In de klas bij meester Socrates
In een wereld met steeds meer (mis)informatie, is het essentieel dat kinderen vaardigheden aanleren om de dingen in vraag te blijven stellen. Filosoferen is een uitstekende manier om zo’n gesprek te openen en ruimte te maken voor het denken en de vragen van kinderen. Maar hoe zit het nu eigenlijk met filosoferen met kinderen in het onderwijs in Vlaanderen?
Filosoferen met kinderen is een techniek die wereldwijd wordt ingezet op scholen. Uit onderzoek blijkt dat filosoferen in het basisonderwijs mogelijk en effectief is. Het kan positief zijn voor de cognitieve maar ook de niet-cognitieve ontwikkeling van kinderen. Maar hoe zit het in Vlaanderen? Doen leerkrachten het, hoe doen ze het en wat zijn hun ervaringen? Wij gingen op zoek naar antwoorden.
To philosophize or not to philosophize, that is the question
Uit ons onderzoek blijkt dat er al vanaf de kleuterklas gefilosofeerd wordt met kinderen op onze basisscholen. Recent werd de techniek opgenomen in de leerplandoelen voor enkele richtingen in het middelbaar. Toch blijven deze eindtermen afwezig in het basisonderwijs. Dit masterproefonderzoek toont aan dat enkele leerkrachten wel degelijk met de techniek aan de slag gaan. Dit zijn naast klasleerkrachten ook leerkrachten zedenleer en zorgleerkrachten. Maar hoe verloopt dit nu juist? En hoe beleven zij dit?
Socrates op de schoolbanken
We gingen langs bij 11 scholen in Vlaanderen om te observeren hoe een sessie filosoferen met kinderen in de klas eruitziet. Hierna gingen we in gesprek met deze 11 leerkrachten over hun opvattingen en ervaringen.
Leerkrachten blijken een basisstructuur te volgen als ze filosoferen met kinderen in de klas. We herkenden vijf fasen die bij benadering gevolgd worden (zie Afbeelding 1).
De introductie van het filosofisch gesprek bestaat vaak uit een inleiding en het overlopen van de regels. De impuls houdt meestal verband met een verhaal. Sommige leerkrachten lezen voor, anderen vertellen een verhaal bij een prent. Daarna oppert de leerkracht een filosofische vraag of thema. Zo ging een gesprek in de derde graad bijvoorbeeld over: “Mag je ChatGPT je huiswerk laten maken?” Het onderzoeksgesprek houdt in dat de leerlingen, onder begeleiding van de leerkracht, op zoek gaan naar antwoorden. Tot slot bestaat de afronding uit een opdracht die verbandhoudt met het gesprek of een metagesprek. In dit metagesprek
bespreekt de groep bijvoorbeeld hoe het gesprek verlopen is en wat ze eruit onthouden.
Leerkrachten proberen ook steeds verschillende dingen uit. Ze starten het gesprek anders, gebruiken verschillend materiaal, behandelen allerlei onderwerpen en geven het gesprek op verschillende manieren vorm.
De meeste leerkrachten in dit onderzoek volgden een opleiding rond filosoferen met kinderen en uitten hoe belangrijk ze dit vinden. Uit ons onderzoek blijkt verder dat de leerkrachten die geen opleiding volgden sterk afweken ten opzichte van de rest. Zo vonden alle andere leerkrachten het belangrijk om zelf geen inhoudelijke inbreng te doen in het gesprek: ze hanteren dus een socratische houding van niet-weten. De leerkrachten zonder opleiding gaven net wel hun mening.
What’s the point?
Wat proberen leerkrachten met filosoferen nu eigenlijk te bereiken? De meeste leerkrachten hebben enkele doelstellingen voor ogen. Denk bijvoorbeeld aan cognitieve en socio-emotionele doelstellingen en doelstellingen rond gespreks- en taalvaardigheden, morele ontwikkeling en identiteit. Ongeveer de helft probeert om deze doelstellingen te evalueren.
Hoort filosoferen in ons onderwijs?
De meerderheid van de leerkrachten die filosoferen toepassen, vinden dat het een plek moet krijgen in het basisonderwijs. Dat kan volgens hen als een apart vak, maar ook geïntegreerd in bestaande lessen, onder meer omwille van de voordelen die kinderen eruit kunnen halen. Een leerkracht uit de tweede graad omschreef wat volgens haar nu net het belang is van filosoferen met kinderen:
"Dat kinderen zelf ook gaan filosoferen, zonder het als filosoferen te benoemen. Dat ze in de vriendengroep ook niet zomaar dingen van elkaar aannemen, op gelijke leeftijd. Dat is toch wel een heel grote kracht hè . . . En dat ze ook vragen durven stellen. Ik denk dat dat gewoon de kracht van het leven is ook. Vanaf het moment dat ge stopt met vragen stellen en dingen aanneemt als de enige waarheid. Dat is gevaarlijk hè.”
De leerkrachten benadrukken wel dat je als leerkracht bepaalde vaardigheden en eigenschappen nodig hebt om het te doen. Ze noemen bijvoorbeeld een goede luistervaardigheid, je eigen mening kunnen onderdrukken, alertheid en een open houding.
Samen staan we sterk
Uiteraard ervaren leerkrachten ook uitdagingen in verband met filosoferen met kinderen. Naast moeilijkheden met de activiteit zelf, is een grote uitdaging de afwezigheid van steun van de ruimere schoolcontext. In alle scholen uit dit onderzoek was er bijvoorbeeld geen algemeen beleid rond filosoferen met kinderen. De leerkrachten werkten ook minimaal samen met collega’s en staan er dus vaak alleen voor.
Samen vooruit
Om leerkrachten die (willen) filosoferen met kinderen te ondersteunen, vroegen we hen wat zij zelf nodig hebben. Ze opperden verschillende manieren waarop ze ondersteund kunnen worden:
- Een vak met betrekking tot filosoferen met kinderen in de lerarenopleiding;
- Meer bijscholingen die langer duren, meer nadruk leggen op oefening en ervaring en meer praktische tips geven;
- Financiële ondersteuning van bijscholingen;
- Een groter aanbod in praktische handleidingen;
- Een netwerk van filosoferende leerkrachten;
- Dat scholen er meer tijd voor maken, een filosofeerlokaal en handleidingen voorzien en het schoolteam informeren over filosoferen met kinderen.
En nu?
Filosoferen met kinderen heeft veel potentieel als methode. Ons onderzoek toonde aan dat enkele leerkrachten er alvast mee aan de slag gaan. Ze doen dit op verschillende manieren maar volgen over het algemeen dezelfde vijf fasen. Ze ervaren echter verschillende uitdagingen en hebben nood aan ondersteuning. Directieleden zouden een meer ondersteunende omgeving kunnen creëren voor hun leerkrachten, aansluitend op hun voorstellen. Ook het creëren van een netwerk van filosoferende leerkrachten kan helpen.
Vervolgonderzoek moet de kennis rond filosoferen met kinderen in het Vlaamse basisonderwijs verder aanvullen. Zo kan onder meer onderzocht worden of de vijf fasen die we onderscheidden in dit onderzoek terugkomen bij andere leerkrachten en op welke manier zij het vorm geven.
Bibliografie
Bartels, R., & Van Rossum, M. (2009). Filosoferen doe je zo. Leidraad voor de basisschool, band 1. Damon.
Gorard, S., Siddiqui, N., See, B. H. (2017). Can “Philosophy for Children” Improve Primary School Attainment? Journal of Philosophy of Education, 51(1), pp. 5–22, https://doi.org/10.1111/1467-9752.12227.
Lord, P., Dirie, A., Kettlewell, K., & Styles, B. (2021). Evaluation of philosophy for children: an effectiveness trial P4C Evaluation Report. www.educationendowmentfoundation.org.uk
Siddiqui, N., Gorard, S. & See, B. H. (2017). Can programmes like Philosophy for Children help schools to look beyond academic attainment? Educational Review, 71(2), pp. 146–165. https://doi.org/10.1080/00131911.2017.1400948
Zappalà, G., & Smyth, C. (2021). Student and teacher outcomes from participating in a Philosophy for Children program: Volunteer ethics teachers’ perspectives. Journal of Philosophy in Schools, 8(1), pp. 104–128. https://doi.org/10.46707/jps.8ii.137
Bibliografie
Akkocaoğlu, N. C. (2018). Philosophy for Children in Teacher Education: Effects, Difficulties, and Recommendations. International electronic journal of elementary education, 11(2), pp. 173–180. https://doi.org/10.26822/iejee.2019248591
Akkocaoğlu, N. C., & Celepoglu, A. (2014). Views of Primary School Teachers on Philosophy Books Prepared for Children. Procedia, Social and Behavioral Sciences, 116, pp. 2498–2503. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.01.600
Anthone, R. & Mortier, F. (2007). Socrates op de speelplaats: theorie en praktijk van het filosoferen met kinderen. Acco.
Anthone, R., Knops, J., Vervoort, S., & Janssens, E. (2006). Peinzen. 49 filosofische vragen voor kinderen. Acco.
Bartels, R. G. (2013). Democratie leren door filosoferen: Denken, dialoog en verschil in de basisschool [PhD-proefschrift]. Universiteit voor Humanistiek te Utrecht.
Bartels, R., & Van Rossum, M. (2009). Filosoferen doe je zo. Leidraad voor de basisschool, band 1. Damon.
Baumert, J., Blum, W., & Neubrand, M. (2004). Drawing the lessons from PISA 2000. Zeitschrift für Erziehungswissenschaft, 3, pp. 143–157. https://doi.org/10.1007/978-3-322-86897-8_8
Bouwmeester, T. (Ed.) (1994). Filosoferen op de basisschool. SLO Stichting leerplanontwikkeling.
Bowyer, L., Amos, C., & Stevens, D. (2021). What does philosophy do? Journal of Philosophy in Schools, 8(1), pp. 71–103. https://doi.org/10.46707/jps.8ii.136
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology (Print), 3(2), pp. 77–101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
Brenifier, O. (2007). La pratique de la philosophie à l’école primaire. Sedrap.
Brenifier, O. (2009). Wat is geluk? (M. Tromp, Trans.). Davidsfonds / Infodok.
Brenifier, O. (2020). The Philosophical Consultation (M. Vilain, Vert.) Onafhankelijk uitgegeven.
Brownlee, J., Curtis, E., Chesters, S. D., Cobb-Moore, C., Spooner-Lane, R., Whiteford, C., & Tait, G. (2014). Pre-service teachers’ epistemic perspectives about philosophy in the classroom: it is not a bunch of “hippie stuff”. Theory and practice, 20(2), pp. 170–188. https://doi.org/10.1016/j.learninstruc.2009.11.004
Cam, P. (2018). The cooperative principle and collaborative inquiry. Journal of Philosophy in Schools, 5(2), pp. 5–16. https://doi.org/10.21913/JPS.v5i2.1523
Cam, P. (2020). Twintig denkgereedschappen: samen filosoferen in de klas (C. Hilbrink, Vert.). Levendig Uitgever.
Clarke, V., & Braun, V. (2016). Thematic analysis. The Journal Of Positive Psychology, 12(3), pp. 297–298. https://doi.org/10.1080/17439760.2016.1262613
Condy, J., & Green, L. (2016). Philosophical enquiry as a pedagogical tool to implement the CAPS curriculum: Final-year pre-service teachers’ perceptions. South African Journal of Education, 36(1), pp. 1–8. https://doi.org/10.15700/saje.v36n1a1140
Cornelissen, E., Van Belle, F., Van Dycke, T., Van Den Heede, L., De Graef, E., & Coremans, M. (z.d.). Educatief pakket: Young Plato. Bluebirddocs. https://www.bluebirddocs.org/educatief-pakket-young-plato
D ouncil for Education in World Citizenship (2012) Wiser Wales: Developing philosophy for children in different
school contexts in Wales 2009-2012. Final evaluation report.
Council for Education in World Citizenship. (2012). Wiser Wales: Developing philosophy for children in different school contexts in Wales 2009-2012.
Curtis, B. (1994). Lijst van Curtis. In B. Heesen (Vert.), Filosoferen op de basisschool (pp. 25–29). SLO Stichting leerplanontwikkeling.
Davidsfonds. (z.d.). Pakket Filosofie voor kids - Davidsfonds.be. Davidsfonds Vzw. https://www.davidsfonds.be/webwinkel/suggesties/alle-artikelen/1422/alle-boeken/33443/pakket-filosofie-voor-kids
Dawadi, S. (2020). Thematic Analysis Approach: A Step by Step Guide for ELT Research Practitioners. Journal Of NELTA, 25(1–2), pp. 62–71. https://doi.org/10.3126/nelta.v25i1-2.49731
de Bas, J. (2016). Kan een bloemkool denken?: Lessen in filosoferen. Acco.
denkkaravaan.be. (2023, 12 november). Filosoferen met kinderen | Denkkaravaan zorgt voor spel en verwondering. https://www.denkkaravaan.be/
Djapo. (2024). https://www.djapo.be/aanbod?vaardigheid%5B%5D=5963&q=
Doen! Denken! vzw. (2022, 23 juni). Filosoferen met kinderen. Doen! Denken! Vzw. https://doen-denken.be/filosoferen-met-kinderen/
Doll, J., & Prenzel, M. (2004). Das DFG-Schwerpunktprogramm „Bildungsqualität von Schule (BIQUA): Schulische und ausserschulische Bedingungen mathematischer, naturwissenschaftlicher und überfachlicher Kompetenzen“. In Doll, J. & Prenzel, M. (Ed.), Bildungsqualität von Schule. Lehrerprofessionalisierung, Unterrichtsentwicklung und Schülerförderung als Strategien der Qualitätsverbesserung (pp. 9–23). Waxmann.
Enseignement.be - Cours de philosophie et de citoyenneté. (z.d.). Enseignement.be. http://www.enseignement.be/index.php?page=27915&navi=4429
Farahani, M. F. (2013). The Study on Challenges of Teaching Philosophy for Children. Procedia, Social and Behavioral Sciences, 116, pp. 2141–2145. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.01.534
Fend, H. (1998). Qualität im Bildungswesen. Schulforschung zu Systembedingungen, Schulprofilen und Lehrerleistung. Juventa.
Filosoferen met kinderen - Wat, hoe en waarom? (2023). PUC KU Leuven Continue. https://puc.kuleuven.be/nl/opleiding/filosoferen_met_kinderen-v74eng7z8dl35bz6/
Filosoferen met kinderen 1. (z.d.). Howest. https://bamaflexweb.howest.be/bamaflexweb/BMFUIDetailxOLOD.aspx?a=96009&b=5&c=1
Filosoferen met kinderen 2. (z.d.). Howest. https://bamaflexweb.howest.be/bamaflexweb/BMFUIDetailxOLOD.aspx?a=96012&b=5&c=1
Filosofisch gesprek met kinderen en jongeren. (z.d.). KU Leuven.
https://onderwijsaanbod.kuleuven.be/syllabi/n/S0I35AN.htm#activetab=doelstellingen_idp85136
Gorard, S., Siddiqui, N., See, B. H. (2017). Can “Philosophy for Children” Improve Primary School Attainment? Journal of Philosophy of Education, 51(1), pp. 5–22, https://doi.org/10.1111/1467-9752.12227.
Green, L., Condy, J. & Chigona, A. (2012). Developing the language of thinking within a classroom community of inquiry: pre-service teachers’ experiences. South African Journal of Education, 32(3), pp. 319–330. https://doi.org/10.15700/saje.v32n3a583
Hand, M., & Winstanley, C. (2008). Introduction. In M. Hand & C. Winstanley (Eds.), Philosophy in schools (pp. x–xviii). Continuum.
Haynes, J., & Murris, K. (2011). The Provocation of an Epistemological Shift in Teacher Education through Philosophy with Children. Journal of Philosophy of Education, 45(2), pp. 285–303. https://doi.org/10.1111/j.1467-9752.2011.00799.x.
Heesen, B. (2002). Durft Marie in de ton? Damon.
Helmke, A. (2015). Unterrichtsqualität und Lehrerprofessionalität. Diagnose, Evaluation und Verbesserung des Unterrichts (Vol. 6). Klett-Kallmeyer.
Het Socratisch gesprek. (2024, 2 februari). Het Socratisch Gesprek. https://socratischgesprek.be/
Howitt, D. (2016). Introduction to qualitative research methods in psychology (Derde druk). Pearson Education.
Jensen, J., & Lust, E. (2023). Alles wat (niet) mag. Kluitman Alkmaar B.V.
Jensen, S. S. (2023a). The Impact of Philosophy with Children from the Perspective of Teachers. Educational Studies, 49(2), pp. 388–401. https://doi.org/10.1080/03055698.2020.1871323
Jensen, S. S. (2023b). The art of facilitating philosophical dialogues from the perspective of teachers. Educational Studies, 49(1), pp. 116–130. https://doi.org/10.1080/03055698.2020.1835612
Jirásek, I. & Jágerová, K. (2024). Czech primary school teachers’ experience with the Philosophy for Children (P4C) approach. Cambridge Journal of Education, 54(1), pp. 37–52. https://doi.org/10.1080/0305764X.2023.2255540
Karadag, F., & Demirtas, V. Y. (2018). The Effectiveness of The Philosophy with Children Curriculum on Critical Thinking Skills of Pre-School Children. Education and Science, 43, pp. 19-40. https://doi.org/10.15390/EB.2018.7268
Kennedy, D. (2022). Doing philosophy with young children: theory, practice, and resources. Early Child Development and Care, 192(1), pp. 124-135, https://doi.org/10.1080/03004430.2020.1743699
Kritisch denken via filosofische dialoog. (z.d.). Odisee - Exploratio. https://exploratio.odisee.be/kritisch-denken-filosofische-dialoog
Lam, C.-M. (2023). A philosophy for children approach to professional development of teachers. Cambridge Journal of Education, 53(1), pp. 1–17. https://doi.org/10.1080/0305764X.2022.2056143
Lambrechts, B. (2008). Wat zit er achter de wolken? Leidraad voor filosoferen met kinderen. Plantyn
Levi, T., & Worley, P. (2011). The if machine: philosophical enquiry in the classroom. Continuum.
Lewis, L., & Sutcliffe, R. (2017). Teaching philosophy and philosophical teaching. In M. R. Gregory, J. Haynes, & K. Murris (Eds.), The Routledge international handbook of philosophy for children (pp. 200–207). Routledge.
Lipman, M. (1988). Philosophy goes to school. Temple University Press.
Lipman, M. (2003). Thinking in education. Cambridge University Press.
Lipman, M., & Sharp, A. M. (1978). Growing up with philosophy. Temple University Press.
Lipman, M., Sharp, A. M., & Oscanyan, S. F. (1980). Philosophy in the classroom (2de editie). Temple University Press.
Lord, P., Dirie, A., Kettlewell, K., & Styles, B. (2021). Evaluation of philosophy for children: an effectiveness trial P4C Evaluation Report. www.educationendowmentfoundation.org.uk
Lumivero. (2024). NVivo (14) [Codeerprogramma]. (2024). Geraadpleegd van https://lumivero.com/products/nvivo/
Lyle, S. & Thomas-Williams, J. (2012). Dialogic practice in primary schools: how primary head teachers plan to embed philosophy for children into the whole school. Educational Studies, 38(1), pp. 1–12. https://doi.org/10.1080/03055698.2010.540824
Martens, E. (1999). Spelen met denken: over filosoferen met kinderen. (I. Van der Aart, Vert.). Lemniscaat.
Martens, E. (2003). Methodik des Ethik- und Philosophieunterrichts: Philosophieren als elementare Kulturtechnik.Siebert Verlag.
Matthews, G. B. (1980). Philosophy and the young child. Harvard University Press.
Matthews, G. B. (1984). Dialogues with Children. Harvard University Press.
Matthews, G. B. (1994). Willen planten ook babys? (B. Heesen, Vert.). Lemniscaat.
McCall, C. C. (2009). Transforming thinking: Philosophical Inquiry in the primary and secondary classroom. New York: Routledge.
McCall, C. C. (2010). Anders denken: filosoferen vanaf de basisschool.(M. De Meyer, Vert.). Garant.
Methoden voor het leiden van socratische gesprekken in de onderwijscontext. (z.d.). Studiekiezer UGent. https://studiekiezer.ugent.be/studiefiche/nl/H002128/2023
Michalik, K. H. (2019). Teacher and learner perspectives on philosophical discussion: Uncertainty as a challenge and opportunity. Childhood & philosophy, 15, pp. 1–20. https://doi.org/10.12957/childphilo.2019.42675
Michalik, K. H. (2023). Philosophising with children: Learning to live with uncertainty as a condition of human life and a challenge for teaching and learning. Teachers and Teaching, 29(7-8),
pp. 680–694, https://doi.org/10.1080/13540602.2023.2172394
Milne, A. A. (1926). Winnie the Pooh. Methuen.
Moran-Ellis et al. (2006). Triangulation and integration: processes, claims and implications. Qualitative Research, 6(1), pp 45–59. https://doi.org/10.1177/1468794106058870
Mortelmans, D. (2020). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden (Derde druk). Acco.
Murris, K. (1992). Teaching Philosophy with Picture Books. Infonet publications.
Odisee & ExploRatio. (2023a). Filozoo. Filozoo. http://www.filozoo.be/filozoo
Odisee & ExploRatio. (2023b). Denkdieren. FiloZoo. http://www.filozoo.be/materiaal
O’Riordan, N. (2015). Implementing P4C in the Primary Classroom: Some Fuzzy Predictions. Journal of Philosophy in Schools, 2(2), pp. 30–47. https://doi.org/10.21913/JPS.v2i2.1270
Outline, K. (2024, 2 mei). Philosophy and Ethics. https://senior-secondary.scsa.wa.edu.au/syllabus-and-support-materials/humanities-and-social-sciences/philosophy-and-ethics
Philosophie - IQSH Fachportal. (z.d.).
https://fachportal.lernnetz.de/sh/fachanforderungen/philosophie.html
Piaget, J. (1933). A Handbook of Child Psychology. Clark University Press.
Poppelmonde, W., & Wyffels, D. (2008). Klassevol filosoferen. Handboek voor leerkrachten. Plantyn.
Poppelmonde, W., van Rooy, W., & Vandendriessche, D. (2003). Leren filosoferen en levensbeschouwelijk onderricht in Vlaanderen anno 2003. Tijdschrift voor onderwijsrecht en onderwijsbeleid, 6, pp. 512–536.
Pritchard, M. S. (1996). Reasonable children. Clark University Press.
Reed, R. F. (1983). Talking with children. Arden Press Inc.
SAPERE. (z.d.). Why SAPERE P4C? SAPERE. https://www.sapere.org.uk/why-sapere-p4c/
Schaffalitzky, C. (2021). Learning to facilitate dialogue: on challenges and teachers’ assessments of their own performance. Educational Studies, pp. 1–18. https://doi.org/10.1080/03055698.2021.2007854
Shea, P. (2021). Socratic Teaching, What Can it Be? In G. B. Matthews, The Child’s Philosopher. Routledge.
Siddiqui, N., Gorard, S. & See, B. H. (2017). Can programmes like Philosophy for Children help schools to look beyond academic attainment? Educational Review, 71(2), pp. 146–165. https://doi.org/10.1080/00131911.2017.1400948
Stake, R. E. (1998). Case studies. In Denzin, N. K., & Lincoln, N. S. (Ed.). Strategies of qualitative inquiry. (pp. 86–109). Sage.
Swain, J., Cara, O., & Litser, J. (2013). An evaluation report prepared by the Institute of Education, University of London. The Philosophy Foundation.
Taal en nationaliteit. (2022). In Opgroeien. Vlaamse Overheid. https://www.opgroeien.be/kennis/cijfers-en-onderzoek/taal-en-nationaliteit#
Tashlin, F. (1962). The Bear that Wasn’t. Dover Publications.
Tellegen, T. (2000). Misschien wisten zij alles. Singel Uitgeverijen.
Topping, K. J., & Trickey, S. (2007). Impact of philosophical enquiry on school students’ interactive behaviour. Thinking Skills and Creativity, 2(2), p. 73–84. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2007.03.001
Tulkens, M. & Filosofieschool Doen! Denken! (2020). Postgraduaat: Filosofie, filosoferen, kritisch denken en burgerzin. In Hogeschool PXL.https://www.pxl.be/assets/website/student/werving/infobrochures/documenten/postgraduaten/Filosofie_filosoferen_kritisch_denken_en_burgerzin.pdf
Van Genechten, G. (2015). Wat zou jij doen? Clavis Uitgeverij.
Van Rossem, K. (2020). Het filosofisch gesprek: De basis. LannooCampus.
VEFO – Vlaams Netwerk voor Eigentijds Filosofie Onderwijs. (2024, januari 18). https://filosofieonderwijs.be/
VEFO – Vlaams Netwerk voor Eigentijds Filosofie Onderwijs. (z.d.). Lesmateriaal voor filosoferen in het basisonderwijs: Lesvoorbereidingen. Filosofie Onderwijs. https://filosofieonderwijs.be/lesmateriaal/lesmateriaal-voor-filosoferen-in-het-basisonderwijs/lesvoorbereidingen-filosoferen-met-kinderen/
Velov. (2021). Leergemeenschap Filosoferen met Kinderen en Jongeren. https://www.velov.be/leergemeenschappen/leergemeenschap-filosoferen/
Wartenberg, T. E. (2009). Big ideas for little kids: Teaching philosophy through children’s literature. Rowman & Littlefield Education.
Worley, P. (2021). Corrupting Youth: History and principles of philosophical enquiry, Volume 1. Rowman & Littlefield.
Zappalà, G., & Smyth, C. (2021). Student and teacher outcomes from participating in a Philosophy for Children program: Volunteer ethics teachers’ perspectives. Journal of Philosophy in Schools, 8(1), pp. 104–128. https://doi.org/10.46707/jps.8ii.137
