Emma Paris Y Lopez is een studente aan de Arteveldehogeschool in Gent en volgde dit jaar de BANABA-opleiding Zorgverbreding en remediërend leren. Ze studeerde reeds af in 2022 in de educatieve bachelor lager onderwijs aan de Arteveldehogeschool. Ze deed stage op basisschool De Kleine Icarus in Gent en kwam daar in aanraking met CSF-leerlingen. CSF, ook wel cognitief sterk functionerende leerlingen zijn zeer sterk in alles wat met cognitie te maken heeft. Toch ervaren ze vaak moeilijkheden met metacognitie (leren over leren). Emma ging op zoek naar de stroef lopende executieve functies, om er daarna mee aan de slag te gaan.
Een wat-functie?
Een executieve functie is een vaardigheid die ons helpt om gedrag te reguleren. Deze worden ook wel de regelfuncties van het brein genoemd. Volgens Dawson en Guare bestaan er elf. Deze worden opgedeeld in gedragsvaardigheden en denkvaardigheden. Executieve functies maken het ook mogelijk om mentaal met ideeën te spelen, de tijd te nemen om na te denken voor je handelt, nieuwe uitdagingen aangaan, gefocust kunnen blijven.
'Niet volledig in cultuur gebracht'.
*Cognitief sterk functionerende kinderen worden vaak geacht alles te kunnen. We schatten deze kinderen soms te hoog in. Deze te hoge verwachtingen kunnen ontwikkeling in de weg staan. Het is dus niet omdat de kinderen intelligent zijn, dat ze automatisch controle hebben over zichzelf. Wanneer school te makkelijk is, moeten cognitief sterke kinderen hun executieve functies bijna niet gebruiken. Ze hebben het namelijk niet nodig om hun aandacht bijvoorbeeld lang vast te houden, ze moeten niet per se op tijd beginnen aan een taak om die dan ook op tijd af te hebben,...
Demotivatie, onderpresteren en schooluitval
Executieve functies hebben een grote invloed op schoolprestaties. Vaak zijn de sterktes van deze functies een grotere voorspeller voor schoolsucces dan het IQ. Het IQ kan de executieve functies schaden, waardoor schoolsucces kan verminderd worden en hierdoor ook schooluitval kan uitgelokt worden (Peeters, 2017). Door onderontwikkelde executieve functies kunnen leerlingen te veel waarde hechten aan schoolse prestaties en zien ze hun zelfwaarde niet in. Ook kunnen leerlingen te weinig belangstelling hebben voor school en door het missen van een executieve functie als taakinitiatie geen extra oefeningen maken thuis waardoor toetsen toch tegenvallen. De executieve vaardigheden blijken dus toch een rol te spelen binnen onderprestatie (Peeters, 2017). Executieve functies zijn verweven met motivatie. Als een leerling zijn/haar best doet, worden de executieve functies ingezet. Motivatie is een voorwaarde om executieve functies te trainen. ‘Als kinderen niet gemotiveerd zijn om hun gedrag te veranderen en hun impulsen niet willen leren beheersen, hebben trainingen voor executieve functies geen zin (Zee, 2017).’
En welke zijn dat dan?
Via een vragenlijst kon er een beeld worden geschept van de onderontwikkelde functies. Zowel de leerlingen, 17 in totaal, als de CSF-coördinator en klasleerkrachten werden bevraagd over de ontwikkeling van de executieve functies. Hiervoor werden zelf-opgestelde leidraden gebruikt. In de eerste graad waren dit: volgehouden aandacht, doelgericht doorzettingsvermogen en organisatie. In de tweede en derde graad waren dit: doelgericht doorzettingsvermogen, emotieregulatie en organisatie.
Na deze functies in kaart te hebben gebracht, moest er een manier gezocht worden om deze te helpen verder ontwikkelen.
Trainen en coachen, een echte sport.
De onderontwikkelde executieve functies werden naderhand onder de loep genomen en getraind via het spelen van gezelschapspelletjes en het houden van coachingsgesprekken.
Een aantal gebruikte gezelschapspelletjes zijn: The Mind, Escape Room, Balderdash, Stickman, Cat Stax, Kolonisten van Catan, Levende Stratego, ...
Deze spelletjes werden onder de middag met de leerlingen gespeeld. Er werd via die spelletjes actief gewerkt aan het inoefenen van hun executieve functies.
Ook werden er coachingsgesprekken gehouden met de leerlingen. Dit via de GRROW-mehtode. Deze methode laat toe om met de leerlingen op een laagdrempelige manier te praten over hun executieve functies. Ze mochten tijdens de coachingsgesprekken zelf een doel opstellen die ze wilden bereiken rond een bepaalde functie. Dit doel werd in de tussentijdse coachingsgesprekken geëvalueerd en er volgde een eindevaluatie.
De eindevaluatie gebeurde via een zelf opgesteld 'kindplan' die de kinderen mochten invullen. Hun progressie werd gemeten op een schaal van -2 tot +2. Met -2 als helemaal niet volgens de verwachtingen, 0 als op de verwachtingen en +2 als sterk boven de verwachtingen. Ook de leerkrachten werden hierover bevraagd.
Ook de spelletjes werden op het einde van het onderzoek geëvalueerd. Zo kwam naar boven dat bv. 'Balderdash' enkel voor de derde graad is. De school kocht ook enkele spellen aan.
Ouders werden ook bij dit onderzoek betrokken door de motivatie te bevragen omtrent het spelen van de gezelschapspelletjes. Ouderparticipatie is namelijk een zeer belangrijk element om een praktijkonderzoek te doen slagen op een school.
Ontknoping
Er werd doorheen dit schooljaar gewerkt met 17 cognitief sterk functionerende leerlingen. Het bevragen van, coachen van en trainen van hun executieve functies. We blijven dit verder zetten doorheen de volgende schooljaren en trekken het coachen en trainen van de functies door naar alle leerlingen.
amn. (sd). Executieve functies: wat zijn dat en wat kun je ermee? Opgehaald van amn.nl: https://amn.nl/nieuws-en-achtergronden/executieve-functies-wat-zijn-dat
Cool, V. (sd). Executieve functies, de tools die jij nodig hebt. Opgehaald van hoogbloeiers.be: https://hoogbloeier.be/executieve-functies-de-tools-die-jij-nodig-hebt/
Dawson, P., & Guare, R. (2010). Slim maar... Help kinderen hun talenten benutten door hun executieve functies te versterken. Amsterdam: Hogfere Uitgevers BV.
Friedman, N., Miyake, A., Corley, R., Young, S., & DeFries, J. (2006). Not All Executive Functins Are Related To Intelligence. Psychological Science.
Gagné, F. (2010). Motivation within the DMGT 2.0 framework. In High Ability Studies (pp. 81-99).
Guare, R., & Dawson, P. (2010). Executieve functies bij kinderen en adolescenten, een praktische gids voor diagnostiek en interventie. Hogrefe uitgevers BV.
Kerpel, A. (sd). executieve functies. Opgehaald van wijleren.nl: https://wij-leren.nl/executieve-functies.php
Norman, D., & Shallice, T. (1986). Attention to Action: willed and automatic control of behavior. Consciousness and self regulation, pp. 1-18.
Peeters, W. (2017, april 06). Executieve functies als voorspeller van het schoolsucces. Opgehaald van vernieuwenderwijs.nl: https://www.vernieuwenderwijs.nl/executieve-functies-als-voorspeller-sc…
Prodia. (2015, januari 22). Bijlage 8: Executieve functies en mogelijke interventies om de ontwikkeling van executieve functies te bevorderen. Algemeen Diagnostisch Protocol.
Prodia. (2019). Visietekst: Waarom is een label hoogbegaafdheid niet meer houdbaar? Op weg naar een grotere focus op onderwijsbehoeften.
Ramos, A., & Verachtert, P. (2021, maart 08). TALENT: Motivatie en onderpresteren bij cognitief sterk functionerende leerlingen in het secundair onderwijs.
slo.nl. (2021, augustus 3). executieve functies. Opgehaald van slo.nl: https://www.slo.nl/thema/meer/jonge-kind/executieve-functies/
Sprong, M. (2021, juni 09). Doelgericht leren- Respons Inhibitie & Hoogbegaafdheid. Opgehaald van specialisthoogbegaafdheid.nl: https://www.specialisthoogbegaafdheid.nl/doelgericht-leren/respons-inhi…
Verachtert, P., & Soenens, B. (2020, mei 18). Leren en motivatie: autonomie, verbodenheid en competentie bij hoogbegaafde leerlingen. Opgehaald van projecttalent.be: https://www.projecttalent.be/thema/leren-en-motivatie/artikel/144-auton…
Verhoeven, I., Sypré, S., Buyckx, S., Gypen, B., Jacobs, K., Mannaerts, D., . . . Verschueren, K. (2022). Executieve functies. In Mijn inspiratieboek: BOOST. Aan de slag met cogniteif talent in het onderwijs. (pp. 76-77). Die Keure.
Vervoort, E. (2019). Cognitief sterk functioneren: ruimer dan je denkt. Praktijk, 34.
vragenlijst over executieve functies van 6 tot 8 jaar. (sd). Opgehaald van pold.nl: https://www.pold.nl/wp-content/uploads/2020/10/Vragenlijst-over-executi…
W, J. (2019, november 03). Executieve functies en hoogbegaafdheid. Opgehaald van chessity.com: https://www.chessity.com/nl/blog/3295/Executieve-functies-en-hoogbegaaf…
Zee, R. (2017). Balans magazine, pp. 21-23.
Dawson, P., & Guare, R. (2009). Slim maar. . .: help kinderen hun talenten benutten door hun executieve functies te versterken.
Dawson, P., & Guare, R. (2012). Coachen van kinderen en adolescenten met zwakke executieve functies: praktische strategieën voor thuis en op school.
Clement, J. (2015). Inspirerend coachen: de kunst van dynamisch en uitdagend communiceren; voor leidinggevenden, coaches, ouders, leraren en begeleiders. Lannoo Meulenhoff - Belgium.
Van Doorn, E. (2019, 18 januari). Cognitieve functies in relatie tot de executieve functies – StiBCO. https://www.stibco.nl/cognitieve-functies-in-relatie-tot-de-executieve-…
Houtman, M., Losekoot, M., Van der Waals, T., & Waringa, M. (2017). Wijzer in executieve functies groep 1 tot en met 4. Zoetermeer: Uitgeverij Pica Educatief.