Sociocultural Elaborations of Belgium's Nuclear Phaseout
In de wereld van de kernenergie bevindt België zich op een kruispunt. Terwijl kernenergie lange tijd een hoeksteen was van het energieportfolio van het land, brachten recente jaren een verandering in de politieke koers, resulterend in een beslissende keuze om kernenergie uit te faseren. Toch is de weg naar een kernenergievrije toekomst verre van eenvoudig en wordt deze bemoeilijkt door een complex samenspel van technologische, sociale en politieke factoren.
Kernenergie is een complex en veelzijdig onderwerp dat vaak wordt bekeken vanuit technologische, wetenschappelijke en politieke perspectieven. Echter, Sociale en culturele dimensies die de publieke perceptie en lokale reacties vormen, doch even belangrijk, worden hierbij vaak over het hoofd gezien. België, zoals veel andere landen, worstelt met deze complexiteit in haar zoektocht naar een uitweg uit kernenergie.
Bovendien compliceren historische gevoelens en reflecties over kernenergie, geworteld in collectieve herinneringen aan eerdere kernrampen, zoals Fukushima en Tsjernobyl, het politieke landschap verder. Toch wordt de situatie nog ingewikkelder wanneer we rekening houden met de complexe relatie tussen hedendaagse energygrids, daar men kernenergietechnologie beschouwt als een reliek uit het verleden, en voortdurende angsten voor kernsmeltingen, wat leidt tot een complexe publieke houding ten opzichte van kernenergie.
Sinds 2003 tracht de Belgische overheid zich te navigeren binnen de complexiteit van het implementeren, herzien en uitstellen van deze uitfasering van kerncentrales. Dit dynamische proces wordt niet alleen gedreven door technische overwegingen zoals de constante vraag naar consistente en betaalbare energie vanuit zowel residentiële als commerciële sectoren, maar wordt ook aanzienlijk beïnvloed door verschuivingen in het nationaal politieke landschap na elke verkiezing, alsook geopolitieke gebeurtenissen binnen Europa.
Een van de meest kritieke aspecten van de kernenergietransitie is het dreigende verlies van bijna 50% van de bestaande nationale energieproductiecapaciteit. Deze transitie vereist een verschuiving van kernenergie naar hernieuwbare bronnen, een lovenswaardig doel, maar gaat gepaard met een belangrijke caveat: een tijdelijke afhankelijkheid van energieopwekking op basis van fossiele brandstoffen, wat de ingewikkelde afwegingen die beleidsmakers moeten maken bij het nastreven van schonere energie benadrukt.
Binnen het Belgische stadje Doel, een verlaten dorp liggend in de schaduw van zo’n kerncentrale, onthullen de verhalen van huidige bewoners een complexe kijk op nucleaire energie, die voornamelijk antinucleair is ingesteld wegens een onzekerheid betreffende de veiligheid van nucleaire technologieën. Echter, langs de andere kant spreekt men ook een voorkeur uit van uitstel tegenover de kernuitstap om bijkomende effecten op de huidige energiecrisis ten gevolge van de oorlog in Oekraïne te voorkomen. De energievoorkeur van het Belgisch volk lijkt zo afhankelijk van de huidige energiesituatie, maar er wordt ook gerapporteerd dat die voorkeur een trend volgt van de transitie van kernenergie naar hernieuwbare energiebronnen vanwege de huidige initiatieven van de Verenigde Naties ter bevordering van groene en duurzame gewoonten.
Links: Schilderij van de Doel-reactoren met een kraan op de voorgrond, met de woorden "No Nuk! No life onely Hell" geschreven over de afbeelding. Rechts: "Welcome to Planet B-earth” staat geschreven op een lege plek op de muur, omringd door andere graffiti-tags. (11 oktober 2022)
Na het verkennen van het ingewikkelde landschap van de nucleaire afschaffing en de gelaagde, historische discoursen over kernenergie, brengt dit onderzoek één belangrijke tegenstrijdigheid over de afschaffing naar voren: het nucleair verhaal als gepresenteerd door de regering met betrekking tot de pragmatische uitvoering van het afschaffingsbeleid, staat lijnrecht tegenover de energiebehoeften en -belangen van het publiek. Het beeld dat de overheid schetst van het Belgische kern-uitfaseringsbeleid onthult een significante tegenstelling tussen presentatie en implementatie. Terwijl mensen de uitfasering zien als een verschuiving naar hernieuwbare energiebronnen zoals zonne- en windenergie, is men zich over het algemeen niet van bewust van de tijdelijke afhankelijkheid van gasgestookte centrales om het verlies aan kernenergie te compenseren. Deze weglating dient een dubbel doel. Het beschermt de overheid tegen mogelijke backlash volgend op de tegenstelling tussen het politiek verhaal en publieke verwachtingen. Tegelijkertijd presenteert het de uitfasering van kernenergie als een onherroepelijke waarheid, ontmoedigt het dissidentie en bevordert een gevoel van onvermijdelijkheid.
De complexiteit van de Belgische kernovergang benadrukt de bredere dynamiek in het discours over kernenergie. Individuele percepties en machtsstructuren, waaronder de invloed van de overheid en energopolitieke factoren, vormen de verhalen en betekenissen die aan verschillende dimensies van onze energierelaties worden toegekend.
Het erkennen van de uitdagingen bij het implementeren van consistente energiebeleidsmaatregelen binnen zulk een dynamisch maatschappelijk landschap, en het overwegen van de complexiteiten van het Belgische politieke systeem die buiten het bestek van deze studie vallen, maakt dat het voorstel voor een transparant en onwrikbaar energiebeleid misschien te simplistisch lijkt. België's politieke complexiteiten maken deze taak zelfs nog moeilijker. Gezien de beperkte gepubliceerde informatie over investeringen in "tijdelijke" fossiele infrastructuur en vage beloften van aanzienlijke investeringen in hernieuwbare energie, is er duidelijk behoefte aan meer transparantie. Gebrek hieraan presenteert de Belgische bevolking een specifiek verhaal waarin bepaalde informatie selectief wordt weggelaten, waardoor de discrepantie nog groter wordt. Zelfs wanneer beleidsherzieningen of verschuivingen in implementatiestrategieën worden overwogen, zou het onderhouden van een transparante communicatie met de Belgische bevolking en hen op de hoogte houden van veranderingen, ongeacht of de veranderingen overeenstemmen met hun individuele overtuigingen, waarschijnlijk positieve veranderingen in gedrag en houding jegens het energiebeleid bevorderen. Deze aanpak biedt een alternatief voor de onvermijdelijke conflicten die voortkomen uit een engagement met een bevolking die ofwel negatief staat tegenover de machtsstructuren van de overheid, ofwel zelfgenoegzaam blijft tegenover politieke acties.
Tot slot biedt antropologie een waardevolle lens om het complexe landschap van wetenschappelijke domeinen zoals kernenergie te onderzoeken. Het benadrukt de wisselwerking tussen waarden en betekenissen van kernenergie binnen de samenleving en de sterk gepolitiseerde context waarbinnen dit debat zich bevindt, en benadrukt de rol van lokale bevolkingen bij het beïnvloeden van het energietransitiebeleid.
Terwijl bestaande literatuur vaak focust op milieu-, economische of technische aspecten van kerntechnologieën en -uitfaseringen, onthult een antropologische analyse het belang van het verkennen van energiediscoursen vanuit een sociaal-cultureel perspectief. Deze aanpak kan de inconsistenties, tegenstrijdigheden en uitdagingen in de uitvoering van effectief energiebeleid verduidelijken.
Nucleaire energie is slechts één van vele energiebronnen vervat binnen België’s energietransitie. Een meer uitgebreide analyse van de onderlinge verwevenheid van verschillende energie-infrastructuren zou kunnen helpen om de kloof tussen de burgermaatschappij en de machtsstructuren te overbruggen, wat uiteindelijk de rol en het traject van kernenergie in het huidige en toekomstige energielandschap van België zou kunnen bepalen.
Bibliografie
Adams, Richard Newbold. (1975). Energy and structure: A theory of social power. University of Texas Press.
Adams, Richard Newbold. (1978). Man, energy, and anthropology: I can feel the heat, but where is the light? American Anthropologist 80(2): 297-309.
Baker, T. Lindsay. 2003. More Ghost Towns of Texas. University of Oklahoma Press.
Belga. (2021, April 30). Belgium approves auction of two to three gas-fired power plants. The Brussels Times. https://www.brusselstimes.com/167347/belgium-council-of-ministers-approves-auction-of-two-to-three-gas-fired-power-plants-tinne-van-der-straeten-crm-bill- nuclear-phaseout
Belga. (2022, September 23). Shutdown of Doel 3: Pro-nuclear and N-VA demonstrate against the closure of the reactor. Le Soir: Belgian Nuclear. https://www.lesoir.be/467264/article/2022-09-23/arret-de-doel-3-des-pro-nucleaires-et-la-n-va-manifestent-contre-la-fermeture-du
Belgisch Staatsblad. (2003, January 31). Wet houdende de geleidelijke uitstap uit kernenergie voor industriële elektriciteitsproductie [Law on the gradual phase-out of nuclear energy for industrial electricity production]. "Belgisch Staatsblad N. 66 (jaargang 173), pp.9879-9880.
Belgium Nuclear Forum. (2019, October 18). Main general trend: support for nuclear energy is increasing among the Belgian population. Nucleair Forum. https://www.nucleairforum.be/actualiteit/nieuws/belangrijkste-algemene-…
Belgium Nuclear Forum. (2022, June 1). Nuclear Technology and Nuclear Power Opinion Pollby Polaris: 72% of Belgians consider nuclear energy to be part of the solution to achievethe climate goals. Nucleair Forum. https://www.nucleairforum.be/actualiteit/nieuws/opiniepeiling-2022
Belgium Nuclear Forum. (2023, January 27). What do Belgians think? For 80% of Belgians, energy is a theme that will determine their voting behavior in the next elections. NucleairForum. https://www.nucleairforum.be/actualiteit/nieuws/opiniepeiling-kernenergie-polaris
Bernard, Sophie. (2022, October 26). Nuclear phase-out by 2025: a never-ending saga? Energyprice. https://www.energyprice.be/blog/nuclear-phase-out-2025/
Beveren Verbindt. (2023). Doel. Beveren Tourism. https://www.beveren.be/nl/toerisme/doel
Birol, Faith. (2022, April). Belgium 2022: Energy Policy Review. International Energy Agency. https://www.iea.org/reports/belgium-2022
Blythe, Derek. (2022, January 2022). Hidden Belgium: The ghost town of Doel. The Brussels Times. https://www.brussels times.com/203943/hidden-belgium-the-ghost-town-of-doel
Boyer, Dominic. (2014). Energopower: An Introduction. Anthropological Quarterly 87(2): 309-333.
Boyer, Dominic. (2015). Anthropology electric. Cultural Anthropology 30(4): 531-539.
Boyer, Dominic. (2019). Energopolitics: Wind and Power in the Anthropocene. Duke University Press.
Carter, Dylan. (2022, June 24). Belgium produces 4.1% more CO2 emissions from fossil fuels in 2021. The Brussels Times. https://www.brusselstimes.com/244478/belgium-produces-4-1-more-co2-emissions-from-fossil-fuels-in-2021
Cederlof, Gustav. (2021). Out of stream: Energy, materiality, and political ecology. Progress in Human Geography 45(1): 70-87.
Chakrabarty, Dipesh. (2009). The climate of history: Four theses. Critical Inquiry 35(2): 197-222.
Concilium Europa. (2023, March 31). Impact of Russia’s invasion of Ukraine on the markets: EU response. Council of the European Union. https://www.consilium.europa.eu/en/policies/eu-response-ukraine-invasion/impact-of-russia-s-invasion-of-ukraine-on-the-markets-eu- response/
Crate, Susan. (2011). Climate and Culture: Anthropology in the era of contemporary climate change. Annual Review of Anthropology 40: 175-194.
De Munck, Dominique. (2022, February 17). Climate urgency: Is Belgium showing leadership or will we be a laggard? Keep the Lights On. https://www.keepthelightson.be/wp-content/uploads/2022/04/Klimaaturgentie_NL.pdf
Doel 2020. (2008, February 5). “Our Goal for Tomorrow.” Doel 2020: Vision of the Purpose ofthe Future. http://doel2020.org/page.php?ID=125
Elia Group. (2021). “Adequacy and Flexibility Study for Belgium: 2022-2032.” EliaElectricity Market and System. https://www.elia.be/en/electricity-market-and-system/adequacy/adequacy-studies
Elia Group. (2023). “Adequacy and Flexibility Study for Belgium: 2024-2034.” Elia Electricity Market and System. https://issuu.com/eliagroup/docs/adequacy_flexibility_study_for_belgium_2024-203?fr=sOTBhNDYxOTUwMTY
Engie. (2020, April 17). Belgium: Acquisition of the Vilvoorde site and gas-fired power plant.Engie News. https://www.engie.com/en/vilvoorde-gas-fired-power-plant
European Commission. (2021). 2030 Climate Target Plan. European Commission Climate Action. https://climate.ec.europa.eu/eu-action/european-green-deal/2030-climate-target-plan_en
Foucault, Michel. (1976). The political function of the intellectual, trans. C. Gordon, in Radical Philosophy 17 (Summer 1977):12-14.
Foucault, Michel. (1982). The subject and power. Critical Inquiry 8(4): 777-795.
Foucault, Michel. (1997). The ethics of the concern for self as a practice of freedom. In Paul Rabinow series (Ed.), Essential Works of Michel Foucault, 1954-1984. Vol. 1, Ethics, Subjectivity, and Truth (Paul Rabinow, Series Ed., pp.281-302). New York: The New
Press.
Foucault, Michel. (2000). Truth and power. In J.B. Faubion (Ed.), Essential Works of Michel Foucault, 1954-1984. Vol. 2, Aesthetics, Method, Epistemology (P. Rabinow, Series Ed., pp. 111-133). New York: The New Press.
Foucault, Michel. (2001). Fearless Speech. Joseph Pearson, ed. Los Angeles: Semiotext(e).
Foucault, Michel. (2004). Security, Territory, Population: Lectures at the College de France 1977-1978. Graham Burchell, trans. New York: Picador.
Franquesa, Jaume. (2018). Power struggles: Dignity, value, and renewable energy frontier in Spain. Indiana University Press.
Goldstein, Donna. (2014). Toxic uncertainties of a nuclear era: Anthropology, history, memoir. American Ethnologist 41(3): 579-584.
Heffron, Raphael & Darren McCauley. (2017). The concept of energy justice across disciplines. Energy Policy 105: 658-667.
Houck, Geert. (2023, June 3). Last café in Doel closes: “After 35 years I’m tired of fighting.” VRT News. https://www.tvoost.be/nieuws/laatste-cafe-in-het-geredde-polderdorp-doel-sluit-nu-wel-de-deuren-154361
ICAN. (2017, December 10). ICAN receives 2017 Nobel Peace Prize. International Campaign Against Nuclear. https://www.icanw.org/nobel_prize
Jasper, James. (1990). Nuclear Politics: Energy and the State in the United States, Sweden, and France. Princeton University Press.
Koester Doel. (2023, April 24). Herita is going to restore the Hooghuis in Doel. Koester Doel. https://koesterdoel.be/index.php/2023/04/28/herita-gaat-het-hooghuis-in-doel-restaureren/
Lorenzini, Daniele. (2015). What is a “regime of truth”? Le Foucauldien 1(1).
Miller, Seumas. (1990). Foucault on discourse and power. Theoria: A Journal of Social and Political Theory 76: 115-125.
Moens, Barbara, & Camille Gijs. (2021, October 11). Belgium’s nuclear feud threatens to split ruling coalition. Politico. https://www.politico.eu/article/belgium-nuclear-power- government-climate-greens/
Nader, Laura & Stephen Beckerman. (1978). Energy as it relates to the quality and style of life. Annual Review of Energy 3: 1-28.
Nader, Laura. (2010). The Energy Reader. Wiley-Blackwell.
Nader, Laura. (2018). Contrarian Anthropology. Berghahn Books.
Paelinck, Gianni, Stefan Grommen, & Paul Van Landeghem. (2022, March 30). “Historical agreement”: procedure against expansion of port of Antwerp stopped, Doel and port both win. VRT News. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/03/29/procedure-tegen-uitbreiding-antwerpse-haven-wordt-stopgezet-hav0/
Poels, Wouter, & Nicolas Fieren Gevaert. (2022, December 12). Belgium supports the International Atomic Energy Agency in the prevention of nuclear proliferation and the promotion of civil nuclear cooperation. Kingdom of Belgium. https://diplomatie.belgium.be/en/news/belgium-supports-international-at…;
Rabinow, Paul & Nikolas Rose. (2006). Biopower today. BioSocieties 1(2): 195-217.
Rindzeviciute, Egle. (2019, September 12). Nuclear cultural heritage: Position statement. AHRC Research Networking Project, Kingston University.
Robbins, Holly, Joep Frens, Lenneke Kuijer, & Ron Wakkary. (2020). Speculative Energy Futures: Posthuman design for the energy transition. In Proceeding of the 11th Nordic Conference on Human-Computer Interaction: Shaping Experiences, Shaping Society. October 25-29, 2020, Tallinn, Estonia. ACM, New York, NY, USA.
Schneck, Stephen Fredereik. (1987). Michel Foucault on power/discourse, theory, and practice. Human Studies 10(1): 15-33.
Schutz, Alfred. (1962). On multiple realities. In The Hague: Martinus Nijhoff. Collected Papers 1: 207-229.
Singer, Brian & Lorna Weir. (2007). Politics and sovereign power: Considerations on Foucault. European Journal of Social Theory 9(4): 443-465.
Sintubin, Manuel & Geert de Schuter. (2022, February 17). Nuclear waste: But what about nuclear waste? Keep the Lights On. https://www.keepthelightson.be/wp-content/uploads/2022/04/Problematiek-en-trends-rond-nucleair-afval_NL.pdf
Smith, Jessica & Mette High. (2017). Exploring the anthropology of energy: Ethnography, energy and ethics. Energy Research & Social Science 30: 1-6.
Sovacool, Benjamin K. (2016). How long will it take? Conceptualizing the temporal dynamics of energy transitions. Energy Research & Social Science 13: 202-215.
Sovacool, Benjamin K., Matthew Burke, Lucy Baker, Chaitanya Kumar Kotikalapudi, & Holle Wlokas. (2017). New frontiers and conceptual frameworks for energy justice. Energy Policy 105: 677-691.
Stand-Up for Nuclear. (2023, January 31). Why shut down clean nuclear power in a worsening energy and climate crisis? Stand-Up for Nuclear. https://standupfornuclear.be/
Statbel. (2022, May 4). "Bevolking per statistische sector - Sector 46003E" [Population by Statistical Sector – Sector 46003E]. Algemene Directie Statistiek – Statistics Belgium [Directorate-General Statistics – Statistics Belgium]. Retrieved from "Bevolking per_statistische sector - Sector 46003E".
Strauss, Sarah, Stephanie Rupp & Thomas Love. (2013). Cultures of Energy: Power, Practices, Technologies. Left Coast Press Inc.
Szeman, Imre. (2014). On Energopolitics. Anthropological Quarterly 87(2): 453-464.
Taylor, Lukas. (2022, September 23). Doel 3: Shutdown confirmed for Friday despite politicians’ pleas. The Brussels Times. https://www.brusselstimes.com/294161/doel-3-shutdown-confirmed-for-friday-despite-politicians-pleas
Weir, Lorna. (2008). The concept of truth regime. The Canadian Journal of Sociology 33(2):367-389.
Weise, Zia & Charlie Cooper. (2023, April 14). Shutting down, but not shutting up: Germany’s nuclear debate rages on. Politico. https://www.politico.eu/article/shutting-down-but-not- shutting-up-germanys-nuclear-debate-rages-on-robert-habeck-berlin-jens-spahn/
United Nations Act Now. (2020). Actions for a healthy planet. United Nations. https://www.un.org/en/actnow/ten-actions
United Nations Framework Convention on Climate Change. (2005, February 16). The Kyoto Protocol. United Nations Climate Change. https://unfccc.int/kyoto_protocol#:~:text=In %20short%2C%20the%20Kyoto%20Protocol,accordance%20with%20agreed%20individual%20targets.
Van de Graaf, Thijs & Benjamin Sovacool. (2021). Global Energy Politics. Polity Press: UK.
Van Pucke, Sarah. (2009, August 25). Does was always a village on its own. VRT News. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2009/08/25/_den_doel_was_altijdeendorpjeopzijneigen-1-586141/
Vanhecke, Marleen. (2023, January 6). Belgium’s 2022 electricity mix: the increase in renewable energy and availability of nuclear power plants keeps exports high. Elia Group. https://www.elia.be/en/news/press-releases/2023/01/20230106_energymix2022
VU: KU Leuven, Faculty of Architecture. (2018). Plan Doelland. AOB Spatial Dysfunctions Strategies. https://www.plandoelland.com/info
White, Leslie. (1943). Energy and the evolution of culture. American Anthropologist 45(3): 335-356.
World Nuclear Association. (2023, May). Nuclear Power in Belgium. World Nuclear Association Country Profiles. https://www.world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-a-f/belgium.aspx
World Nuclear News. (2021, August 23). Belgium nuclear phase-out an ‘irreversible loss,’ PM told. World Nuclear News. https://www.world-nuclear-news.org/Articles/Belgian-nuclear-phase-out-an-irreversible-loss-PM
