Hergebruik van bouwmaterialen: de sleutel tot een betaalbare en duurzame woning?
- EliseMasschelein
Kan het hergebruik van bouwmaterialen de Belg, bekend om zijn ‘baksteen in de maag’, van een betaalbare groene woning voorzien? In het licht van de huidige klimaatcrisis moeten woningen op een duurzame manier gebouwd worden; dikkere isolatiepakketten, groene bouwmaterialen, energiezuinige technieken... Dit doet vaak financiële alarmbellen afgaan. Zal duurzaam bouwen de kosten doen toenemen? Deze scriptie onderzoekt door middel van een kosten-batenanalyse of hergebruik van bouwmaterialen duurzaamheid en betaalbaarheid in de bouwpraktijk kan verenigen.
Maar wat is ‘hergebruik van bouwmaterialen’ precies?
Hergebruik betekent dat materialen of onderdelen die nog intact zijn, opnieuw worden ingezet voor hetzelfde doel als waarvoor ze oorspronkelijk geproduceerd werden. Dit voorkomt dat de waarde ervan verloren gaat door ze te slopen.
Schematische voorstelling hergebruik schrijnwerk
In tegenstelling tot recyclage behouden materialen bij hergebruik hun oorspronkelijke functie, waardoor de energie-intensieve verwerking tot een nieuw product niet vereist is. Vanuit ecologisch oogpunt is hergebruik daarom te verkiezen boven recyclage.
Onze steden vormen een rijke bron aan waardevolle materialen, die nog al te vaak verloren gaan ten gevolge van het integraal slopen van gebouwen. Veel (her)bruikbare materialen verdwijnen hierbij in een container en belanden nadien op het vuilnisbelt of in een recyclagepark. Dit terwijl elders in de wereld aan de lopende band nieuwe grondstoffen worden gewonnen om diezelfde producten te fabriceren. Dit kan beter!
Urban mining: de woning als bron van grondstoffen
Nochtans is ‘urban mining’, waarbij aanwezige bouwmaterialen binnen een stad als grondstofbron worden beschouwd, geen nieuw concept. Ook in het Oude Romeinse rijk werd deze techniek al toegepast. Door stijgende arbeidslonen en dalende grondstofprijzen is hergebruik echter door de geschiedenis heen naar de achtergrond verschoven. Vandaag de dag veronderstellen aannemers en klanten dikwijls dat het slopen van gebouwen en aankopen van nieuwe materialen goedkoper is dan het hergebruik van bouwmaterialen. Maar geldt dit daadwerkelijk voor alle bouwmaterialen? Door middel van een kosten-baten analyse onderzoekt deze thesis of hergebruik een economisch rendabele strategie in de bouwwereld kan vormen.
Wanneer loont hergebruik voor de portefeuille?
Om deze vraag te beantwoorden, worden alle kosten in kaart gebracht die nodig zijn om een type materiaal opnieuw bruikbaar te maken; van het ontmantelen, het kuisen en/of het verwerken, tot eventuele stockage en/of transport. Wanneer het totaal van deze kosten lager is dan de baten die recuperatie van dit materiaal oplevert, wordt hergebruik als financieel interessant beschouwd.
Kost (ontmanteling + verwerking + transport + stockage) < marktwaarde recuperatieproduct
De voordelen van hergebruik verschillen echter per betrokken partij, bijvoorbeeld tussen het perspectief van een eindklant en dat van een aannemer. Als eindklant kan je door materialen te hergebruiken de aankoop van nieuwe materialen uitsparen. Daarentegen kan een (sloop)aannemer, die beslist materialen te hergebruiken in plaats van te slopen, winst halen uit de verkoop ervan op de tweedehandsmarkt. Voor 10 geselecteerde bouwmaterialen werden deze twee perspectieven geanalyseerd aan de hand van een case study: de lbSN woning door BLAF Architecten.
Dit project kadert binnen een ruimer onderzoek van BLAF Architecten, ondersteund door VLAIO en de Verbeke Foundation. Een jonge passiefwoning zal worden ontmanteld en in de mate van het mogelijke 1 op 1 worden heropgebouwd in het openluchtmuseum Verbeke Foundation.
lbSN woning, foto: BLAF Architecten
Voor welke materialen bleek deze balans positief?
Hierin zijn de marktwaarde van de bouwmaterialen en de arbeidsintensiviteit van de ontmanteling twee zeer belangrijke factoren. Deze hangen op hun beurt samen met de kwaliteit en de bevestigingswijze van de materialen.
Hergebruik van beton, snelbouwsteen, houten dakroostering, cellulosevlokken en gevelmetselwerk bleek economisch niet interessant. Dit was voornamelijk te wijten aan een lage marktwaarde en -/of hoog arbeidsintensief ontmantelingsproces. Het recupereren van deze producten zal je woning wel meer ecologisch verantwoord maken, maar niet goedkoper.
Schematische voorstelling hergebruik gevelmetselwerk
Daarentegen bleek voor materialen als houten glulam balken, wandtegels, houten wandstructuren, wandisolatie en schrijnwerk hergebruik wel financieel interessant te zijn. Dit gezien hun relatief hoge marktwaarde en/of eenvoudige ontmantelingswijze.
Schematische voorstelling hergebruik houten wandstructuur
Indien alle 10 onderzochte materialen ontmanteld zouden worden, blijkt dat in het totaal hergebruik voor de eindklant financieel voordelig is. De verliezen die de arbeidsintensieve materialen veroorzaken, worden gecompenseerd met de winst gemaakt door het hergebruik van de overige materialen. Voor de aannemer klopt deze conclusie op gebouwniveau echter niet, de opbrengsten uit de verkoop van de gerecupereerde materialen zijn onvoldoende om alle verliezen te compenseren.
In de toekomst zou een bouwbeleid dat ecologische bouwmaterialen en -technieken stimuleert, bijvoorbeeld door minder duurzame alternatieven zwaarder te belasten, kunnen bijdragen aan de financiële aantrekkelijkheid van hergebruik voor meer materialen. Ook verdere ontwikkelingen in ontmantelings- en recuperatieprocessen kunnen hiertoe bijdragen.
Wat kunnen we hier nu uit leren?
Hergebruik kan de wens van de Belg met een ‘baksteen in de maag’ om een betaalbare en duurzame woning te realiseren nog niet volledig vervullen. Toch zorgen hoge marktwaardes en eenvoudige ontmantelingsprocessen ervoor dat voor sommige materialen wel reeds een verzoening mogelijk is tussen duurzaamheid en betaalbaarheid. Met een aangepast bouwbeleid en toekomstige technologische ontwikkelingen kan hergebruik écht duurzaam worden, want zoals Bart Vanden Driessche van BLAF Architecten treffend verwoordde: ‘Iets is pas duurzaam als het ook betaalbaar is.’
‘Iets is pas écht duurzaam, als het ook betaalbaar is.’
- Bart Vanden Driessche, BLAF Architecten
Bibliografie
Acar, G. (2023). De herbruikbaarheid van isolatiematerialen uit bestaande gebouwen: specifiek onderzoek naar minerale wol isolatie uit platte daken. Universiteit Gent.
Aclagro. (2024, maart 23). ACLAGRO. https://www.aclagro.be/nl. Geraadpleegd op 16 februari 2024.
BatiTerre. (2024, maart 23). BatiTerre - Réemploi de matériaux. https://batiterre.be/. Geraadpleegd op 23 maart 2024.
BBSM Bâti Bruxellois Source de Nouveaux Matériaux. (2021). Hergebruik van bakstenen: welk kader toepassen?
Belgische baksteenfederatie. (2024a). Baksteenfabricage.
Belgische baksteenfederatie. (2024b, januari 28). Milieu- en energiebewust produceren. https://www.baksteen.be/baksteensector/milieu-en-energiebewust-produceren/1608/energie-effici%C3%ABnte-productie/. Geraadpleegd op 29 januari 2024.
Belgische Federale Overheidsdiensten. (2024). CE-markering. https://www.belgium.be/nl/economie/handel_en_consumptie/producten_en_diensten/non_food-producten/ce-label. Geraadpleegd op 4 mei 2024.
Bellastock. (2024a). Accueil. https://www.bellastock.com/. Geraadpleegd op 27 april 2024.
Bellastock. (2024b). La Fabrique du Clos. https://www.bellastock.com/projets/fabrique-du-clos/. Geraadpleegd op 27 april 2024
Bertrand, J. (2008). Houten schrijnwerk: erfgoed en comfort verenigen.
BLAF Architecten. (2023). Projectvoorstelling VlaiolbSN.
BLAF Architecten. (2024). Bureauprofiel BLAF Architecten.
Boret, L., & Steukers, K. (2023). Blok B op het UZ Gent.
Buildwise. (2024, april 11). Over Buildwise - Leer jouw innovatiecentrum kennen. https://www.buildwise.be/nl/over-buildwise/. Geraadpleegd op 11 april 2024.
Buurman Antwerpen. (2024). Buurman Antwerpen Visie. https://www.buurmanantwerpen.be/visie. Geraadpleegd op 5 april 2024.
CIRCL. (2024, maart 23). Over Ons -CIRCL. https://circl.be/over-ons/. Geraadpleegd op 23 maart 2024.
De Meuter. (2024a, maart 23). De Meuter. https://www.demeuter.be/. Geraadpleegd op 16 febaruari 2024.
De Meuter. (2024b, maart 23). Ontmantelen. https://www.demeuter.be/activiteiten/ontmantelen/. Geraadpleegd op 16 februari 2024.
De Tegeltent. (2024). Hoe duurzaam zijn tegels?. https://www.detegeltent.nl/hoe-duurzaam-zijn-tegels. Geraadpleegd op 6 april 2024.
De Tijd van Toen. (2018, mei 30). Wat is craquelé? https://www.detijdvantoen.net/wat-is-craquele/. Geraadpleegd op 6 april 2024.
De Wilde, V. (2023). Het belang van hergebruik bij totaalrenovaties, gefocust op keramische tegels geproduceerd in België tijdens de interbellum periode.
Debacker, W., Vrijders, J., Voorter, J., Vergauwen, A., Bergmans, J., & Stouthuysen, P. (2021). Urban Mining van gebouwen.
Democo. (2024, maart 23). Over Democo. https://democogroup.com/nl/democo/over-democo#sp-98. Geraadpleegd op 16 februari 2034.
Detienne, V. (2018, januari 26). Valorist, een beroep van de toekomst. https://www.circulareconomy.brussels/valoriste-un-metier-davenir/?lang=nl. Geraadpleegd op 7 mei 2024.
Devlieger, L., & Gielen, M. (2014). Behind the Green Door. A Critical Look at Sustainable Architecture through 600 Objects (L. Devlieger, Red.).Oslo Architecture Triennale.
Ecobouwers. (2024a). Is PUR/PIR ongezond en slecht voor het milieu? https://www.ecobouwers.be/duurzaam-bouwen/artikels/purpir-ongezond-en-slecht-voor-het-milieu. Geraadpleegd op 1 februari 2024.
Ecobouwers. (2024b, februari 21). Hoe bouw je een kleurrijke kaswoning met recuperatiematerialen. https://www.ecobouwers.be/duurzaam-bouwen/artikels/binnenkijken-hoe-bouw-je-een-kleurrijke-kaswoning-met?fbclid=IwAR0bhr0jNR0hEXHph7WOGXXTh7VfKZ9Er3jXPqV-vktIgyFovObUOQIAk2Q. Geraadpleegd op 29 april 2024.
Ecowerf. (2024). Cellulosevlokken | Ecowerf. https://www.ecowerf.be/sorteerwijzer/cellulosevlokken. Geraadpleegd op 23 april 2024
Ellen Macarthur foundation. (2022, maart 3). Why buy light bulbs when you can buy light? Signify. https://www.ellenmacarthurfoundation.org/circular-examples/why-buy-light-bulbs-when-you-can-buy-light-signify. Geraadpleegd op 3 mei 2024
Eurabo. (2024, april 1). CLS. https://www.eurabo.be/nl/lexicon/cls. Geraadpleegd op 4 april 2024
European Commission. (2024). Construction Products Regulation (CPR). https://single-market-economy.ec.europa.eu/sectors/construction/construction-products-regulation-cpr_en. Geraadpleegd op 4 mei 2024.
FCRBE. (2021a). REUSE TOOLKIT Betonbreuksteen.
FCRBE. (2021b). REUSE TOOLKIT Betonwand.
FCRBE. (2021c). REUSE TOOLKIT Individuele en collectieve wastafels (en uitgietbakken).
FCRBE. (2021d). REUSE TOOLKIT Materiaal fiches tookit hergebruik.
FCRBE. (2021e). REUSE TOOLKIT Barnwood, Schuurhout.
FCRBE. (2021f). REUSE TOOLKIT Binnendeur, houten paneeldeur.
FCRBE. (2021g). REUSE TOOLKIT Constructieve elementen van gelijmd gelamelleerd hout.
FCRBE. (2021h). REUSE TOOLKIT Keramische wandtegels-faience.
FCRBE. (2021i). REUSE TOOLKIT Volle keramische baksteen.
FCRBE. (2021j). REUSE TOOLKIT Toiletten.
FCRBE. (2021k). REUSE TOOLKIT Volle keramische baksteen.
FCRBE. (2022). Beoordeling van de technische prestaties van hergebruikmaterialen. http://www.nweurope.eu/fcrbe. Geraadpleegd op 31 januari 2024.
FCRBE. (2023). Hergebruik in de praktijk: van ontmanteling tot (her)gebruik.
FEBELCEM. (2024). De cementproductie. https://www.febelcem.be/nl/cement-beton/de-cementproductie/#:~:text=Om%20cement%20te%20verkrijgen%20moeten,van%20grote%20kalk%2D%20of%20krijtgroeven. Geraadpleegd op 26 april 2024.
Fivet, C., & Küpfer, C. (2021). Déconstruction sélective construction réversible: recueil pour diminuer les déchets et favoriser le réemploi dans la construction. Presses polytechniques et universitaires romandes.
FOD Economie. (2024). De garantie. https://economie.fgov.be/nl/themas/consumentenbescherming/de-garantie#:~:text=Bij%20de%20aankoop%20van%20een,dan%20twee%20jaar%20worden%20overeengekomen. Geraadpleegd op 4 mei 2024.
Franck Bricks. (2024, maart 23). Franck Bricks. https://www.franck.be/over-ons?gad_source=1&gclid=CjwKCAiAibeuBhAAEiwAiXBoJLafnNvJ3LvXu1MJfNHpJEohUPaYh-HfjhqxSJ5UiSbML-6UGETZ1hoCS74QAvD_BwE. Geraadpleegd op 16 februari 2024.
Gamle Mursten. (2024, maart 23). Rebrick:: What we do. http://www.gamlemursten.eu/what-we-do/. Geraadpleegd op 23 maart 2024.
Ghyoot, M. (2017). Objectif réemploi.
Ghyoot, M. (2024). Vers une liste des “matériaux protégés” ? https://www.reemploi-construction.brussels/news/article/article-dopinion-michael-ghyoot-rotor/. Geraadpleegd op 4 mei 2024.
Ghyoot, M., & Devlieger, L. (2020, maart 3). Alles afbreken om beter op te bouwen? Voor een verlaagd BTW-regime... met voorwaarden! https://rotordb.org/nl/news/alles-afbreken-om-beter-op-te-bouwen-voor-een-verlaagd-btw-regime-met-voorwaarden. Geraadpleegd op 31 januari 2024.
Ghyoot, M., Devlieger, L., Billiet, L., & Wanier, A. (2017). Déconstruction et réemploi Comment faire circuler les éléments de construction. Presses polytechniques et universitaires romandes.
Gielen, M. (2022, oktober 31). Zwaartekracht, economie en tweedehands materiaal in tijden van crisis. Archined. https://www.archined.nl/2022/10/zwaartekracht-economie-en-tweedehands-materiaal-in-tijden-van-crisis/. Geraadpleegd op 31 januari 2024.
Gladeco. (2018). Ramen en deuren bij een renovatie. https://www.gladeco.be/nl/page/37/ramen-en-deuren. Geraadpleegd op 6 april 2024.
Gobbo, E., Ghyoot, M., Bernair, C., & Paduart, A. (2022). Een stappenplan ter bevordering van hergebruikpraktijken in de bouwsector.
Het Facilitair Bedrijf. (2024). Raamcontracten . https://www.vlaanderen.be/het-facilitair-bedrijf-overheidsopdrachten-en-raamcontracten/raamcontracten-het-facilitair-bedrijf. Geraadpleegd op 4 mei 2024.
Heymans, V. (2018, oktober 11). Toepassing van herbruikbare materialen doorheen de geschiedenis. RE C2. https://rec2.eu/Actus-62-TOEPASSING_VAN_HERBRUIKBARE_. Geraadpleegd op 2 februari 2024.
Houthandel Ruiterkamp. (2024, maart 23). Houthandel Ruiterkamp in Olst. https://www.houthandelruiterkamp.nl/. Geraadpleegd op 23 maart 2024.
Hradil, P. (2014). Barriers and opportunities of structural elements re-use. https://www.researchgate.net/publication/271849055
Hradil, P., Talja, A., Wahlström, M., Huuhka, S., Lahdensivu, J., & Pikkuvirta, J. (2014). Re-use of structural elements Environmentally effi cient recovery of building components. http://www.vtt.fi
Huismus. (2024, maart 23). Huismus. https://www.huismus.be/. Geraadpleegd op 16 februari 2024.
Huuhka, S., Kaasalainen, T., Hakanen, J. H., & Lahdensivu, J. (2015). Reusing concrete panels from buildings for building: Potential in Finnish 1970s mass housing. Resources, Conservation and Recycling, 101, 105–121. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2015.05.017
Immaterieel erfgoed Vlaanderen. (2024). Conservatie, restauratie en reproductie van keramische tegels. https://immaterieelerfgoed.be/nl/erfgoederen/conservatie-restauratie-en-reproductie-van-keramische-tegels. Geraadpleegd op 6 april 2024.
Isolteam. (2024a). Eigenschappen en toepassingen van PUR en PIR | Isolteam. https://www.isolteam.be/nl/isolatiemateriaal/pur-pir. Geraadpleegd op 1 februari 2024.
Isolteam. (2024b, maart 23). Eigenschappen en toepassingen van resolschuim | Isolteam. https://www.isolteam.be/nl/isolatiemateriaal/resolschuim. Geraadpleegd op 1 februari 2024.
Kamphuis Sloopwerken. (2024, maart 23). Werkwijze - Kamphuis. https://www.kamphuissloopwerken.nl/omgekeerd-bouwen. Geraadpleegd op 23 maart 2024.
Kanselaar, J., van Ewijk, H., & Casper, B. (2022). Onderzoeksrapport ‘Voorstel berekeningsmethodiek om koolstofvastlegging in biobased bouwmaterialen te kunnen waarderen’. www.sgssearch.nl
Klompers, G. (2022, maart 23). Zelf aan de slag met cellenbeton in 5 stappen. https://www.livios.be/nl/artikel/30805/zelf-aan-de-slag-met-cellenbeton-in-5-stappen/. Geraadpleegd op 2 mei 2024.
Knauf. (2024a). Circulaire ecomomie met knauf insulation . https://knauf.com/nl-BE/duurzaamheid/duurzaamheid-knauf-insulation/circulariteit-recycling. Geraadpleegd op 23 april 2024.
Knauf. (2024b, maart 23). Onze geschiedenis | Knauf. https://knauf.com/nl-BE/wie-zijn-wij/onze-geschiedenis. Geraadpleegd op 23 april 2024.
Knauf Gmbh. (2024). Minerale Wol isolatie. https://knauf.com/nl-NL/knauf-insulation/technologie/minerale-wol. Geraadpleegd op 1 februari 2024
Küpfer, C., Bastien-Masse, M., & Fivet, C. (2023). Reuse of concrete components in new construction projects: Critical review of 77 circular precedents. In Journal of Cleaner Production (Vol. 383). Elsevier Ltd. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2022.135235
La Matériauthèque. (2024, maart 23). La Matériauthèque. https://lamateriautheque.be/. Geraadpleegd op 23 maart 2024.
Lehne, J., & Preston, F. (2018). Making Concrete Change: Innovation in Low-carbon Cement and Concrete. https://www.chathamhouse.org/2018/06/making-concrete-change-innovation-low-carbon-cement-and-concrete. Geraadpleegd op 31 januari 2024.
Livios. (2022, mei 19). Met Ytong-blokken voldoe je aan de strenge isolatienormen zonder extra isolatie. https://www.livios.be/nl/diensten/zoek-een-partner/310-16396/ytong-silka/partnerberichten/met-ytong-blokken-voldoe-je-aan-de-strenge-isolatienormen-zonder-extra-isolatie/. Geraadpleegd op 2 mei 2024.
Livios. (2023, maart 25). Gepolierd beton of gepolijst? De betonvloer van A tot Z. https://www.livios.be/nl/artikel/16643/gepolierd-beton-of-gepolijst-de-betonvloer-van-a-tot-z/?authId=1d949ebf-0489-4e79-a698-772d5b7e8b29. Geraadpleegd op 31 januari 2024.
Lopez Hurtado, P., Rouilly, A., Vandenbossche, V., & Raynaud, C. (2016). A review on the properties of cellulose fibre insulation. In Building and Environment (Vol. 96, pp. 170–177). Elsevier Ltd. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2015.09.031
Material Mastery. (2024). About us. https://www.materialmastery.com/. Geraadpleegd op 2 mei 2024.
Natura Mater. (2021). Wie zijn we? | Natura Mater. https://nl.naturamater.eu/team. Geraadpleegd op 2 mei 2024.
Nielsen, P., Vrijders, J., & Quaghebeur, M. (2011). Onderzoek naar hoogwaardige toepassingen van cellenbetonafval.
Omnicol. (2015, december 23). Geschiedenis van dunbedlijmen. https://blog.omnicol.eu/het-ontstaan-van-tegellijm/. Geraadpleegd op 6 april 2024.
Opalis. (2024a). Deuren | Opalis . https://opalis.eu/nl/materialen/deuren. Geraadpleegd op 6 april 2024.
Opalis. (2024b). Productbewerkingen | Opalis. https://opalis.eu/nl/productbewerkingen. Geraadpleegd op 3 mei 2024.
Opalis. (2024c). Ramen | Opalis. https://opalis.eu/nl/materialen/ramen. Geraadpleegd op 6 april 2024.
Opalis. (2024d). Technische uitrusting | Opalis. https://opalis.eu/nl/materialen/technische-uitrusting. Geraadpleegd op 3 mei 2024.
Opalis. (2024e, maart 23). Franck | Opalis. https://opalis.eu/nl/handelaars/franck. Geraadpleegd op 16 februari 2024.
Opalis. (2024f, maart 23). Houthandel Ruiterkamp | Opalis. https://opalis.eu/nl/handelaars/houthandel-ruiterkamp. Geraadpleegd op 23 maart 2024.
Opalis. (2024g, maart 23). Huismus - Recupmarkt | Opalis. https://opalis.eu/nl/handelaars/huismus-recupmarkt. Geraadpleegd op 16 februari 2024.
Opalis. (2024h, maart 23). Isolatiemateriaal | Opalis. https://opalis.eu/nl/materialen/isolatiemateriaal. Geraadpleegd op 16 februari 2024.
Platform CB23. (2022). Leidraad Toekomstig hergebruik faciliteren.
Poncelet, F., Engelborghs, T., & Ghyoot, M. (2023a). Gids voor algemene aannemers.
Poncelet, F., Engelborghs, T., & Ghyoot, M. (2023b). Gids voor sloop- en afbraakbedrijven.
Poncelet, F., & Vrijders, J. (2021a). BBSM-WTCB-Technisch-kader-voor-hergebruik-materialen.
Poncelet, F., & Vrijders, J. (2021b). Product-toepassingsfiche: technische installaties voor hergebruik.
Poncelet, F., & Vrijders, J. (2021c). Technisch kader voor hergebruikmaterialen: hoe kunnen de technische prestaties van hergebruikmaterialen worden onderbouwd?
Rotor Deconstruction. (2024). RotorDC About us. https://rotordc.com/aboutus-1. Geraadpleegd op 5 april 2024.
Rotor vzw. (2024). Rotor and Reuse. https://rotordb.org/en/stories/rotor-and-reuse. Geraadpleegd op 7 mei 2024.
Safety in Circularity. (2024). De attestering in enkele woorden . https://www.safetyincircularity.be/nl/geattesteerde-bedrijven. Geraadpleegd op 7 mei 2024.
Schoeters, E., Heerwegh, L., Van Laar, B., & Hoflack, M. (2005). Biologische aantastingen in hout.
Schuurmans, T. (2022, september 29). Carla en Geert Verbeke, van transporteur tot collectioneur. https://kunstflaneur.be/2022/09/29/carla-en-geert-verbeke-van-transporteur-tot-collectioneur/#. Geraadpleegd op 31 januari 2024.
SGSSearch. (2021). Beslisboom Hergebruik (ge)bouwelementen.
Shipit. (2024, maart 23). Binnenvaarttransport & multimodaal vervoer - Shipit. https://shipit.be/nl/home/. Geraadpleegd op 23 maart 2024.
Sleiderink. (2024a). Resol Isolatie. https://www.sleiderink.nl/isolatiematerialen/resol-isolatie. Geraadpleegd op 1 februari 2024.
Sleiderink. (2024b). Tubespaan deuren . https://www.sleiderink.nl/deuren/binnendeuren/tubespaan-deuren. Geraadpleegd op 6 april 2024.
Steenbakkerijen van Ploegsteert. (2024, maart 23). Over ons - Steenbakkerijen van Ploegsteert. https://www.ploegsteert.com/nl-be/over-ons/. Geraadpleegd op 16 februari 2024.
Stockmans, M. (2016a). Handleiding voor demontage met het oog op hergebruik. http://www.opalis.be/nl/materialen. Geraadpleegd op 6 april 2024.
Stockmans, M. (2016b). Handleiding voor demontage met het oog op hergebruik: tegelwerk. http://www.opalis.be/nl/materialen. Geraadpleegd op 6 april 2024.
Strauss, T. (2021). Concrete as a palimpsest -the value in the deconstruction and reuse of structural concrete.
Sturm, B. (2024, januari 28). Circulariteit in de bouw. Vlaio. https://www.vlaio.be/nl/begeleiding-advies/dossiers/circulaire-economie/circulariteit-de-bouw. Geraadpleegd op 31 januari 2024.
Superuse. (2014). Kringloop Zuid. https://issuu.com/2012architecten/docs/su-s_presskit_kringloop_zuid. Geraadpleegd op 6 april 2024.
The ReUse people. (2024). Residential deconstruction. https://thereusepeople.org/residential-deconstruction/. Geraadpleegd op 7 mei 2024.
Van Wesemael, F. (2023). (DE)BUILD.
Verbeke, G. (2024, januari 5). Website Verbeke Foundation . https://verbekefoundation.com/over-ons/. Geraadpleegd op 31 januari 2024.
Vereniging Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek. (2018). Kalkmortel en baksteenmetselwerk.
Vereniging Koninklijke Nederlandse bouwkeramiek. (2024). Keramische tegels. https://www.knb-keramiek.nl/themas/keramische-tegels/. Geraadpleegd op 6 april 2024.
Verhaert. (2020). Hergebruik van bouwmaterialen stimuleren: eindrapport marktconsultatie innovatief aanbesteden.
Verwimp, E. (2017). Materialen voor de herinrichting van gebouwen buitenschrijnwerk (ramen en deuren).
Vlaamse Overheid. (2024). Erkenning en subsidiëring als maatwerkbedrijf. https://www.vlaanderen.be/erkenning-en-subsidiering-als-maatwerkbedrijf. Geraadpleegd op 27 april 2024.
Vlaanderen Circulair. (2022). Green deal circulair bouwen. https://bouwen.vlaanderen-circulair.be/nl/onze-aanpak/green-deal. Geraadpleegd op 31 januari 2024.
Xella. (2019). Productfiche gehydrofobeerde kimblok. https://storefrontapi.commerce.xella.com/medias/sys_master/root/h05/h5f/8796572024862/fiche-gehydrofobeerde-kimblok/fiche-gehydrofobeerde-kimblok.pdf. Geraadpleegd op 31 januari 2024.
Xella. (2024a, januari 31). Dit is Ytong, het nr. 1 merk voor hedendaags kostengunstig bouwen. https://www.xella.be/nl_BE/Ytong. Geraadpleegd op 31 januari 2024.
Xella. (2024b, januari 31). Wij bouwen aan een duurzame wereld. https://www.xella.be/nl_BE/Duurzaamheid?utm_source=bouwinfo.be&utm_medium=content&utm_campaign=partnersite. Geraadpleegd op 31 januari 2024.
