Morele distress, WHAT’S IN A NAME?! 81% van de OCMW-medewerkers geven aan dat er verschillend wordt omgegaan met de diverse vluchtelingengroepen.
Europa werd sinds maart 2022 geconfronteerd met de Oekraine-Rusland oorlog, met als gevolg ontstaat er opnieuw een vluchtelingencrisis. Een nieuwe groep vluchtelingen, maar deze keer met een tijdelijke beschermingsstatuut in plaats van een erkend vluchtelingen statuut. Vlaamse OCMW-medewerkers over heel Vlaanderen werden bevraagd over het mogelijke verschil van behandelingen ten aanzien van de groep erkende vluchteligen vs de tijdelijk beschermden en in hoeverre dit een invloed uitoefent op hun mentale gezondheid als professional.
Morele distress, wat is dat?!
In 1984 introduceerde Andrew Jameton de term morele distress binnen het werkveld van verpleegkundigen. De term houdt in dat een individu psychologische angst ervaart als professional, waarin het individu wordt tegengehouden om moreel correct te handelen. Het komt voor dat professionals (moreel correcte) handelingen/acties willen onder nemen, maar worden tegengehouden door bepaalde systemen, waarden van de organisaties, etc. Binnen het onderzoek werd er onderzocht of OCMW-medewerkers morele distress ervaren door de aanwezige verschillen tussen de twee vluchtelingengroepen, namelijk de tijdelijk beschermden en de erkende vluchtelingen.
Deserving of undeserving vluchteling?
De aanwezigheid van de twee vluchtelingengroepen worden door het beleid en de samenleving benaderd op verschillende manieren. De ene groep kan gezien worden als een bende ‘gelukzoekers’ en de andere groep als een bende ‘pechvogels’. De undeserving vluchteling zoals onder andere ‘de gelukzoekers’ en de deserving vluchteling namelijk de ‘pechvogels’ zijn beiden een categorie. Elke categorie is verbonden aan bepaalde rechten en plichten, ongeacht de ernst van de situatie wordt er eerder benaderd op enkele factoren zoals onder andere afkomst, leeftijd, ras, geslacht, etc. Deze factoren overtuigt de samenleving om bepaalde doelgroepen toe te laten in de maatschappij met enige zekerheid op een succesverhaal. Hoe meer de vluchteling past in het plaatje van de samenleving, hoe sneller deze zal geaccepteerd worden
Echter heeft het toepassen van het concept deserving en undeserving heeft echter niet enkel een impact op de vluchtelingen, maar ook een impact op de professionele identiteit van maatschappelijk werkers in een OCMW.
Figuur 1: Verdeling respondenten over de ervaren last door de verschillen
Voorkeursbehandeling
Vanuit het perspectief van de OCMW-medewerkers is het verschil tussen de tijdelijk beschermden en erkende vluchteling zichtbaar. Oekraïense vluchtelingen worden hun rechten sneller toegekend, krijgen voorrangen, soepelere regels/beleid, etc. Het verschil frustreert OCMW-medewerkers omdat er een voorkeursbehandeling wordt gehanteerd aan de tijdelijk beschermden, terwijl er bij verschillende kwetsbare groepen in de samenleving sprake is van een onderbenutting in rechten. De woonnood was een veel voorkomend voorbeeld dat de respondenten aankaarten. In het onderzoek is het duidelijk dat Oekraïners weldegelijk snel beschikken over een dak boven het hoofd. Daklozen, vluchtelingen, illegalen, mensen uit intrafamiliale milieu, mensen die uit huis worden gezet, etc. wachten langer op een oplossing voor een huisvestiging. Crisiswoningen, sociale woningen, etc. zijn niet makkelijk beschikbaar voor deze doelgroepen, toch kunnen Oekraïense vluchtelingen sneller gebruik maken van deze middelen. Dit verschil knaagt aan de OCMW-medewerkers omdat hun andere doelgroepen steeds wachten op bepaalde rechten vanwege tekortkomingen van de overheid, waardoor men op wachtlijsten terecht komt.
Rechtvaardigheid
Rechtvaardigheid vertoont een belangrijke waarde doorheen dit onderzoek, waar respondenten de nadruk legden op de discriminatie en racisme tussen de vluchtelingengroep. Het beleid probeert dermate de Oekraïense vluchtelingen te ondersteunen, maar tevergeefs gelden niet dezelfde regels voor de erkende vluchtelingen die ook uit een oorlogsgebied komen. De wijze waarop het migratiebeleid wordt uitgevoerd gaat tegen de morele waarden binnen het sociaal werk en creëert onrechtvaardigheid door een groep vluchtelingen anders te behandelen). Deze voorkeursbehandeling bevestigt het feit dat het concept deserving and undeserving zichtbaar is.
Good practice
Uit de resultaten is gebleken dat sommige OCMW-medewerkers de behandeling ten aanzien van de Oekraïense vluchtelingen benaderen als good practice. Specifiek de wijze waarop het beleid omgaat met de oorlogsvluchtelingen. Met deze invalshoek willen OCMW-medewerkers deze good practice zien uitbreiden naar andere vluchtelingengroepen vanuit het beleid. Erkende vluchtelingen zijn ook oorlogsvluchtelingen die nood hebben aan de nodige ondersteuning om succesvol te kunnen integreren in de samenleving. De gelijkheid van de vluchtelingen speelt een belangrijke rol voor vele respondenten.
Politiek
De resultaten suggereren dat de publieke opinie een grote invloed heeft geuit op de politiek, door de grote solidariteit en aanvaarding van de bevolking. Hierdoor voelen politici zich genoodzaakt om mee te gaan in de denkwijze van het publiek. Hoogstwaarschijnlijk door de nabijheid van de verkiezingen en vooral de angst bij politici om stemmen te verliezen. De publieke opinie drukt een bepaalde druk uit op zowel de OCMW’s/lokale besturen als de politiek. Tegelijkertijd ziet de politici dit als een kans om uit te blinken bij het volk, met als gevolg vinden de respondenten het storend dat het BCSD bestaat uit afgevaardigden van lokale politieke partijen. Deze afgevaardigden, naar gelang hun partij, benaderen cliënt situaties met een bepaalde beeldvorming dat geen objectieve beslissing maakt op basis van situaties maar eerder op basis van nationaliteit van de vluchteling. Hierdoor zijn ze bereidt om bepaalde rechten sneller toe kennen aan de tijdelijk beschermden dan de erkende vluchtelingen. Dit is te vergelijken met het metaforisch principe van Fort Europa, waar Europa enkel bepaalde poorten opent voor enkele groepen.
Conclusie
Uit de resultaten en de literatuur is gebleken dat Oekraïense vluchtelingen een betere begeleiding ontvangen ten gevolge van de opgestelde regelgeving van het beleid. De wijze waarop Europa, België, Vlaanderen en het lokale bestuur de vluchtelingen benaderen bewijst hoe het witte privilege denken nog ingebakken zit in bepaalde beleidssystemen en leidt tot ongelijkheid binnen het vluchtelingenlandschap. Vluchtelingen worden steeds gecategoriseerd in het beleid vanuit het concept van deserving and undeserving. OCMW- medewerkers hebben geen andere keuze dan de wetgeving te moeten uitvoeren. De individuele handelingsvrijheid, namelijk de discretionaire ruimte van OCMW-medewerkers, wordt beperkt of ingeperkt. Met als gevolg worden OCMW-medewerkers sneller geconfronteerd met ethische dilemma’s en morele spanning dat leidt tot het ervaren van morele distress. Er kan geconcludeerd worden dat OCMW-medewerkers ervaren morele distress door niet dezelfde kansen/begeleiding te kunnen bieden aan hun cliënteel.
Bibliografie
Agentschap Binnenlands Bestuur. (2019). Lokaal bestuur. www.vlaanderen.be. https://lokaalbestuur.vlaanderen.be/werking-bestuur/ocmw/de-raad-voor-m…
Agentschap Binnenlands Bestuur. (2023). Wat zijn de kwalificatievereisten voor maatschappelijk werker OCMW? www.vlaanderen.be. https://lokaalbestuur.vlaanderen.be/faq/personeel/wat-zijn-de-kwalifica…
Agentschap Integratie en Inburgering. (z.d.). Onderwijs minderjarige nieuwkomers. https://www.agii.be/thema/gelijke-onderwijskansen/onderwijs-minderjarig…
Agentschap Integratie en Inburgering. (2016). Welk traject legt een asielzoeker af? Welke rechten heeft een vluchteling of subsidiair beschermde? In Agentschap integratie & inburgering. https://www.integratie-inburgering.be/sites/default/files/2021-04/Traje…
Agentschap Integratie en Inburgering. (2018). Inburgeringstraject. https://integratie-inburgering.be/nl/wat-kunnen-we-voor-jou-doen/inburg…
Agentschap Integratie en Inburgering. (2023a). Elektronische A kaart. https://www.agii.be/thema/vreemdelingenrecht-internationaal-privaatrech…
Agentschap Integratie en Inburgering. (2023b). Infosessies voor Oekraïners. https://www.integratie-inburgering.be/nl/infosessies-welkom-in-vlaander…
Agentschap Integratie en Inburgering. (2023c). Reizen als derdelander. https://www.agii.be/thema/vreemdelingenrecht-internationaal-privaatrech…
Agentschap Integratie en Inburgering. (2023d, mei 17). Oekraïne: verblijfsmogelijkheden en rechtspositie in België. https://www.agii.be/nieuws/oekraine-verblijfsmogelijkheden-en-rechtspos…
Agentschap Integratie en Inburgering. (2023e, mei 17). Oekraïne: verblijfsmogelijkheden en rechtspositie in België. https://www.agii.be/nieuws/oekraine-verblijfsmogelijkheden-en-rechtspos…
Agentschap Integratie en Inburgering. (2023f, mei 17). Oekraïne: verblijfsmogelijkheden en rechtspositie in België. https://www.agii.be/nieuws/oekraine-verblijfsmogelijkheden-en-rechtspos…
Agentschap Integratie en Inburgering. (2023g, mei 17). Oekraïne: verblijfsmogelijkheden en rechtspositie in België. https://www.agii.be/nieuws/oekraine-verblijfsmogelijkheden-en-rechtspos…
Agentschap Integratie en Inburgering. (2023h, mei 17). Oekraïne: verblijfsmogelijkheden en rechtspositie in België. https://www.agii.be/nieuws/oekraine-verblijfsmogelijkheden-en-rechtspos…
Agentschap Integratie en Inburgering. (2023i, mei 17). Oekraïne: verblijfsmogelijkheden en rechtspositie in België. https://www.agii.be/nieuws/oekraine-verblijfsmogelijkheden-en-rechtspos…
Agentschap Integratie en Inburgering. (2023j, mei 17). Oekraïne: verblijfsmogelijkheden en rechtspositie in België. https://www.agii.be/nieuws/oekraine-verblijfsmogelijkheden-en-rechtspos…
Agentschap Integratie en Inburgering. (2023k, mei 17). Oekraïne: verblijfsmogelijkheden en rechtspositie in België. https://www.agii.be/nieuws/oekraine-verblijfsmogelijkheden-en-rechtspos…
CAW. (2023). Wat is Housing First? https://www.caw.be/kennisbank/wat-is-housing-first/
Cel Oekraine. (2022). Stad Gent. https://stad.gent/nl/openingsuren-adressen/cel-oekraine
CGVS. (2022). Erkende vluchteling. https://www.cgvs.be/nl/asiel/erkende-vluchtelingen#:~:text=Een%20vlucht….
CGVS. (2023, januari 26). Asielstatistieken: overzicht 2022. https://www.cgvs.be/nl/actueel/asielstatistieken-overzicht-2022
Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen. (2022). U bent als vluchteling erkend in België: Uw rechten en plichten. In Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen. https://www.cgvs.be/sites/default/files/brochures/asiel_asile_-_erkend_…
De Bie, M. (2007). 30 jaar OCMW: laat ons de geschiedenis meenemen. OCMW VISIES, 22(4), 8–13. https://biblio.ugent.be/publication/408421
De Coninck, D. (2022). The Refugee Paradox During Wartime in Europe: How Ukrainian and Afghan Refugees are (not) Alike. International Migration Review, 019791832211168. https://doi.org/10.1177/01979183221116874
Derluyn, I. (2018). A critical analysis of the creation of separated care structures for unaccompanied refugee minors. Children and Youth Services Review, 92, 22–29. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2018.03.047
Devlieghere, J., & Roose, R. (2017). De mythe van rationalisering : over creativiteit en ambiguïteit. In Garant eBooks. https://biblio.ugent.be/publication/8537299/file/8537680.pdf
Doelstellingen en waarden | Europese Unie. (2023). European Union. https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/principle…
European Council. (2022, 5 augustus). Vluchtelingen uit Oekraïne in de EU. https://www.consilium.europa.eu/nl/infographics/ukraine-refugees-eu/
European Union. (2001, 20 juli). Richtlijn 2001/55/EG van de Raad van 20 juli 2001 betreffende minimumnormen voor het verlenen van tijdelijke bescherming in geval van massale toestroom van ontheemden en maatregelen ter bevordering van een evenwicht tussen de inspanning van de lidstaten voor de opvang en het dragen van de consequenties van de opvang van deze personen. EUR-Lex. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=celex%3A32001L0055
European Union. (2016). Het verdrag betreffende de Europese Unie en het verdrag betreffende de werking van de Europese Unie. Publicatieblad van de Europese Unie. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:12016ME/…
Faculteit Psychologie en Pedagogische wetenschappen. (2022). Algemeen ethisch protocol voor wetenschappelijk onderzoek aan de faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen van de ugent. In UGent. https://www.ugent.be/pp/nl/onderzoek/ec/algemeen_ethisch_protocol.pdf
Fedasil. (2023). Zoektocht naar een woning. Fedasil info - informatieplatform voor asielzoekers in België. https://www.fedasilinfo.be/nl/zoektocht-naar-een-woning
Fronek, P., & Chester, P. (2016). Moral outrage: social workers in the Third Space. Ethics and Social Welfare, 10(2), 163–176. https://doi.org/10.1080/17496535.2016.1151908
Gevaert, K., Keinemans, S., & Roose, R. (2018). Deciding on priorities in youth care: A systematic literature review. Children and Youth Services Review, 95, 191–199. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2018.10.026
Great Valley Publishing Company, Inc. (2016, juni). Moral Distress in Social Work Practice: When Workplace and Conscience Collide. https://www.socialworktoday.com/archive/052416p18.shtml
Great Valley Publishing Company, Inc., & Reamer, F. (2014, februari). Moral Injury in Social Work. Social Work Today. https://www.socialworktoday.com/news/eoe_021814.shtml
Groeipakket. (2023). Groeipakket voor gezinnen uit Oekraïne. https://www.groeipakket.be/Oekra%C3%AFne
IBZ. (2023). Tijdelijke bescherming | IBZ. https://dofi.ibz.be/nl/themes/ukraine/tijdelijke-bescherming
IFSW. (2014). Globale definitie van het sociaal werk. https://www.ifsw.org/wp-content/uploads/2019/08/Global-Definitie-Social…
In Federatie Vlaamse OCMW maatschappelijk werkers. (2021). Deontologische code voor OCMW-maatschappelijk werkers. In In Federatie Vlaamse OCMW maatschappelijk werkers.
Jameton, A. (2017). What Moral Distress in Nursing History Could Suggest about the Future of Health Care. AMA journal of ethics, 19(6), 617–628. https://doi.org/10.1001/journalofethics.2017.19.6.mhst1-1706
Justitie. (1977). Koninklijk besluit tot vaststelling van de benoemingsvoorwaarden voor de maatschappelijke werkers in de openbare centra voor maatschappelijk welzijn. LOI-wet. http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/loi_a1.pl?language=nl&la=N&cn=…
Kuip, M. M. D. (2016). Moral distress among social workers: The role of insufficient resources. International Journal of Social Welfare, 25(1), 86–97. https://doi.org/10.1111/ijsw.12163
Lipsky, M. (1980). Street-level bureaucracy.
MATConnect. (2022, april). Waarom kiest OCMW Gent voor een 'tijdelijke Cel Oekraïne'? MATConnect. https://www.matconnect.be/nieuwsarchief/detail/74029018386537044
Mattheijers, M. (2000). De Toelating van Vluchtelingen in Nederland en hun Integratie op de Arbeidsmarkt. In AMSTERDAM INSTITUTE FOR ADVANCED LABOUR STUDIES UNIVERSITY OF AMSTERDAM.
Piotrowicz, R. (2003). Subsidiary Protection of Refugees in the European Union: Complementing the Geneva Convention? International Journal of Refugee Law, 15(2), 345–346. https://doi.org/10.1093/ijrl/15.2.345
POD Maatschappelijke Integratie. (2016). Het geïndividualiseerd project voor maatschappelijke integratie (GPMI) en haar betoelaging | Primabook. Primabook. https://primabook.mi-is.be/nl/geindividualiseerd-project-voor-maatschap…
POD Maatschappelijke Integratie. (2022, 22 december). Daklozen en installatiepremies. https://www.mi-is.be/nl/daklozen-en-installatiepremies
POD Maatschappelijke Integratie. (2023, 10 mei). Oekraïne. https://www.mi-is.be/nl/themas/maatschappelijke-hulp/vreemdelingen/oekr…
Publicatieblad van de Europese Unie. (2022, 20 april). Aanbeveling van de Raad van 19 april 2022 betreffende de omwisseling van hryvniabiljetten in de valuta van de lidstaten van ontvangst ten behoeve van ontheemden uit Oekraïne 2022/C 166/01. EUR-Lex. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=uriserv%3AOJ.C_.202…
Ravn, S., Mahieu, R., Belloni, M., & Timmerman, C. (2020). Shaping the “Deserving Refugee”: Insights from a Local Reception Programme in Belgium. In Springer eBooks (pp. 135–153). https://doi.org/10.1007/978-3-030-25666-1_7
Sales, R. A. (2002). The deserving and the undeserving? Refugees, asylum seekers and welfare in Britain. Critical Social Policy, 22(3), 456–478. https://doi.org/10.1177/026101830202200305
Schrooten, M. (2021). ‘Sociaal werkers moeten strijden voor een ander migratiebeleid’. Sociaal.Net. https://sociaal.net/boek/opengrenzenmanifest-sociaal-werkers-moeten-str…
Schrooten, M. (2022). Waar blijven de nooddorpen waar íédereen welkom is? MO.
Stad Gent. (2023). Gastgezinnen voor Oekraïne: zo werkt het. https://stad.gent/nl/oekraine/gastgezinnen-voor-oekraine-zo-werkt-het
Statistiek Vlaanderen. (2022, 27 mei). Personeel lokale besturen. www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/overheidspersoneel/pers…
Statistiek Vlaanderen. (2023). Internationale bescherming. www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/bevolking/international…
Steyaert, J. (2012). 1976 van COO naar OCMW. Canon Sociaal werk Vlaanderen. https://www.canonsociaalwerk.eu/be/details.php?cps=35
UNHCR. (2022, 19 juli). Begrippenlijst: veelgestelde vragen over vluchtelingen. UNHCR Nederland. https://www.unhcr.org/nl/media/begrippenlijst/vluchtelingen/#:%7E:text=…
Universiteit Gent. (2023). Stap 2: check de toelatingsvoorwaarden. https://www.ugent.be/nl/univgent/missie/diversiteit-en-inclusie/voor-ka…
Van Houtum, H., & Pijpers, R. (2006). Strategische gaten in Fort Europa: protectionisme en hypocrisie in het Europese immigratiebeleid. Idee, 27, 15–18. http://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/46892/46892.pdf
Van Oorschot, W. (2000). Who should get what, and why? On deservingness criteria and the conditionality of solidarity among the public. Policy and Politics, 28(1), 33–48. https://doi.org/10.1332/0305573002500811
Verenigde Naties. (1989). Verdrag inzake de Rechten van het Kind Aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties op 20 november 1989. In Vlaanderen. https://www.vlaanderen.be/cjm/sites/default/files/2020-04/Kinderrechten…
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2023a). Huisonderwijs voor kinderen uit Oekraïne. https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/ouders/leerplicht/huisonderwijs-en-d…
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2023b). Oekraïnecrisis. https://onderwijs.vlaanderen.be/oekrainecrisis
Vlaanderen. (z.d.). Onthaalonderwijs voor anderstalige kinderen (OKAN). www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/onderwijs-en-vorming/ondersteuning/onderwijs-…
Vlaanderen. (1976, juli). Wet betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn. Codex Vlaanderen. https://codex.vlaanderen.be/Portals/Codex/documenten/1003942.html
Vlaanderen. (2023a). Equivalent leefloon. www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/equivalent-leefloon
Vlaanderen. (2023b). Huisvesting. www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/vlaanderen-helpt-oekraine/huisvesting
Vlaanderen. (2023c). Leefloon. www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/leefloon
Vlaanderen. (2023d). Metadata: Internationale bescherming. www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/bevolking/international…
Watters, C. (2007). Refugees at Europe’s Borders: The Moral Economy of Care. Transcultural Psychiatry, 44(3), 394–417. https://doi.org/10.1177/1363461507081638
Who Is Experiencing What Kind of Moral Distress? Distinctions for Moving from a Narrow to a Broad Definition of Moral Distress. (2017). AMA journal of ethics, 19(6), 578–584. https://doi.org/10.1001/journalofethics.2017.19.6.nlit1-1706
