Van stilte naar gesprek: Hoe diversiPRAAT inclusie bevordert
‘Als dat ook normaal is, want het is normaal, moet er niets apart voor gedaan worden om het normaal te maken (leerling van kOsh KMS)’.
In de scriptie ‘Bruggen bouwen: Inclusie bevorderen en diversiteit omarmen in de klas’ worden manieren onderzocht en aangereikt om in de klas aan de slag te gaan rond inclusie, specifiek rond het thema seksuele oriëntatie. Dit praktijkgericht onderzoek, uitgevoerd in het Katholiek Onderwijs Stad Herentals (kOsh), biedt waardevolle inzichten voor leerkrachten die te maken krijgen met groepsdruk en vooroordelen over LGBTQIA+ in de klas.
Seksuele oriëntatie bespreekbaar maken
In veel scholen is seksuele oriëntatie nog steeds een gevoelig onderwerp, zoals blijkt uit de ervaringen van leerkrachten en leerlingen die deelnamen aan dit onderzoek. Hoewel onderwerpen zoals diversiteit en inclusie in het curriculum van sommige vakken impliciet aan bod komen, ontbreekt vaak een expliciete aandacht voor seksuele oriëntatie. Dit kan leiden tot onwetendheid en vooroordelen onder leerlingen. Leerkrachten signaleren dat sommige leerlingen moeite hebben om homoseksualiteit te begrijpen of te accepteren, wat regelmatig uitmondt in negatieve reacties. Maar wat doet dat nu met de andere leerlingen in de klas, die misschien wel worstelen met hun gevoelens?
Observaties tonen aan dat klasgesprekken over seksuele oriëntatie in de tweede graad secundair onderwijs vaak moeilijk verlopen door de invloed van groepsdruk. Sommige leerlingen zijn bang om hun mening te uiten, terwijl anderen juist een extreem standpunt innemen, mogelijk versterkt door hun peers. De kracht van deze groepsdruk verschilt per klas en finaliteit, waarbij sommige leerlingen zich veiliger voelen om hun mening te delen dan anderen.
Groepsdruk en adolescentie
Groepsdruk speelt een belangrijke rol in de manier waarop jongeren over onderwerpen zoals seksuele oriëntatie denken en zich uiten. Tijdens de adolescentie hechten jongeren veel waarde aan de mening van hun leeftijdsgenoten. Dit fenomeen, peer pressure genoemd, kan zowel positief als negatief uitpakken. Het onderzoek wijst erop dat conformiteit aan groepsnormen vaak leidt tot een homogenisering van meningen in de klas. Leerlingen die afwijken van de dominante opvatting, voelen zich vaak buitengesloten of onder druk gezet om zich aan te passen.
In de observaties die uitgevoerd werden, werd duidelijk dat leidersfiguren in de klas vaak de toon zetten. Leerlingen conformeren zich snel aan de mening van deze dominante figuren, uit angst voor afwijzing of uitsluiting. Dit heeft invloed op de mate waarin leerlingen zich veilig voelen om hun eigen standpunt te uiten, vooral als het gaat om gevoelige onderwerpen. Dit leidt ertoe dat de hele klas vaak een gemeenschappelijk standpunt lijkt in te nemen.
Belang van educatie en sensibilisering
Uit het onderzoek komt naar voren dat er nog veel onwetendheid heerst onder jongeren over seksuele oriëntatie. Dit gebrek aan kennis kan leiden tot misverstanden en negatieve houdingen tegenover LGBTQIA+-personen. Leerkrachten spelen daarom een cruciale rol in het sensibiliseren van leerlingen en het verspreiden van correcte informatie. Door het onderwerp bespreekbaar te maken en jongeren te informeren over diversiteit, kunnen scholen bijdragen aan een meer inclusieve samenleving waarin iedereen zichzelf kan zijn.
Het is van groot belang dat leerkrachten actief werken aan het doorbreken van stereotypen en het bevorderen van empathie en begrip in de klas. Dit kan bijvoorbeeld door het integreren van educatieve video's of gastsprekers die hun ervaringen delen, klasgesprekken aangaan of leerlingen de kans geven om op een anonieme manier hun mening te delen over dit onderwerp. Deze aanpak kan leerlingen helpen om hun vooroordelen te heroverwegen en een meer open houding te ontwikkelen ten opzichte van anderen.
Tools voor inclusieve klasgesprekken
Op basis van de interviews met leerkrachten en een orthopedagoge vanuit het leersteuncentrum werden enkele hulpmiddelen ontwikkeld die leerkrachten kunnen helpen om het thema seksuele oriëntatie op een veilige en inclusieve manier bespreekbaar te maken. Eén van de voorgestelde technieken is het gebruik van cirkelen, een gespreksvorm waarbij leerlingen in een kring zitten en hun gedachten en gevoelens delen zonder tussenkomst van anderen. Dit zorgt voor meer openheid en gelijkwaardigheid, en kan helpen om de invloed van groepsdruk te verminderen.
Hierbij wordt het belang van visuele hulpmiddelen benadrukt, zoals duidelijke afspraken die in de klas gevisualiseerd worden. Dit kan leerkrachten ondersteunen bij het creëren van een veilige omgeving waarin leerlingen zich vrij voelen om te spreken, zonder bang te zijn voor negatieve reacties van hun klasgenoten.
De gesprekskaarten van DiversiPRAAT zijn ontwikkeld om leerkrachten te ondersteunen bij het bespreekbaar maken van diversiteit in de klas, waaronder seksuele oriëntatie. Deze kaarten bevatten prikkelende stellingen en visualisaties die leerlingen aanzetten tot reflectie en dialoog. Het doel is om op een laagdrempelige manier gesprekken te faciliteren en inclusiviteit te bevorderen.
Kortom…
Deze scriptie biedt waardevolle inzichten voor leerkrachten die worstelen met het bespreken van seksuele oriëntatie in de klas. Het onderzoek toont aan dat groepsdruk een grote invloed kan hebben op de manier waarop leerlingen reageren op dit onderwerp, en benadrukt het belang van een veilige, inclusieve leeromgeving. Door gebruik te maken van hulpmiddelen zoals gesprekskaarten, cirkelen en visuele afspraken kunnen leerkrachten een klasklimaat creëren waarin leerlingen zich vrij voelen om te spreken en respectvol met elkaar omgaan.
Deze bevindingen onderstrepen het belang van educatie en sensibilisering rond diversiteit en inclusie, niet alleen voor leerlingen, maar ook voor het bredere schoolbeleid. Alleen door een gezamenlijke inspanning van leerkrachten, leerlingen en de schoolgemeenschap kunnen we werken aan een toekomst waarin iedereen zich geaccepteerd en gerespecteerd voelt, ongeacht hun seksuele oriëntatie.
Achard, N. (2021). Geweldloze communicatie praktisch toepassen: leer op een verbindende en tegelijk assertieve manier communiceren. Oosterhout: Deltas.
Asch, S. E. (1956). Studies of independence and conformity: I. A minority of one against a unanimous majority. The Psychological Monographs, 70(9). https://www.proquest.com/docview/916300088/82668DAE9AEC4E64PQ/2?accountid=17215&sourcetype=Scholarly%20Journals
Bandura, A. (1971). Social Learning Theory. New York: General Learning Press. https://www.asecib.ase.ro/mps/Bandura_SocialLearningTheory.pdf
Boyd, D. (2014). It’s complicated: The Social Lives of Networked Teens. New Haven: Yale University Press. https://www.danah.org/books/ItsComplicated.pdf
Burgess, R. L., & Akers, R. L. (1966). A Differential Association-Reinforcement Theory of Criminal Behavior. Social Problems, 14(2), 128–147. https://www-jstor-org.kuleuven.e-bronnen.be/stable/798612?sid=primo&origin=crossref&seq=1
Çavaria. (z.d.). Woordenlijst. Çavaria. Geraadpleegd op 4 december 2023, van https://www.cavaria.be/woordenlijst
Çavaria. (2013). Alles wat je altijd al wilde weten over holebi’s: maar nooit durfde te vragen. Gelijke Kansen in Vlaanderen.
Coemans, S., Cockx, F., De Coster, T., Hendrickx, G., Lemmens, L., Penne, A., & Vandenbempt, K. (2023). Hoorcollege 10: Onderzoek met kinderen [Presentatieslides Praktijkonderzoek Verkenning]. Heverlee: Sociale School Heverlee.
Crone, E. (2008). Het puberende brein: Over de ontwikkeling van de hersenen in de unieke periode van de adolescentie. Amsterdam: Prometheus.
Cyrus, K., & Morrison, C. (2019). Mental Health Facts on Questioning/Queer Populations. American Psychiatric Association. Geraadpleegd op 2 januari 2024,
de Cuypere, G., Cohen-Kettenis, P., & T’Sjoen, G. (2009). 17 genderproblemen. In Seksuologie (pp. 395–418). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
de Jong, J. D., & van Gemert, F. H. M. (2010). Een studie naar het concept groepsdruk. (Reeks Criminologie; Nr. 6). VU Criminologie.
Dienst diversiteitsbeleid. (z.d.). Begrippen rond gender- en seksuele diversiteit. Vlaanderen. Geraadpleegd op 5 december 2023, van https://www.vlaanderen.be/dienst-diversiteitsbeleid/begrippen-rond-gender-en-seksuele-diversiteit
Dienst diversiteit en gelijke kansen. (2009). Educatief pakket over genderdiversiteit en transgender. Gender in de Blender. Geraadpleegd op 9 maart 2024, van https://www.sensoa.be/sites/default/files/digitaal_materiaal/genderinde…
Dingemanse, K. (2021). Observatie als methode in je scriptie: Uitleg & voorbeelden. Scribbr. Geraadpleegd op 2 januari 2024, van https://www.scribbr.nl/onderzoeksmethoden/observaties/
Dornbusch, S. M. (1989). The Sociology of Adolescence. Annual Review of Sociology, 15(1), 233–259. Geraadpleegd op 28 december 2023, van https://www-annualreviews-org.kuleuven.e-bronnen.be/doi/pdf/10.1146%2Fannurev.so.15.080189.001313
Hoeben, E. (2022). Vriendschapsselectie en -invloed bij alcoholgebruik onder jongeren: de rol van ouders en individuele disposities. Mens & maatschappij, 97(1), 94–98. https://www-aup-online-com.kuleuven.e-bronnen.be/docserver/fulltext/00259454/97/1/MEM2022.1.012.HOEB.pdf?expires=1704453089&id=id&accname=leucroybel&checksum=C5B8CA7064AB9084A061A0F419E4329C
Johnson, D.W. & Johnson, R.T. (2015). Groepsdynamica: Theorie en vaardigheden. Amsterdam: Pearson Benelux.
Klasse. (2014, 11 oktober). Holebi op school: “Voor de directeur was ik de eerste homo in 300 jaar” [Video]. YouTube. Geraadpleegd op 3 maart 2024, van https://www.youtube.com/watch?v=MLCmLeDpvek
kOsh. (z.d.). Ontdek kOsh. Geraadpleegd op 2 januari 2024, van https://kosh.be/ontdek-kosh/
Leersteuncentrum Kempen. (z.d.). Eigenheid inclusief. Geraadpleegd op 5 januari 2024, van https://lsc-kempen.be/startpagina
Luitjes, M., & de Zeeuw-Jans, I. (2011). Ontwikkeling in de groep: Groepsdynamica bij kinderen en jongeren. Bussum: Coutinho.
Lumi. (z.d.). Wat betekent “aseksueel”? Geraadpleegd op 21 mei 2024, van https://www.lumi.be/info/romantische-seksuele-voorkeur/labels/wat-betekent-aseksueel#:~:text=Iemand%20die%20aseksueel%20of%20'ace,in%20seks%20met%20een%20partner.
Lumi. (z.d.). Wat betekent ‘holebi’? Lumi. Geraadpleegd op 6 november 2023, van
https://www.lumi.be/info/romantische-seksuele-voorkeur/labels/wat-betekent-holebi
Lumi. (z.d.). Geslacht, gender, geaardheid: wat is het verschil? WAT WAT. Geraadpleegd op 6 november 2023, van https://www.watwat.be/holebi/geslacht-gender-geaardheid-wat-het-verschil
Lumi. (z.d.). Wat betekent LGBTI+? Lumi. Geraadpleegd op 23 december 2023, van https://www.lumi.be/info/romantische-seksuele-voorkeur/labels/wat-betekent-lgbti
Mannee, K. (2023). Geweldloos Communiceren op de werkvloer. Wie durft? Phaos. Geraadpleegd op 4 januari 2024, van https://phaos.nl/inspiratie/geweldloos-communiceren-op-de-werkvloer-wie-durft/
Migchelbrink, F. (2016). Het interview. In Handboek praktijkgericht onderzoek: Zorg, welzijn, wonen en werken (pp. 326–340). Amsterdam: Uitgeverij SWP.
Moris, M., Pan, X., Loopmans, M., Speijer, L., & Bussels, M. (2020). Ik zie ik zie wat jij niet ziet: Gender en seksuele diversiteit in het jeugdwerk. Handvaten voor een LGBTQIA+ vriendelijker vrijetijdsaanbod. Brussel: Departement Cultuur, Jeugd en Media. Geraadpleegd op 2 januari 2024, van https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/37890
Rosenberg, M. B. (2006). Geweldloze communicatie: ontwapenend en doeltreffend. Rotterdam: Lemniscaat.
Scheeren, A. M. (2017). Jelle Jolles: “De tienertijd biedt kansen en mogelijkheden”. Kind & Adolescent Praktijk. Geraadpleegd op 8 december 2023, van https://link-springer-com.kuleuven.e-bronnen.be/content/pdf/10.1007/s12454-017-0007-9.pdf
Sense. (z.d.). Aseksueel. Geraadpleegd op 21 mei 2024, van https://sense.info/nl/seks-abc/aseksueel
Sense. (z.d.). Heteroseksualiteit. Sense. Geraadpleegd op 4 december 2023, van https://sense.info/nl/seks-abc
Tieleman, M. (2011). Levensfasen: de psychologische ontwikkeling van de mens. Den Haag: Boom Lemma.
UCLL. (2020). Observatie als onderzoeksmethode: BAP workshops 2020-2021 [Presentatieslides BAP]. Heverlee: Sociale School Heverlee.
Van Beemen, L., & Beckerman-Wagner, M. (2021). Ontwikkelingspsychologie. Groningen: Noordhoff.
Van Der Donk, C., & Van Lanen, B. (2019). Praktijkonderzoek in zorg en welzijn. Bussum: Uitgeverij Coutinho.
Vonk, R. (2017). Sociale psychologie. Amsterdam: Boom.
Vrij CLB Kempen. (z.d.). Over ons. Geraadpleegd op 4 januari 2024, van https://www.clb-kempen.be/overons/