheidt van vrouwen en waartoe mannen- en vrouwenlichamen in staat zouden zijn. De notie van Willy De Bruyn en andere trans- en intersekse atleten als “valsspelers” verdient echter nuance. Elk van hen nam deel aan de sportevenementen als het geslacht dat voor hen gekozen was bij geboorte. Bovendien stopte elk van hen met sporten (in de vrouwencompetitie) na hun transitie. Enkel Willy De Bruyn koerste nog enkele keren mee met de mannen. Opvallend is dat Willy De Bruyn als intersekse atleet relatief makkelijk opgenomen leek te worden in de mannensport.
Bibliografie
Bibliografie
Onuitgegeven bronnen
Figuur [1]: Anoniem, Portret van Zdenka Koubkova, onbekende plaatst, 1936, foto, afmetingen onbekend, Fotocollectie Het Leven (1906-1941), bewaard in beeldbank Spaarnestad Photo, SFA022815375.
Figuur [2]: Anoniem, Mary Edith Louise Weston has chosen to transform in a man after 30, onbekende plaatst, circa, 1929, Foto (zilverdruk), 17cm x 22 cm, Arnaville (Frankrijk), MJ269
Uitgegeven bronnen
Vrouwensport
Anoniem, “Wintersport voor vrouwen”, Het Handelsblad, 19 januari 1930
Anoniem, ,”Ongewoon proces te Parijs: De broek van mevrouw Morris”, De Nieuwe Gazet, 28 februari 1930
Wannes, “Van dag tot dag – over de broek en andere vrouwelijke aangelegenheden”, De Schelde, 28 februari 1930
Anoniem, “Voor de vrouwen: ons wekelijksch modepraatje: de vrouwen en de sport”, De
Nieuwe Gazet, 21 juni 1930.
Free, “Nog over de dameskoersen”, Sportwereld, 20 november 1930
Anoniem, “Bij de sportvrouwen: de vrouwenkoers te Landen was een beetje mager beestje”, Sportwereld, 19 augustus 1931.
Anoniem, “Wielrijden: Wekelijksch praatje over dameskoersen”, Gazet van Antwerpen, 3 oktober 1931
Anoniem, “Nadeelen van de Vrouwensport”, Vooruit, 3 november 1931
Anoniem, “De vrouwensport te Antwerpen: Athletiek”, De Volksgazet, 5 mei 1931
Anoniem, “Overdrijving bij de vrouwensport”, De Nieuwe Gazet, 24 maart 1932
Anoniem, “Sport tot het overdrevene maakt leelijk – slachtoffers van de sportbuitensporigheid”, Gazet van Antwerpen, 26 augustus 1933.
Anoniem, “Meiden…in forme: de schandelijke “zotternije” van Schaarbeek”, Het Nieuwsblad, 19 september 1934
Anoniem, “Brusselsche Kroniek: De vrouwenkoers te Schaarbeek”, Vooruit, 21 oktober 1934
Anoniem, “De vrouwen worden niet meer oud”, Gazet van Antwerpen, 9 november 1935
Anoniem, ““Mijnheer Koubkev toch mej. Koubkova”, Sportwereld, 3 februari 1936
Anoniem, “Onze grootmoeders en…de sport”, Het Nieuwsblad, 5 november 1936.
Anoniem, “Elvierken De Bruyne trekt definitief de mansbroek aan”, Vooruit, 27 april 1937
Anoniem, “Kranige sportvrouw”, Het Laatste Nieuws Geïllustreerd”, 23 juni 1937.
Anoniem, “De Spaansche vrouw is geen sportvrouw”, Sportwereld, 6 april 1940
Gendertransities
Anoniem, “Een hoevenknecht, die een jong meisje bleek te zijn”, Het Nieuwsblad, 29 juli 1933.
Anoniem, “De wereldrekordhoudster Koubkova: een ophefmakend geval van een vrouw, die geen vrouw meer is”, Het Laatste Nieuws, 6 december 1935
Anoniem, “Dr. Knoll over Koubkova: hij vraagt de levenslange uitsluiting van de gewezen athlete”, Het Laatste Nieuws, 13 januari 1936
Anoniem, “Alles is mogelijk!”, De Volksgazet, 15 januari 1936
Anoniem, “Mijnheer Koubkev toch mej. Koubkova”, Sportwereld, 3 februari 1936
Anoniem, “Vandaag: nog een geval van geslachtsverandering”, Vooruit, 25 juni 1936
Anoniem, “Zijn zij wel vrouwen? Ernstige twijfel gerezen te Berlijn”, Vooruit, 8 augustus 1936
Anoniem, “Uw gedacht en het mijne over Olympisch geval”, Sportwereld, 13 augustus 1936
Anoniem, “Is Helen Stephens wel een vrouw? Opzienbarende mededeelingen over Olympische winnares”, Sportwereld, 24 september 1936.
Anoniem, “Helen Stephens is geen Man! Stella Walsh protesteert tegen een interview in de Poolsche pers verschenen”, Het Laatste Nieuws, 26 september 1936
Anoniem, “Is het waar? Eén Belgische Koubkova?”, Sportwereld, 14 februari 1937
Anoniem, “Mejuffer Sophie is nu Meneer Jozef: Europa’s beste spieswerpster is een man”, Sportwereld, 24 februari 1937
Anoniem, “Willem-Marius De Bruyne: Belgische Koubkova man verklaard”, Sportwereld, 11 april 1937
Anoniem, “Marius-Elvire” De Bruyne, un beau couple sportif….”, L’Indépendance Belge, 14 april 1937
Anoniem, “De man, die vrouw werd… en een kind ter wereld bracht”, Sportwereld, 4 maart 1937
Anoniem, “Marius-Elvire De Bruyne, un beau couple sportif”, L’Indépendance Belge, 14 april 1937
Anoniem, “Een en ander: Elvire wordt Marius”, De Volksgazet, 15 april 1937
Anoniem, “Sophie Smentkowna wordt ook man: Poolse schijfwerpster legt een opzienbare verklaring af”, Sportwereld, 19 april 1937
Anoniem, “Voice qu’une athlete Belge change de sexe…”, La Dernière Heure, 22 april 1937
Argus, “Grillen van Moeder Natuur: vrouwen die in mannen veranderden”, De Dag, 24 april 1937
Argus, “Het nieuwe leven: hoe ik van vrouw man werd”, De Dag, 24 april 1937, 1-3
Anoniem, “Elvierken De Bruyne trekt definitief de mansbroek aan”, Vooruit, 24 april 1937, 6.
Argus, “Het nieuwe leven: de tweestrijd met mijzelf”, De Dag, 27 april 1937
Argus, “Het nieuwe leven: ik ben een man, geen vrouw.” – De Dag, 28 april 1937.
Anoniem, ““Velodrooms: Willy De Bruyn start zondag te Moeskroen, Vooruit, 30 april 1937
Anoniem, “Encore une championne qui change de sexe”, La Wallonie, 31 juli 1937
Anoniem, “Zijn er nog vrouwen… In de Athletiek?”, Sportwereld, 3 oktober 1938
Anoniem, “Kleine Kronijk: Dora Ratjen”, Het Handelsblad, 4 oktober 1938
Anoniem, “La recordwoman du monde du saut en hauteur était tout simplement un homme!”, Journal de Charleroi, 6 oktober 1938.
Anoniem, “Sensationele verklaring Dr. Diem: Schrapping der deelname van vrouwen”, 29 oktober 1938
Anoniem, “De Olympische Spelen 1940 in Finland”, Volk en Staat, 30 oktober 1938
Secundaire literatuur
BACKELANDT Frederik, "Vlaamse kerels twee wielen. Ons rijke Vlaamse wielerleven en het
wielerflamingantisme: Sportwereld als gangmaker van identiteit in het interbellum. Een discoursanalytische benadering", Van Mensen en Dingen: tijdschrift voor volkscultuur in Vlaanderen 3/1, 2005, 8;10.
BAVINGTON L. Dawn, “Sex control in women’s sport: a history of the present regulations on
hyperandrogenism in female athletes” in: Vikki KRANE (red.), Sex, Gender, and Sexuality in sport: Queer Inquiries, London/New York: Routledge, 2019, 184-185.
BEEL Veerle, “Willy De Bruyn, liever man dan kampioene”, De Standaard, via
<https://www.standaard.be/cnt/dmf20230803_97454026>, geraadpleegd op 5 augustus 2023.
CHEVROLET Herman: “een vreemd bestaan: Willy De Bruyn, wereldkampioene”, De Muur,
2007, 72-83.
DEN HOLLANDER, Marijke, Sport In’t Stad: Antwerpen 1830-1914, Leuven: Universitaire Pers
Leuven, 2006, 218-219.
DERKS Marjet, Eveline BUCHHEIM en Saskia BULTMAN (eds.), Yearbook of Women’s History: Building
Bodies – Transnational Historical Approaches to Sport, Gender and Ethnicities, Hilversum: Uitgeverij Verloren, 2019.
DOSE Ralf, Magnus Hirschfeld: The Origins of The Gay Liberation Movement, New York: NYUP, 2014.
FLOUR Els, Eliane GUBIN en Claudine MARISSAL, Jongens en meisjes...bestemmingen bekend? België, 1830- 2000, Brussel: AVG-Carhif, 2009.
HARGREAVES Jennifer, Sporting females: Critical issues in the history and sociology of women's
sport, New-York/Londen: Routledge, 2002.
HARGREAVES Jennifer & Eric ANDERSON, “Sport, gender and sexuality – surveying in the field”,
in: Jennifer HARGREAVES & Eric ANDERSON, Routledge Handbook of Sport, Gender and Sexuality, New York/Londen: Routledge, 2016, 4.
HEGGIE Vanessa, “Testing sex and gender in sports; reinventing, reimagining and reconstructing
histories”, Endeavour, 34/4, 2010, 157-163.
HEGGIE Vanessa, “Subjective Sex: Science, medicine and sex tests in sports”, in: Jennifer
HARGREAVES & Eric ANDERSON, Routledge Handbook of Sport, Gender and Sexuality, New York/Londen: Routledge, 2016, 341.
HENNE Kathryn, "The "Science" of Fair Play in Sport: Gender and the Politics of Testing", Signs, 39, 2014, 788.
KNOPPERS Annelies, "Wat brengt sport teweeg?!", Jan Luiting Fonds, 85, 2006, 16;21.
KNUTS Stijn, Pascal DELHEYE en Dries VANYSACKER, "Wentelende wielen: Anderhalve eeuw fietsen en wielrennen in Vlaanderen", in: Jeroen SCHEERDER, Wim LAGAE en Filip BOEN (red.), Vlaanderen fietst! Sociaalwetenschappelijk onderzoek naar de fietssportmarkt, Gent: Academia Press, 2011.
MAK Geertje, "Metamorfoses van sekse: hermafroditisme en de verschijning van een 'sekse van
het zelf' in operatieve praktijken vanaf het einde van de negentiende eeuw", Radboud University Nijmegen, 2008, 25-26.
MAK Geertje, "Magnus Hirschfeld’s 1899 psychobiological questionnaire: the paradoxes of de-narrativizing sexual and gender nonconformity", Intellectual History Review, 32/3, 2022, 599-617.
MILNER Adrienne N. en Jomills Henry BRADDOCK II, Sex Segregation in Sport: Why Seperate
is Not Equal, Santa Barbara: Praeger, 2016.
SCHANDEVYL Eva, “De toegang van vrouwen tot het gerecht”, Historica, 2008, 16.
REIS Elizabeth, Bodies in Doubt: An American History of Intersex, Baltimore: Johns Hopkins
University Press, 2021.
RITCHIE Robert, John REYNARD en Tom LEWIS, "Intersex and the Olympic games", Journal of
the Royal Society of Medicine, 101/8, 2008, 399.
STEENDIJK-KUYPERS Koos, “Humor als Katalysator in de geschiedenis van de vrouwensport”,
De Sportwereld, 2010, 56, 8-12.
TEBBUTT Clare, "The Spectre of the ‘Man-Woman Athlete’: Mark Weston, Zdenek Koubek, the
1936 Olympics and the uncertainty of sex", Women's History Review, 24/5, 2015, 721-738.
TOLLENEER Jan, “Gender en sport in historisch perspectief”. Verslagen van het Centrum voor
Genderstudies UGent, 15, 2006, 42-44
DE WAELE Maria, "De eeuw van de vrouwen? Werk en leven van vrouwen in de twintigste eeuw",
Tijdschrift voor Industriële Cultuur, 16/63, 1998.
WIEDERKEHR Stefan, “We Shall Never Know the Exact Number of Men who Have Competed in
the Olympics Posing as Women’: Sport, Gender Verification and the Cold War”, The International Journal of the History of Sport, 2009, 26/4, 556-557.
