Kracht in samenwerking: de impact van een inclusief co-teaching handschriftprogramma

Lynn
Van Malderen
  • Jolan
    De Smet
  • Michelle
    Van Holm

Waarom is schrijven vandaag de dag nog belangrijk? In een wereld waarin technologie domineert, lijkt pen en papier steeds minder relevant. De gecoördineerde bewegingen van onze vingers tot onze schouders worden steeds vaker vervangen door een snelle tik op het toetsenbord. Toch blijft schrijven van onschatbare waarde! Maar waarom precies?

Uit onderzoek blijkt dat schrijven een effectievere manier is om spelling en letterherkenning te leren dan typen. Toch worstelen veel leerlingen met schrijven, wat hun prestaties en zelfvertrouwen kan schaden. Voor leerkrachten is het bovendien een uitdaging om aan de uiteenlopende behoeften van leerlingen te voldoen. Maar wat nu als we een methode hadden waarmee we kinderen konden helpen beter te schrijven, terwijl leerkrachten tegelijkertijd de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben? 

Het handschriftprogramma “Samen Aan de Slag met Schrijven” (SASS) is ontwikkeld in samenwerking met Nederlandse experts en draait om co-teaching. Een specialist in schrijfmotoriek, zoals een kinesitherapeut, ergotherapeut of leerondersteuner, werkt hierbij samen met de leerkracht. Samen helpen ze de leerlingen tijdens de schrijfles door middel van opwarmingsoefeningen, ondersteuning en praktische tips om hun schrijfvaardigheden te verbeteren. 

Bij de SASS-methode staat inclusie centraal. In plaats van leerlingen uit de klas te halen of hun speeltijd op te offeren voor schrijftherapie, vindt de interventie plaats tijdens de schrijfles zelf. Zo verliezen kinderen geen vrije tijd en hoeven ze ook geen extra huiswerk te maken. Wel worden twee korte werkmomenten ingepland binnen de reguliere lestijd waarbij de leerlingen op hun eigen tempo aan de slag kunnen. 

Naast het behoud van vrije tijd worden kinderen ook actiever betrokken bij het klasgebeuren. In plaats van uit de klas te worden gehaald voor schrijftherapie bij de “speciale juf”, blijven de kinderen tijdens de SASS-interventie in de klas. Ze werken in kleine groepjes, waarbij de leerondersteuner of therapeut ondersteuning biedt. Deze aanpak bevordert de betrokkenheid, aangezien de kinderen samen met hun klasgenoten blijven werken en de “speciale juf” beschikbaar is voor iedereen. 

Inclusieve schrijfinterventie in de praktijk: een pilootstudie

Twee basisscholen namen deel aan het onderzoek, elk met twee klassen uit het tweede leerjaar (58 leerlingen en 5 leerkrachten). Per school kreeg één klas co-teaching via het SASS-programma, de andere volgde de standaard schrijflessen. In de interventieklassen werd een subgroep van 5 à 6 leerlingen geselecteerd die de meeste moeite hadden met schrijven. Deze subgroep werd gedurende de interventie begeleidt door de co-teacher. Verder werden kinderen die aan de exclusiecriteria voldeden niet uit de klas gehaald. De exclusiekinderen deden mee met het programma, maar hun data werden niet in het onderzoek verwerkt. De exclusiecriteria waren (1) een verstandelijke beperking (IQ <70), (2) beperkingen die het schrijven kunnen beïnvloeden zoals Developmental Coordination Disorder (DCD), Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) of dyslexie en (3) overdoen van het 1ste of 2de leerjaar. 

Het SASS-programma werd zes weken lang, eenmaal per week, uitgevoerd. Vooraf stelden de subgroepleerlingen persoonlijke doelen en besloten ze samen hoe de behaalde doelen gevierd zouden worden. Tijdens de sessie startte de co-teacher met opwarmingsoefeningen, waarna de leerkracht de schrijfles voortzette. De co-teacher bood ondersteuning waar nodig, zodat de leerlingen gericht aan hun schrijfvaardigheden konden werken. 

Om het effect van de interventie te beoordelen, is het essentieel om gegevens vanuit verschillende invalshoeken te verzamelen. Ten eerste werd de Systematische Opsporing Schrijfproblemen (SOS-2-VL) afgenomen, een objectieve en goed gestandaardiseerde test die veel door therapeuten wordt gebruikt. Deze test identificeert schrijfproblemen en beoordeelt schrijfsnelheid en -kwaliteit volgens criteria zoals onder andere lettervorm, lettergrootte en vloeiendheid. Voor deze gevalideerde test zijn Vlaamse normgegevens beschikbaar. Daarnaast werd de Quickscan ingezet, waarmee de leerkracht de schrijfkwaliteit van het kind beoordeelt aan de hand van een subjectieve schaal. De schrijfvaardigheid wordt ingedeeld in drie categorieën: (1) geen schrijfproblemen, (2) onduidelijk, (3) waarschijnlijk schrijfproblemen. Tot slot is het belangrijk om de eigen ervaring van het kind met schrijven vast te leggen. Dit gebeurde met de Smileyometer, waarmee de kinderen hun gevoel na de test konden aangeven. 

Van moeite naar meesterwerk

De interventie leidde tot een duidelijke verbetering in leesbaarheid van het handschrift in de interventieklassen, die meer vooruitgang boekten dan de controleklassen. Aanvankelijk was er een merkbaar verschil tussen de subgroep en de rest van de kinderen binnen de interventieklas, maar na de interventie verdween dit verschil. Kinderen met een kleine achterstand konden hierdoor weer aansluiten bij het niveau van de rest van de klas. 

De resultaten tonen ook interessante bevindingen over motivatie. In de interventieklassen bleef de pijn, vermoeidheid en motivatie gelijk voor en na de interventie. In tegenstelling tot de controleklassen, waar de motivatie duidelijk afnam, slaagden de interventieklassen erin om deze natuurlijk daling in motivatie te voorkomen.

Visuele representatie van de gemiddelde pre- en post-scores op de SOS-2-VL per groep

Verbinding tussen onderwijs en zorg

Het onderzoek toont aan dat deze kortdurende, gerichte interventie kinderen met schrijfmoeilijkheden helpt om aansluiting te vinden bij hun klasgenoten. Deze bevindingen kunnen leerkrachten en scholen stimuleren om gemakkelijker extra ondersteuning aan te vragen wanneer nodig. Zo worden schrijfproblemen aangepakt via een interventie die onderwijs en zorg met elkaar verbindt. 

Deze kleinschalige pilootstudie benadrukt de behoefte aan meer data, met name door het uitvoeren van studies met een groter aantal deelnemende scholen en leerlingen. Deze bevindingen kunnen dienen als een opstap naar verder onderzoek naar inclusieve schrijfinterventies, waardoor de conclusies sterker kunnen worden onderbouwd. 

De interventie zou mogelijk effectiever zijn als deze in het eerste leerjaar wordt geïmplementeerd. Hierdoor kunnen we eerder inspelen op de schrijfvaardigheden van leerlingen, op een moment waarop de begeleiding van de leerkracht cruciaal is. Hoewel er momenteel geen gegevens zijn voor deze hypothese, hopen we in de toekomst verder onderzoek te kunnen doen. 

Bibliografie

Bolton, T., & Plattner, L. (2020). Occupational Therapy Role in School-based Practice: Perspectives from Teachers and OTs. Journal of Occupational Therapy, Schools, & Early Intervention, 13(2), 136–146. https://doi.org/10.1080/19411243.2019.1636749 

Camacho, A., Alves, R. A., De Smedt, F., Van Keer, H., & Boscolo, P. (2021). Relations among motivation, behaviour, and performance in writing: A multiple-group structural equation modeling study. British Journal of Educational Psychology, 91(4), 1456–1480. https://doi.org/10.1111/BJEP.12430 

Campbell, W., Camden, C., & Missiuna, C. (n.d.). Reflections on Using a Community-Based and Multisystem Approach to Transforming School-Based Intervention for Children with Developmental Motor Disorders. Current Developmental Disorders Reports. https://doi.org/10.1007/s40474-016-0081-y 

Case-Smith, J., & Holland, T. (2009). Making Decisions About Service Delivery in Early Childhood Programs. Language, Speech, and Hearing Services in Schools, 40(4), 416–423. https://doi.org/10.1044/0161-1461(2009/08-0023) 

Case-Smith, J., Holland, T., & Bishop, B. (2011). Effectiveness of an Integrated Handwriting Program for First-Grade Students: A Pilot Study. The American Journal of Occupational Therapy, 65(6), 670–678. https://doi.org/10.5014/AJOT.2011.000984 

Case-Smith, J., Holland, T., Lane, A., & White, S. (2012). Effect of a Coteaching Handwriting Program for First Graders: One-Group Pretest–Posttest Design. The American Journal of Occupational Therapy, 66(4), 396–405. https://doi.org/10.5014/AJOT.2012.004333 

Case-Smith, J., Weaver, L. L., & Fristad, M. A. (2014). A systematic review of sensory processing interventions for children with autism spectrum disorders. 19(2), 133–148. https://doi.org/10.1177/1362361313517762 

Chitiyo, J. (2017). Challenges to the use of co-teaching by teachers. INTERNATIONAL JOURNAL OF WHOLE SCHOOLING, 13(3), 55–66.

Cinar, E., Anaby, D., Dostie, R., & Camden, C. (2022). Perspectives of International Experts on Collaborative Tiered School-Based Physiotherapy Service Delivery. Physical & Occupational Therapy In Pediatrics, 42(6), 595–614. https://doi.org/10.1080/01942638.2022.2073799https://doi.org/10.1080/01942638.2022.2073799

Cohen, J. (1988). Statistical Power Analysis for the Behavioral Sciences Second Edition.

Cunningham, A. E., & Stanovich, K. E. (1990). Early Spelling Acquisition: Writing Beats the Computer. Journal of Educational Psychology, 82(1), 159–162. https://doi.org/10.1037/0022-0663.82.1.159https://doi.org/10.1037/0022-0663.82.1.159

Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2008). Self-determination theory: A macrotheory of human motivation, development, and health. Canadian Psychology, 49(3), 182–185. https://doi.org/10.1037/A0012801https://doi.org/10.1037/A0012801 

Duffy, H. (n.d.). Meeting the Needs of Significantly Struggling Learners in High School: A Look at Approaches to Tiered Intervention.

Engel, C., Lillie, K., Zurawski, S., & Travers, B. G. (2018). Curriculum-Based Handwriting Programs: A Systematic Review With Effect Sizes. The American Journal of Occupational Therapy, 72(3), 7203205010p1. https://doi.org/10.5014/AJOT.2018.027110https://doi.org/10.5014/AJOT.2018.027110

Ericsson, K. A., Krampe, R. T., & Tesch-Romer, C. (1993). The Role of Deliberate Practice in the Acquisition of Expert Performance. Psychological Review, 100(3), 363–406.

Fitts, P. M., & Posner, M. I. (1967). Human performance.

Fluijt, D., Bakker, C., & Struyf, E. (2016). Team-reflection: the missing link in co-teaching teams. European Journal of Special Needs Education, 31(2), 187–201. https://doi.org/10.1080/08856257.2015.1125690https://doi.org/10.1080/08856257.2015.1125690

Graham, S., & Harris, K. R. (2005). Improving the Writing Performance of Young Struggling Writers. Http://Dx.Doi.Org/10.1177/00224669050390010301, 39(1), 19–33. https://doi.org/10.1177/00224669050390010301https://doi.org/10.1177/00224669050390010301

Guzman, J. M. (2021). Telewrite: A New Telehealth-Based Assessment to Evaluate the Handwriting Skills of Children in First Through Third Grade. https://doi.org/10.7916/D8-YSKT-DV66https://doi.org/10.7916/D8-YSKT-DV66 

Hamdan, A. R., Muhammad, •, Anuar, K., & Khan, • Aqeel. (2016). Implementation of co-teaching approach in an inclusive classroom: overview of the challenges, readiness, and role of special education teacher. Asia Pacific Education Review, 17. https://doi.org/10.1007/s12564-016-9419-8https://doi.org/10.1007/s12564-016-9419-8

Hayes, J. R. (1996). A new framework for understanding cognition and affect in writing. In The Science of Writing: Theories, Methods, Individual Differences, and Applications (1st ed., pp. 1–27).

Hoy, M. M. P., Egan, M. Y., & Feder, K. P. (2011). A Systematic Review of Interventions to Improve Handwriting. Http://Dx.Doi.Org/10.2182/Cjot.2011.78.1.3, 78(1), 13–25. https://doi.org/10.2182/CJOT.2011.78.1.3https://doi.org/10.2182/CJOT.2011.78.1.3 

James, K. H., & Engelhardt, L. (2012). The effects of handwriting experience on functional brain development in pre-literate children. Trends in Neuroscience and Education, 1(1), 32–42. https://doi.org/10.1016/J.TINE.2012.08.001https://doi.org/10.1016/J.TINE.2012.08.001

Kadar, M., Wan Yunus, F., Tan, E., Chai, S. C., Razaob@Razab, N. A., & Mohamat Kasim, D. H. (2020). A systematic review of occupational therapy intervention for handwriting skills in 4–6 year old children. Australian Occupational Therapy Journal, 67(1), 3–12. https://doi.org/10.1111/1440-1630.12626https://doi.org/10.1111/1440-1630.12626

Karlsdottir, R., & Stefansson, T. (2002). Problems in developing functional handwriting. Perceptual and Motor Skills, 94(2), 623–662. https://doi.org/10.2466/PMS.2002.94.2.623https://doi.org/10.2466/PMS.2002.94.2.623

Kison, S. (2012). MOTIVATING FACTORS FOR COOPERATIVE TEAM TEACHING IN INCLUSIVE CLASSROOMS.

Lee, A. L., & Lape, J. E. (2020). A Cognitive, Self-Monitoring Intervention for Handwriting with Second-Grade Students. Journal of Occupational Therapy, Schools, & Early Intervention, 13(2), 170–185. https://doi.org/10.1080/19411243.2019.1672604https://doi.org/10.1080/19411243.2019.1672604

Longcamp, M., Zerbato-Poudou, M. T., & Velay, J. L. (2005). The influence of writing practice on letter recognition in preschool children: A comparison between handwriting and typing. Acta Psychologica, 119(1), 67–79. https://doi.org/10.1016/J.ACTPSY.2004.10.019https://doi.org/10.1016/J.ACTPSY.2004.10.019

Lynch, H., Moore, A., O’Connor, D., & Boyle, B. (2023). Evidence for Implementing Tiered Approaches in School-Based Occupational Therapy in Elementary Schools: A Scoping Review. American Journal of Occupational Therapy, 77(1). https://doi.org/10.5014/AJOT.2023.050027/23999https://doi.org/10.5014/AJOT.2023.050027/23999

Martino, E. M., & Lape, J. E. (2021). Occupational therapy in the preschool classroom - Promoting fine motor and visual motor skills for kindergarten readiness. Journal of Occupational Therapy, Schools, & Early Intervention, 14(2), 134–152. https://doi.org/10.1080/19411243.2020.1822261https://doi.org/10.1080/19411243.2020.1822261

Missiuna, C. A., Pollock, N. A., Levac, D. E., Campbell, W. N., Whalen, S. D. S., Bennett, S. M., Hecimovich, C. A., Gaines, B. R., Cairney, J., & Russell, D. J. (2012). Partnering for Change: An Innovative School-Based Occupational Therapy Service Delivery Model for Children with Developmental Coordination Disorder. Http://Dx.Doi.Org/10.2182/Cjot.2012.79.1.6, 79(1), 41–50. https://doi.org/10.2182/CJOT.2012.79.1.6https://doi.org/10.2182/CJOT.2012.79.1.6

Peverly, S. T., Ramaswamy, V., Brown, C., Sumowski, J., Alidoost, M., & Garner, J. (2007). What predicts skill in lecture note taking? Journal of Educational Psychology, 99(1), 167–180. https://doi.org/10.1037/0022-0663.99.1.167https://doi.org/10.1037/0022-0663.99.1.167

Pratt, S. (2014). Achieving symbiosis: Working through challenges found in co-teaching to achieve effective co-teaching relationships. https://doi.org/10.1016/j.tate.2014.02.006https://doi.org/10.1016/j.tate.2014.02.006

Reimers, F. M. (2021). Learning from a Pandemic. The Impact of COVID-19 on Education Around the World. Primary and Secondary Education During Covid-19: Disruptions to Educational Opportunity During a Pandemic, 1–37. https://doi.org/10.1007/978-3-030-81500-4_1/TABLES/2https://doi.org/10.1007/978-3-030-81500-4_1/TABLES/2

Sayers, B. R. (2008). Collaboration in School Settings: A Critical Appraisal of the Topic. Journal of Occupational Therapy, Schools, & Early Intervention, 1(2), 170–179. https://doi.org/10.1080/19411240802384318https://doi.org/10.1080/19411240802384318

Schmidt, R. A., & Donald Lee, T. (2005). Motor Control and Learning: A Behavioral Emphasis.

Schober, P., & Schwarte, L. A. (2018). Correlation coefficients: Appropriate use and interpretation. Anesthesia and Analgesia, 126(5), 1763–1768. https://doi.org/10.1213/ANE.0000000000002864https://doi.org/10.1213/ANE.0000000000002864 

Schoemaker, M. M., Niemeijer, A. S., Reynders, K., & Smits-Engelsman, B. C. M. (2003). Effectiveness of Neuromotor Task Training for Children with Developmental Coordination Disorder: A Pilot Study. NEURAL PLASTICITY, 10(2).

SchrijvenNL. (n.d.). Retrieved February 22, 2024, from https://www.schrijvennl.nl/sass2/Retrieved February 22, 2024, from https://www.schrijvennl.nl/sass2/

Scruggs, T. E., Mastropieri, M. A., & McDuffie, K. A. (2007). Co-Teaching in Inclusive Classrooms: A Metasynthesis of Qualitative Research. Http://Dx.Doi.Org/10.1177/001440290707300401, 73(4), 392–416. https://doi.org/10.1177/00144029070730040173(4), 392–416. https://doi.org/10.1177/001440290707300401 

Skar, G. B. U., Graham, S., & Huebner, A. (2021). Learning Loss During the COVID-19 Pandemic and the Impact of Emergency Remote Instruction on First Grade Students’ Writing: A Natural Experiment. Journal of Educational Psychology, 114(7), 1553–1566. https://doi.org/10.1037/EDU0000701https://doi.org/10.1037/EDU0000701

Sülzenbrück, S., Hegele, M., Rinkenauer, G., & Heuer, H. (2011). The death of handwriting: secondary effects of frequent computer use on basic motor skills. Journal of Motor Behavior, 43(3), 247–251. https://doi.org/10.1080/00222895.2011.571727https://doi.org/10.1080/00222895.2011.571727

Thornton, A., Licari, M., Reid, S., Armstrong, J., Fallows, R., & Elliott, C. (2016). Cognitive Orientation to (Daily) Occupational Performance intervention leads to improvements in impairments, activity and participation in children with Developmental Coordination Disorder. Disability and Rehabilitation, 38(10), 979–986. https://doi.org/10.3109/09638288.2015.1070298https://doi.org/10.3109/09638288.2015.1070298 

Van Bommel-Rutgers, I., De Vires, L., Van Hartingsveldt, M., & Overvelde, A. (2022). SASS! Samen Aan de Slag met Schrijven.

Van Waelvelde, H., Peersman, W., De Mey, B., & Smits-Engelsman, B. (2012). SOS: een instrument om schrijfmotorische problemen op te sporen.

Wang, H., & Troia, G. A. (2023). How students’ writing motivation, teachers’ personal and professional attributes, and writing instruction impact student writing achievement: a two-level hierarchical linear modeling study. Frontiers in Psychology, 14. https://doi.org/10.3389/FPSYG.2023.1213929/FULLhttps://doi.org/10.3389/FPSYG.2023.1213929/FULL

Witzel, B., & Clarke, B. (2015). Focus on Inclusive Education: Benefits of Using a Multi-tiered System of Supports to Improve Inclusive Practices: Bradley Witzel, Editor. Childhood Education, 91(3), 215–219. https://doi.org/10.1080/00094056.2015.1047315/ASSET//CMS/ASSET/3982C30B…https://doi.org/10.1080/00094056.2015.1047315/ASSET//CMS/ASSET/3982C30B-0CFA-47E1-A5E9 2794C43F094D/00094056.2015.1047315.FP.PNG 

Ziviani, J., & Poylsen, A. (2007). Neuromotor task training for children with developmental coordination disorder: See related article on page 406. Developmental Medicine and Child Neurology, 49(6), 404. https://doi.org/10.1111/J.1469-8749.2007.00404.Xhttps://doi.org/10.1111/J.1469-8749.2007.00404.X

Download scriptie (12.89 MB)
Universiteit of Hogeschool
Universiteit Gent
Thesis jaar
2024
Promotor(en)
Lynn Bar-On, Barbara De Mey