Sceptisch over sepsis
Schattige pasgeboren veulentjes, wie houdt er niet van? Maar wist je dat deze jonge dieren een grote kans hebben om ernstig ziek te worden of zelfs te sterven aan sepsis, ook wel bekend als bloedvergiftiging, door micro-organismen uit hun omgeving? Omdat het voor dierenartsen vaak een grote uitdaging is om te bepalen of een veulen sepsis heeft, bestaat er nu een predictiemodel dat hen moet helpen in de keuze tussen intensieve zorgen of een thuisbehandeling.
Stel je voor, je hebt 11 maanden moeten wachten tot je merrie eindelijk bevalt van een mooi en gezond veulentje. Maar na één dag merk je dat het veulentje niet meer drinkt, veel neerligt en helemaal niet meer zo levendig is als bij de geboorte. Je belt je dierenarts en wanneer die het veulen heeft onderzocht, zegt hij dat het ernstig ziek is en mogelijks zelfs een bacterie in zijn bloed heeft. Als er dan niet snel met een intensieve behandeling met antibiotica wordt gestart, is de kans groot dat het veulentje sterft binnen de 24-48 uur.
Kritisch voor kritische antibiotica
Misschien vraag je je af waarom we niet meteen de therapie starten en dan pas kijken of het daadwerkelijk sepsis is? Dit heeft te maken met het feit dat de behandeling voor sepsis doorgaans bestaat uit het geven van antibiotica. Het is echter belangrijk om te weten dat niet alle soorten antibiotica zomaar kunnen worden gebruikt. Om sepsis te behandelen geeft men bij voorkeur iets wat effectief is tegen zo veel mogelijk soorten bacteriën, ook wel breedspectrum antibiotica genoemd. Een veelgebruikte soort zijn de 3e generatie cefalosporines, maar het gebruik ervan wordt wettelijk bepaald. 3e generatie cefalosporines zijn namelijk zogenaamde “kritisch antibiotica”, doordat ze behoren tot de weinige antibiotica die als laatste redmiddel kunnen worden gebruikt tegen de ziekenhuisbacterie of ernstige infecties bij de mens. Bovendien is de behandeling duur, met een nodige opname in het dierenziekenhuis voor meerdere dagen tot weken.
Race tegen de tijd
Het is dus belangrijk dat de dierenarts de juiste keuze maakt en zeker is dat het veulen een bloedvergiftiging heeft, wat geen eenvoudige taak is. Vaak is het een kwestie van leven of dood waarbij het veulen kan sterven binnen een paar dagen zonder adequate therapie. Er bestaat een manier om redelijk zeker te zijn dat het pasgeboren veulen sepsis heeft, namelijk via een “BacTec”. Daarbij wordt er bloed genomen en de bacterie die erin zit wordt opgekweekt in een cultuur, maar het verkrijgen van het resultaat duurt 3-5 dagen. Septische veulens hebben deze tijd vaak niet. Gelukkig bestaat er nu een kansboom voor sepsis, het zogenaamde predictiemodel. Met dit model kan de dierenarts aan de hand van de symptomen en bloedwaarden van het veulen bepalen wat de kans is dat het veulen effectief sepsis heeft. Daarvoor moet hij enkel wat bloed nemen en analyseren, waarna hij aan de hand van de kansboom kan zien of hij de antibiotica moet geven of niet. Deze diagnose kan binnen 15 minuten worden gesteld en kan mogelijks het leven van het veulen redden.
Dynamisch septisch
Het grootste probleem is dat sepsis een heel verraderlijke ziekte is en heel snel heel ernstig kan worden. Het predictiemodel bepaalt de toestand op een statisch moment, maar de ziekte zelf is heel dynamisch en evolueert snel. Het kan dus zijn dat ’s morgens het veulen niet septisch lijkt en ’s avonds alle tekenen van een bloedvergiftiging vertoont. Dit bewijst dat het belangrijk is dat de toestand van een ziek veulen nauwgezet moet worden opgevolgd. Daarnaast is het heel moeilijk om te zien welke symptomen en bloedwaarden echt significant bepalend zijn voor een septicemie. Zieke veulens vertonen vaak uiteenlopende symptomen, waardoor het moeilijk kan zijn om het bos door de bomen te zien. Het predictiemodel is daardoor niet heel specifiek, wat als gevolg heeft dat er veel “gezonde” veulens ook als septisch worden beschouwd.
Toekomstplannen voor antibiotica
Toch kan de kansboom heel waardevol zijn voor de diergeneeskunde, aangezien het kan helpen bij het versnellen van de behandeling van doodzieke veulens. Zo krijgen ze niet alleen een betere overlevingskans, maar is het ook financieel voordeliger voor de eigenaar. Daarbij zal de eigenaar zijn merrie en veulen minder lang moeten missen. Tenslotte draagt de kansboom ook bij aan de strijd tegen onnodig gebruik van (kritische) antibiotica in de diergeneeskunde, iets wat de laatste jaren steeds vaker onder de loep wordt genomen. Zo is er het plan van het AMCRA (Antimicrobial Consumption and Resistance in Animals Vzw) om het totaal antibioticumgebruik bij dieren in België te laten evolueren naar het mediaangebruik in Europa tegen 2024. Te vaak wordt er nog onterecht en onnodig antibiotica toegediend in de dierenwereld, wat zowel mens als dier kan schaden. Hoe meer antibiotica er namelijk wordt gebruikt, hoe meer bacteriën resistentie ontwikkelen hiertegen. Dit zou voor situaties kunnen zorgen waarin een mens of dier een bacteriële infectie oploopt, maar men deze niet kan behandelen omdat de bacteriën ongevoelig zijn voor de therapie. Wanneer het dus niet nodig is om antibiotica te geven, wordt dit liever niet gedaan. Het extra doel van dit predictiemodel is dus om een bewustere keuze te maken bij het toedienen van antibiotica aan zieke veulens.
Red de veulens… en de mensen!
Het blijft dus nog een zoektocht naar de ideale manier om een septisch veulen zo snel en correct mogelijk te diagnosticeren, maar dit predictiemodel kan een stap dichter zijn bij de oplossing. Het is niet alleen een manier om het zieke veulentje de allerbeste kansen te bieden om op te groeien, maar ook een manier om onrechtstreeks de mensheid te helpen door het antibioticagebruik te verminderen. Je kan dus zeggen dat het niet alleen de paardenwereld, maar ook de mensenwereld een heel eind vooruit kan helpen.
Bibliografie
Barr, B., Nieman, N.M., 2021. Serum amyloid A as an aid in diagnosing sepsis in equine neonates. Equine Vet J.
Barton, M.H., Hart, K.A., 2020. Clinical Pathology in the Foal. Veterinary Clinics of North America - Equine Practice.
Bedenice, D., Avila, B., Paradis, M.R., 2021. Comparative evaluation of clinical findings and prognostic outcome parameters in hospitalized, critically ill neonatal foals and crias. Journal of Veterinary Emergency and Critical Care 31, 619–628.
Belgrave, R.L., Dickey, M.M., Arheart, K.L., Cray, C., 2013. Assessment of serum amyloid A testing of horses and its clinical application in a specialized equine practice. J Am Vet Med Assoc 243, 113–119.
Bohlin, A., Saegerman, C., Hoeberg, E., Sånge, A., Nostell, K., Durie, I., Husted, L., Öhman, A., van Galen, G., 2019. Evaluation of the foal survival score in a Danish-Swedish population of neonatal foals upon hospital admission. J Vet Intern Med 33, 1507–1513.
Bonelli, F., Meucci, V., Divers, T., Radcliffe, R., Jose-Cunilleras, E., Corazza, M., Guidi, G., Tognetti, R., Castagnetti, C., Intorre, L., Sgorbini, M., 2015. Evaluation of Plasma Procalcitonin Concentrations in Healthy Foals and Foals Affected by Septic Systemic Inflammatory Response Syndrome. J Equine Vet Sci 35, 645–649.
Borba, L. de A., Nogueira, C.E.W., Bruhn, F.R.P., Silva, G.C., Feijó, L.S., Canisso, I.F., Curcio, B. da R., 2020. Peripheral blood markers of sepsis in foals born from mares with experimentally induced ascending placentitis. Veterinary Record 187, 29–29.
BREWER, B.D., KOTERBA, A.M., 1988. Development of a scoring system for the early diagnosis of equine neonatal sepsis. Equine Vet J 20, 18–22.
Bucca, S., Postinger, G., Carli, A., Barbacini, S., 2011. The metaphylactfic use of cefquinome in the prevention of neonatal sepsis in foals. Ippologia 22, 3–17.
Burton, A.B., Wagner, B., Erb, H.N., Ainsworth, D.M., 2009. Serum interleukin-6 (IL-6) and IL-10 concentrations in normal and septic neonatal foals. Vet Immunol Immunopathol 132, 122–128.
Comyn, I., 2016. Fluid therapy in foals. Livestock 21, 124–132. https://doi.org/10.12968/live.2016.21.2.124
Corley, K.T.T., Furr, M.O., 2003. Evaluation of a score designed to predict sepsis in foals. Journal of Veterinary Emergency and Critical Care 13, 149–155.
Corley, K.T.T., Hollis, A.R., 2009. Antimicrobial therapy in neonatal foals. Equine Vet Educ 21, 436–448.
CORLEY, K.T.T., PEARCE, G., MAGDESIAN, K.G., WILSON, W.D., 2007. Bacteraemia in neonatal foals: clinicopathological differences between Gram-positive and Gram-negative infections, and single organism and mixed infections. Equine Vet J 39, 84–89.
Cotovio, M., Monreal, L., Armengou, L., Prada, J., Almeida, J.M., Segura, D., 2008. Fibrin Deposits and Organ Failure in Newborn Foals with Severe Septicemia. J Vet Intern Med 22, 1403–1410.
del Prete, C., Lanci, A., Cocchia, N., Freccero, F., di Maio, C., Castagnetti, C., Mariella, J., Micieli, F., 2021. Venous blood gas parameters, electrolytes, glucose and lactate concentration in sick neonatal foals: Direct venipuncture versus push-pull technique. Equine Vet J 53, 488–494.
Duncan, D.J., Hopkins, P.M., Harrison, S.M., 2007. Negative inotropic effects of tumour necrosis factor- α and interleukin-1 β are ameliorated by alfentanil in rat ventricular myocytes. Br J Pharmacol 150, 720–726.
Dunkel, B., Corley, K.T.T., 2015. Pathophysiology, diagnosis and treatment of neonatal sepsis. Equine Vet Educ 27, 92–98.
Elsohaby, I., Riley, C.B., McClure, J.T., 2019. Usefulness of digital and optical refractometers for the diagnosis of failure of transfer of passive immunity in neonatal foals. Equine Vet J 51, 451–457.
Floyd, E.F., Easton-Jones, C.A., Theelen, M.J.P., 2021. Systemic antimicrobial therapy in foals. Equine Vet Educ 34, 49–56.
Furr, M., 2003. Systemic inflammatory response syndrome, sepsis, and antimicrobial therapy. Clinical Techniques in Equine Practice 2, 3–8.
Furr, M., McKenzie, H., 2020a. Factors associated with the risk of positive blood culture in neonatal foals presented to a referral center (2000-2014). J Vet Intern Med 34, 2738–2750.
Furr, M., McKenzie, H., 2020b. Factors associated with the risk of positive blood culture in neonatal foals presented to a referral center (2000‐2014). J Vet Intern Med 34, 2738–2750.
Gayle, J.M., Cohen, N.D., Chaffin, M.K., 1998. Factors Associated with Survival in Septicemic Foals: 65 Cases (1988-1995). J Vet Intern Med 12, 140–146.
Giguère, S., Weber, E.J., Sanchez, L.C., 2017. Factors associated with outcome and gradual improvement in survival over time in 1065 equine neonates admitted to an intensive care unit. Equine Vet J 49, 45–50.
Giordano, A., Castagnetti, C., Panzani, S., Paltrinieri, S., Freccero, F., Veronesi, M.C., 2015. Endothelin 1 in healthy foals and in foals affected by neonatal diseases. Theriogenology 84, 667–673.
Gold, J.R., Cohen, N.D., Welsh, T.H., 2012. Association of Adrenocorticotrophin and Cortisol Concentrations with Peripheral Blood Leukocyte Cytokine Gene Expression in Septic and Nonseptic Neonatal Foals. J Vet Intern Med 26, 654–661.
Hart, K.A., Barton, M.H., Ferguson, D.C., Berghaus, R., Slovis, N.M., Heusner, G.L., Hurley, D.J., 2011. Serum Free Cortisol Fraction in Healthy and Septic Neonatal Foals. J Vet Intern Med 25, 345–355.
Hepworth-Warren, K.L., Wong, D.M., Fulkerson, C. v., Wang, C., Sun, Y., 2015. Bacterial isolates, antimicrobial susceptibility patterns, and factors associated with infection and outcome in foals with septic arthritis: 83 cases (1998–2013). J Am Vet Med Assoc 246, 785–793.
Hytychová, T., Bezděková, B., 2015. Retrospective evaluation of blood culture isolates and sepsis survival rate in foals in the Czech Republic: 50 cases (2011-2013). Journal of Veterinary Emergency and Critical Care 25, 660–666.
Janz, D.R., Bastarache, J.A., Sills, G., Wickersham, N., May, A.K., Bernard, G.R., Ware, L.B., 2013. Association between haptoglobin, hemopexin and mortality in adults with sepsis. Crit Care 17, R272.
JOSE-CUNILLERAS, E., CORRADINI, J.V.I., ARMENGOU, L., CESARINI, C., MONREAL, L., 2012. Energy expenditure of critically ill neonatal foals. Equine Vet J 44, 48–51.
Kitamura, K., Kangawa, K., Kawamoto, M., Ichiki, Y., Nakamura, S., Matsuo, H., Eto, T., 1993. Adrenomedullin: A Novel Hypotensive Peptide Isolated from Human Pheochromocytoma. Biochem Biophys Res Commun 192, 553–560.
KOTERBA, A.M., BREWER, B.D., TARPLEE, F.A., 1984. Clinical and clinicopathological characteristics of the septicaemic neonatal foal: Review of 38 cases. Equine Vet J 16, 376–382.
Magdesian, K.G., 2017. Antimicrobial Pharmacology for the Neonatal Foal. VETERINARY CLINICS OF NORTH AMERICA-EQUINE PRACTICE 33, 47.
Marsh, P.S., Palmer, J.E., 2001. Bacterial isolates from blood and their susceptibility patterns in critically ill foals: 543 cases (1991-1998). J Am Vet Med Assoc 218, 1608–1610.
Morris, D., Moore, J., 1991. Tumor necrosis factor activity in serum from neonatal foals with presumed septicemia. J Am Vet Med Assoc. 199, 1584–1589.
Nagel, C., Aurich, J., Aurich, C., 2018. Salivary cortisol, heart rate and heart rate variability in healthy and diseased neonatal foals. Pferdeheilkunde Equine Medicine 34, 27–32.
Palmer, J.E., 2004. Fluid therapy in the neonate: not your mother’s fluid space. Veterinary Clinics of North America: Equine Practice 20, 63–75.
Panzani, S., Castagnetti, C., Vitiello, T., Pirrone, A., Scarpa, P., Veronesi, M.C., 2015. Antithrombin: Could It be a Diagnostic and Prognostic Marker in Septic Neonatal Foals? J Equine Vet Sci 34, 1211–1217.
Paradis, M., 2001. Caloric needs of the sick foal determined by the use of indirect calorimetry, Proceedings of the Third Dorothy Havemeyer Foundation Neonatal Septicemia Workshop. Talliores 13–16.
Pusterla, N., Berger Pusterla, J., Spier, S.J., Watson, J.L., Puget, B., 2002. Evaluation of the SNAP Foal IgG test for the semiquantitative measurement of immunoglobulin G in foals. Veterinary Record 151, 258–260.
Pusterla, N., Magdesian, K.G., Mapes, S., Leutenegger, C.M., 2006. Expression of molecular markers in blood of neonatal foals with sepsis. Am J Vet Res 67, 1045–1049.
Roy, M.-F., 2004. Sepsis in adults and foals. Veterinary Clinics of North America: Equine Practice 20, 41–61.
Russell, C., Axon, J., Blishen, A., Begg, A., 2008. Blood culture isolates and antimicrobial sensitivities from 427 critically ill neonatal foals. Aust Vet J 86, 266–271.
Rütten, S., Schusser, G.F., Abraham, G., Schrödl, W., 2016. Release kinetics of tumor necrosis factor-α and interleukin-1 receptor antagonist in the equine whole blood. BMC Vet Res 12, 117.
Sanchez, L.C., Giguère, S., Lester, G.D., 2008. Factors associated with survival of neonatal foals with bacteremia and racing performance of surviving Thoroughbreds: 423 cases (1982–2007). J Am Vet Med Assoc 233, 1446–1452.
Sanmartí, J., Armengou, L., Viu, J., Alguacil, E., Civit, S., Ríos, J., Jose-Cunilleras, E., 2020. Plasma iron concentrations and systemic inflammatory response syndrome in neonatal foals. J Vet Intern Med 34, 1325–1331.
Sheats, M.K., 2019. A comparative review of equine SIRS, sepsis, and neutrophils. Front Vet Sci.
Sievert, M., Schuler, G., Büttner, K., Wehrend, A., 2022. Comparison of Different Methods to Determine the Absorption of Colostral IgG in Newborn Foals. J Equine Vet Sci 114, 104008.
SMITH, L.J., MARR, C.M., PAYNE, R.J., STONEHAM, S.J., REID, S.W.J., 2010. What is the likelihood that Thoroughbred foals treated for septic arthritis will race? Equine Vet J 36, 452–456. https://doi.org/10.2746/0425164044868396
Stewart, A.J., Hinchcliff, K.W., Saville, W.J.A., Jose-Cunilleras, E., Hardy, J., Kohn, C.W., Reed, S.M., Kowalski, J.J., 2002. Actinobacillus sp. Bacteremia in Foals: Clinical Signs and Prognosis. J Vet Intern Med 16, 464–471.
Tape, C., Kisilevsky, R., 1990. Apolipoprotein A-I and apolipoprotein SAA half-lives during acute inflammation and amyloidogenesis. Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Lipids and Lipid Metabolism 1043, 295–300.
Taylor, S., 2015. A review of equine sepsis. Equine Vet Educ 27, 99–109.
Theelen, M.J.P., Wilson, W.D., Byrne, B.A., Edman, J.M., Kass, P.H., Magdesian, K.G., 2019. Initial antimicrobial treatment of foals with sepsis: Do our choices make a difference? The Veterinary Journal 243, 74–76.
Theelen, M.J.P., Wilson, W.D., Byrne, B.A., Edman, J.M., Kass, P.H., Mughini‐Gras, L., Magdesian, K.G., 2020. Differences in isolation rate and antimicrobial susceptibility of bacteria isolated from foals with sepsis at admission and after ≥48 hours of hospitalization. J Vet Intern Med 34, 955–963.
Theelen, M.J.P., Wilson, W.D., Edman, J.M., Magdesian, K.G., Kass, P.H., 2014. Temporal trends in in vitro antimicrobial susceptibility patterns of bacteria isolated from foals with sepsis: 1979-2010. Equine Vet J 46, 161–168.
Toth, B., Slovis, N.M., Constable, P.D., Taylor, S.D., 2014. Plasma Adrenomedullin Concentrations in Critically Ill Neonatal Foals. J Vet Intern Med 28, 1294–1300.
VIU, J., MONREAL, L., JOSE-CUNILLERAS, E., CESARINI, C., AÑOR, S., ARMENGOU, L., 2012. Clinical findings in 10 foals with bacterial meningoencephalitis. Equine Vet J 44, 100–104.
Vivrette, S.L., Bostian, A., Bermingham, E., Papich, M.G., 2001. Quinolone-Induced Arthropathy in Neonatal Foals. AAEP Proceedings 47, 376–377.
Wagner, B., Ainsworth, D.M., Freer, H., 2013. Analysis of soluble CD14 and its use as a biomarker in neonatal foals with septicemia and horses with recurrent airway obstruction. Vet Immunol Immunopathol 155, 124–128.
Weber, E.J., Sanchez, L.C., Giguère, S., 2015. Re-evaluation of the sepsis score in equine neonates. Equine Vet J 47, 275–278.
Wilson, W.D., Madigan, J.E., 1989. COMPARISON OF BACTERIOLOGIC CULTURE OF BLOOD AND NECROPSY SPECIMENS FOR DETERMINING THE CAUSE OF FOAL SEPTICEMIA - 47 CASES (1978-1987). J Am Vet Med Assoc 195, 1759–1763.
Wong, D.M., Ruby, R.E., Dembek, K.A., Barr, B.S., Reuss, S.M., Magdesian, K.G., Olsen, E., Burns, T., Slovis, N.M., Wilkins, P.A., 2018. Evaluation of updated sepsis scoring systems and systemic inflammatory response syndrome criteria and their association with sepsis in equine neonates. J Vet Intern Med 32, 1185–1193.
Yokoyama, T., Vaca, L., Rossen, R.D., Durante, W., Hazarika, P., Mann, D.L., 1993. Cellular basis for the negative inotropic effects of tumor necrosis factor-alpha in the adult mammalian heart. Journal of Clinical Investigation 92, 2303–2312.
Zabrecky, K.A., Slovis, N.M., Constable, P.D., Taylor, S.D., 2015. Plasma C-Reactive Protein and Haptoglobin Concentrations in Critically Ill Neonatal Foals. J Vet Intern Med 29, 673–677.
