Drie jaar na de media-explosie rond grensoverschrijdend gedrag in het hoger onderwijs wordt stilaan duidelijk welke veranderingen universiteiten hebben doorgevoerd. Het proces rond media-figuur Bart De Pauw leidde tot een baanbrekend arrest. Dit arrest was een belangrijke katalysator in het publieke debat over subtielere vormen van grensoverschrijdend gedrag. Toen de Vlaamse media begin 2022 schandaal na schandaal onthulde over grensoverschrijdend gedrag in het hoger onderwijs, stonden universiteiten onder toenemende druk om snel actie te ondernemen. Dit resulteerde in een aanpak met twee versnellingen. Zichtbare maatregelen, zoals de vernieuwing van Meldpunten en de aanpassing van tuchtprocedures, volgden elkaar in snel tempo op. Maar de echte uitdaging bleek dieper te liggen: hoe kunnen universiteiten, als bakens van kennis, verlichting en veiligheid, zich wapenen tegen de structurele kwetsbaarheden die grensoverschrijdend gedrag in de hand werken? En vooral, wat moet er gebeuren om dit gedrag blijvend te voorkomen?
Grensoverschrijdend gedrag kan op het eerste zicht eenvoudig te herkennen lijken, vooral bij extreme vormen zoals fysieke en seksuele agressie. Maar in veel gevallen is de situatie veel complexer en subtieler. Wat de ene persoon als een onschuldige opmerking ziet, kan door een ander als intimiderend of zelfs traumatiserend worden ervaren. Dit maakt het voor universiteiten lastig om een duidelijke grens te trekken tussen wat wel en niet acceptabel is. Een persoon kan gedrag als grensoverschrijdend ervaren, terwijl een formele instantie, zoals een tuchtcommissie, uiteindelijk beslist dat er geen sanctie nodig is. Toch betekent dit niet dat de ervaring van die persoon ongeldig is! Het onderscheid tussen grensoverschrijdend en grensverleggend gedrag maakt het nóg ingewikkelder. Grensverleggend gedrag gaat over positieve uitdagingen die mensen vrijwillig aangaan, typisch voor jonge wereldburgers die op ontdekking gaan. Grensoverschrijdend gedrag daarentegen schendt persoonlijke grenzen, al dan niet zonder valide instemming van de ander. Dit onderscheid is cruciaal, maar in de dagelijkse interacties binnen een universiteit zijn de grenzen tussen de twee soms moeilijk te definiëren. Voor universiteiten is de uitdaging dan ook om een beleid te formuleren dat enerzijds voldoende duidelijkheid biedt en anderzijds ruimte laat voor de nuance van individuele ervaringen. Als ware koorddansers moeten ze een balans vinden tussen het erkennen van persoonlijke grenzen en het bieden van een flexibele en rechtvaardige aanpak die past bij de diversiteit van menselijke interacties.
Een belangrijke reden waarom grensoverschrijdend gedrag zo vaak voorkomt in het hoger onderwijs, is de machtsdynamiek binnen universiteiten en academische structuren. In een sterk hiërarchische omgeving, waar professoren en senior academici aanzienlijke controle uitoefenen over de carrières van promovendi en junior collega’s, kunnen machtsasymmetrieën ontstaan die niet alleen grensoverschrijdend gedrag in de hand werken, maar ook de drempel om dit te melden aanzienlijk verhogen. Voor studenten en junior onderzoekers kan het aanvoelen alsof ze machteloos staan, vooral omdat er vaak slechts één professor is die gespecialiseerd is in hun onderzoeksveld aan die universiteit. Het overstappen naar een ander departement, faculteit of zelfs universiteit is eigenlijk geen optie, waardoor de invloed van die ene persoon een onevenredig grote impact heeft op de hele academische studieloopbaan en carrière. Dit creëert een kwetsbare positie voor de student of junior onderzoeker en versterkt de machtspositie van de professor of senior onderzoeker.
Daarnaast spelen structurele onderfinanciering door de overheid en het internationaal gangbare, neoliberale financieringsmodel van het hoger onderwijs een rol, waarbij universiteiten opereren volgens marktprincipes en verantwoording moeten afleggen over de besteding van overheidsgeld. Vanuit ‘openbaarheid van bestuur’ klinkt het logisch om de efficiëntie te monitoren met prestatie-indicatoren (KPI’s), en is het begrijpelijk dat men onderzoeksoutput meetbaar wenst te maken. Toch gaat dit tevens gepaard met perverse effecten: de nadruk op efficiëntie en KPI’s bevordert een cultuur van competitie die collegialiteit ondermijnt en zo bijdraagt aan een toxische werksfeer waarin grensoverschrijdend gedrag gedijdt. Universiteiten moeten een balans vinden opdat de druk op prestatie en concurrentie niet leidt tot een omgeving waarin grensoverschrijdend gedrag makkelijker wordt getolereerd of zelfs genegeerd omwille van institutionele belangen zoals financiering en reputatie. Dergelijke afwegingen vereisen, net als koorddansen, veel moed.
Er rest ons nog een antwoord op de vraag wat universiteiten verder kunnen doen om het probleem te voorkomen. Uit een onderzoek waarin een bestaande training van SENSOA, het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid, werd verfijnd naar diverse vormen van grenosverschrijdend gedrag in de academische context, bleek dat mensen die deelnamen aan deze training met meer accuraatheid en nuance gevallen van grenoverschrijdend gedrag goed konden beoordelen, in tegenstelling tot mensen die niet deelnamen aan de training. Met de beperkte middelen die universiteiten ter beschikking hebben, is het dus van belang om vooral die mensen te motiveren die uit eigen beweging dergelijke trainingen niet willen volgen. Veel academici die het het meest nodig hebben, nemen mogelijks niet deel aan de trainingen, wat wijst op een gemiste kans om gedragsverandering binnen instellingen te stimuleren. De criticasters die aan de zijlijn staan te roepen dat ‘er vandaag de dag toch niks meer mag’ hebben de boodschap misschien nog niet helemaal begrepen, of nog niet willen horen.
Tot slot speelt ook leiderschap een doorslaggevende rol in de aanpak van grensoverschrijdend gedrag binnen universiteiten. De manier waarop leidinggevenden handelen wanneer ze op de hoogte gesteld worden van grensoverschrijdend gedrag kan het verschil maken tussen een cultuur van veiligheid en een cultuur van angst. Effectief leiderschap vereist duidelijke communicatie, training in ethisch handelen, en het vermogen om machtsdynamieken binnen de organisatie te erkennen en te adresseren. Universiteiten moeten daarom investeren in leiders en leiderschapsontwikkeling die verder gaan dan een selectie op basis van academische kwalificaties en focust op het creëren van een inclusieve, veilige en respectvolle omgeving. Sterk leiderschap kan niet alleen het beleid versterken, maar ook het laatste zetje geven om een cultuuromslag te realiseren waarin grensoverschrijdend gedrag geen plaats heeft aan onze universiteiten.
"Adeoti, Michael Olalekan, Faridahwati Mohd Shamsudin, and AlHamwan Mousa Mohammad (May 2021). “Op- portunity, job pressure and deviant workplace behaviour: does neutralisation mediate the relationship? A study of faculty members in public universities in Nigeria”. en. In: European Journal of Management and Busi- ness Economics 30.2, pp. 170–190. issn: 2444-8451, 2444-8494. doi: 10 . 1108 / EJMBE - 08 - 2017 - 0002. url: https://www.emerald.com /insight/content/doi /10 .1108 /EJMBE - 08 - 2017 - 0002 /full /html (visited on 10/16/2023).
Arbeid, Algemene Directie van de (2006). Ongewenst grensoverschrijdend gedrag op het werk: organisatorische risico- factoren, pp. 1–47. url: https://werk.belgie.be/nl/publicaties/ongewenst- grensoverschrijdend- gedrag- op- het-werk-organisatorische-risicofactoren.
Bennett, Rebecca J., Shelly Marasi, and Lauren Locklear (May 2018). “Workplace Deviance”. en. In: Oxford Re- search Encyclopedia of Business and Management. Oxford University Press. isbn: 978-0-19-022485-1. doi: 10.1093/ acrefore/9780190224851.013.111. url: http://business.oxfordre.com/view/10.1093/acrefore/9780190224851. 001.0001/acrefore-9780190224851-e-111 (visited on 03/02/2024).
Berdahl, Jennifer L. (Apr. 2007). “Harassment Based on Sex: Protecting Social Status in the Context of Gender Hierarchy”. en. In: Academy of Management Review 32.2, pp. 641–658. issn: 0363-7425, 1930-3807. doi: 10.5465/ amr.2007.24351879. url: http://journals.aom.org/doi/10.5465/amr.2007.24351879 (visited on 03/02/2024).
Bisaillon, Jérémie et al. (Nov. 2023). “Cyberbullying of professors: what measures are in place in universities and what solutions are proposed by victims?” en. In: Studies in Higher Education 48.11, pp. 1639–1650. issn: 0307- 5079, 1470-174X. doi: 10.1080/03075079.2023.2206431. url: https://www.tandfonline.com/doi/full/10. 1080/03075079.2023.2206431 (visited on 10/16/2023).
Bowling, Nathan A. and Terry A. Beehr (Sept. 2006). “Workplace harassment from the victim’s perspective: A theoretical model and meta-analysis.” en. In: Journal of Applied Psychology 91.5, pp. 998–1012. issn: 1939-1854, 0021-9010. doi: 10.1037/0021- 9010.91.5.998. url: https://doi.apa.org/doi/10.1037/0021- 9010.91.5.998 (visited on 03/02/2024).
Cassidy, Wanda, Chantal Faucher, and Margaret Jackson (July 2014). “The dark side of the Ivory Tower: Cyberbul- lying of university faculty and teaching personnel”. English. In: Alberta Journal of Educational Research 60.2. Pub- lisher: Alberta Journal of Educational Research Faculty of Education Publication Services, pp. 279–299. issn: 0002-4805, 0002-4805. url: https://myezproxy.vub.ac.be/login?url=https://www.proquest.com/scholarly- journals/dark-side-ivory-tower-cyberbullying-university/docview/1689321743/se-2?accountid=29077.
Clancy, Kathryn B. H. et al. (July 2014). “Survey of Academic Field Experiences (SAFE): Trainees Report Ha- rassment and Assault”. en. In: PLoS ONE 9.7. Ed. by Coren Lee Apicella, e102172. issn: 1932-6203. doi: 10 . 1371 / journal . pone . 0102172. url: https : / / dx . plos . org / 10 . 1371 / journal . pone . 0102172 (visited on 10/16/2023)." "
Davenport, Noa, Ruth D. Schwartz, and Gail Pursell Elliott (1999). Mobbing: Emotional Abuse in the American Workplace. Civil Society Pub. isbn: 9780967180304.
De Standaard (2015). Grensoverschrijdend gedrag in sportclubs courant. Accessed: 12-05-24. url: https: //www . standaard.be/cnt/dmf20150414_01630840.
– (2017a). Een verplichte cursus grensoverschrijdend gedrag in de politiek? ’Geen goed idee’. Accessed: 12-05-24. url: https://www.standaard.be/cnt/dmf20171130_03216790.
– (2017b). VRT breekt volledig met Bart De Pauw na beschuldigingen van grensoverschrijdend gedrag en seksuele intimi- datie. Accessed: 12-05-24. url: https://www.standaard.be/cnt/dmf20171109_03178485.
– (2019). Universiteit Hasselt ontslaat professor Lode Vereeck. Accessed: 26-05-22. url: https://www.standaard.be/ cnt/dmf20190920_04619338.
– (2021). Bart De Pauw krijgt zes maanden met uitstel. Accessed: 12-05-24. url: https://www.standaard.be/cnt/ dmf20211125_92860568.
– (2022a). Universiteiten kijken weg bij pestgedrag proffen. Accessed: 12-05-24. url: https://www.standaard.be/ cnt/dmf20220316_98002665.
– (2022b). VUB stopt samenwerking met professor na meldingen van grensoverschrijdend gedrag. Accessed: 26-05-22. url: https://www.standaard.be/cnt/dmf20220127_96879118.
– (2023). Parket start opsporingsonderzoek na melding grensoverschrijdend gedrag decaan Universiteit Antwerpen. Ac- cessed: 12-05-24. url: https://www.standaard.be/cnt/dmf20230929_99817709.
Duffy, Maureen and Len Sperry (2007). “Workplace Mobbing: Individual and Family Health Consequences”. In: The Family Journal 15.4, pp. 398–404. doi: 10.1177/1066480707305069.
Field, Andy (2009). Discovering Statistics Using SPSS. 3rd. London: SAGE Publications Ltd.
Fitzgerald, Louise F., Suzanne Swan, and Vicki J. Magley (1997). “But was it really sexual harassment? Legal, behavioural, and psychological definitions of the workplace victimization of women”. In: Sexual Harassment: Theory, Research, and Treatment. Ed. by William O’Donohue. Boston: Allyn & Bacon, pp. 5–28.
Frans, Erika (2021). SENSOA Vlaggensysteem voor volwassenen. 1st ed. Vol. 1. SENSOA en Garant-Uitgevers NV, pp. 1–298. isbn: 978-90-441-3806-1. Gardiner, Rita A. and Hayley Finn (Mar. 2023). “Implementing gender-based violence policies in the neoliberal university: challenges and contradictions”. en. In: Gender in Management: An International Journal 38.2, pp. 215– 229. issn: 1754-2413, 1754-2413. doi: 10.1108/GM-07-2022-0228. url: https://www.emerald.com/insight/ content/doi/10.1108/GM-07-2022-0228/full/html (visited on 10/16/2023).
Giorgi, Gabriele (Dec. 2012). “Workplace Bullying in Academia Creates a Negative Work Environment. An Italian Study”. en. In: Employee Responsibilities and Rights Journal 24.4, pp. 261–275. issn: 0892-7545, 1573-3378. doi: 10 . 1007 / s10672 - 012 - 9193 - 7. url: http: //link.springer. com / 10 . 1007 / s10672 - 012 - 9193 - 7 (visited on 03/02/2024).
Heffernan, Troy and Lynn Bosetti (Sept. 2021). “Incivility: the new type of bullying in higher education”. en. In: Cambridge Journal of Education 51.5, pp. 641–652. issn: 0305-764X, 1469-3577. doi: 10 . 1080 /0305764X . 2021.1897524. url: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/0305764X.2021.1897524 (visited on 10/16/2023).
Henning, Marcus A. et al. (Dec. 2017). “Workplace harassment among staff in higher education: A systematic review”. English. In: Asia Pacific Education Review 18.4. Publisher: Springer, pp. 521–539. issn: 1598-1037, 1598- 1037. doi: 10.1007/s12564-017-9499-0. url: https://myezproxy.vub.ac.be/login?url=https://www.proquest. com /scholarly - journals/workplace - harassment- among - staff- higher- education/docview /2012931610 /se - 2?accountid=29077."
Higgins, Patricia (Mar. 2023). “I don’t even recognize myself anymore: An autoethnography of workplace bullying in higher education”. en. In: Power and Education, p. 175774382311630. issn: 1757-7438, 1757-7438. doi: 10 . 1177/17577438231163041. url: http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/17577438231163041 (visited on 10/16/2023).
Hodgins, Margaret and Patricia Mannix-McNamara (May 2021). “The Neoliberal University in Ireland: Institu- tional Bullying by Another Name?” en. In: Societies 11.2, p. 52. issn: 2075-4698. doi: 10.3390/soc11020052. url: https://www.mdpi.com/2075-4698/11/2/52 (visited on 10/16/2023).
Hodgins, Margaret and Patricia Mannix McNamara (July 2019). “An Enlightened Environment? Workplace Bully- ing and Incivility in Irish Higher Education”. en. In: SAGE Open 9.4, p. 215824401989427. issn: 2158-2440, 2158- 2440. doi: 10.1177/2158244019894278. url: http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/2158244019894278 (visited on 10/16/2023).
Hollis, Leah P (Feb. 2022). “Universal Declaration of Human Rights: An argument for higher education to prohibit workplace bullying”. en. In: Policy Futures in Education 20.2, pp. 234–239. issn: 1478-2103, 1478-2103. doi: 10.1177/14782103211032093. url: http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/14782103211032093 (visited on 10/16/2023).
Khoo, SB (Aug. 2010). “Academic Mobbing: Hidden Health Hazard at Workplace”. In: Malaysian Family Physician : the Official Journal of the Academy of Family Physicians of Malaysia 5.2, pp. 61–67. issn: 1985-207X. url: https: //www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4170397/ (visited on 10/17/2023).
Klinoff, Robert W. (2021). Introduction to fire protection and emergency services. Sixth edition. OCLC: on1150315814. Burlington, MA: Jones & Bartlett Learning. isbn: 978-1-284-18015-2.
Lekchiri, Siham et al. (May 2019). “Perceived workplace gender-bias and psychological impact: The case of women in a Moroccan higher education institution”. en. In: European Journal of Training and Development 43.3/4, pp. 339– 353. issn: 2046-9012. doi: 10.1108/EJTD-09-2018-0088. url: https://www.emerald.com/insight/content/ doi/10.1108/EJTD-09-2018-0088/full/html (visited on 10/16/2023).
Ministerie van tewerkstelling en arbeid (22-02-2002 2002). Wet betreffende de bescherming tegen geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk. url: https://etaamb.openjustice.be /nl/wet- van- 11 - juni- 2002 _ n2002012823.html.
Mousa, Mohamed and Hala Abdelmoneim Abdallah Abdelgaffar (Aug. 2022). “Coping with sexual harassment in the Egyptian context: a study on female academics”. en. In: Equality, Diversity and Inclusion: An International Journal 41.6, pp. 907–926. issn: 2040-7149. doi: 10.1108/EDI-10-2021-0281. url: https://www.emerald.com/ insight/content/doi/10.1108/EDI-10-2021-0281/full/html (visited on 10/16/2023).
Peltizer, Thomas R. (2002). Information security policies, procedures, and standards: guidelines for effective information security management. Boca Raton: Auerbach Publications. isbn: 978-0-8493-1137-6.
Perry, Elissa L. (Feb. 2023). “The Choice and Evaluation of Sexual Harassment Interventions in Institutions of Higher Education”. en. In: Educational Policy, p. 089590482211420. issn: 0895-9048, 1552-3896. doi: 10.1177/ 08959048221142051. url: http : / / journals . sagepub . com / doi / 10 . 1177 / 08959048221142051 (visited on 10/16/2023).
Petit-Thorne, Alexandria (2020). “The medicalization of workplace sexual violence on Canadian university cam- puses in the #MeToo era”. English. In: Anthropologica 62.2. Publisher: University of Toronto Press Wilfred Laurier University Press, pp. 325–336. issn: 0003-5459, 0003-5459. doi: 10.3138/anth-2020-0007. url: https: / / myezproxy. vub . ac . be / login ? url = https : / / www . proquest . com / scholarly - journals / medicalization - workplace-sexual-violence-on/docview/2593175457/se-2?accountid=29077.
Pope, Kenneth S. (2015). “Steps to Strengthen Ethics in Organizations: Research Findings, Ethics Placebos, and What Works”. In: Journal of Trauma & Dissociation 16.2. PMID: 25602131, pp. 139–152. doi: 10.1080/15299732." "2015 . 995021. eprint: https:// doi . org / 10 . 1080 / 15299732 . 2015 . 995021. url: https:// doi . org / 10 . 1080 / 15299732.2015.995021.
Richman, J A et al. (Mar. 1999). “Sexual harassment and generalized workplace abuse among university employ- ees: prevalence and mental health correlates.” en. In: American Journal of Public Health 89.3, pp. 358–363. issn: 0090-0036, 1541-0048. doi: 10.2105/AJPH.89.3.358. url: https://ajph.aphapublications.org/doi/full/10. 2105/AJPH.89.3.358 (visited on 03/02/2024).
Saleem, Qurat Ul Ain et al. (Dec. 2021). “Workplace harassment in university libraries: A qualitative study of female Library and Information Science (LIS) professionals in Pakistan”. en. In: The Journal of Academic Librar- ianship 47.6, p. 102464. issn: 00991333. doi: 10.1016/j.acalib.2021.102464. url: https://linkinghub.elsevier. com/retrieve/pii/S0099133321001555 (visited on 10/16/2023).
SENSOA (2024). Beleidsplan. Accessed: 2024-05-09. url: https://www.sensoa.be/beleidsplan#title1. Täuber, Susanne (May 2022). “Women Academics’ Intersectional Experiences of Policy Ineffectiveness in the Eu- ropean Context”. en. In: Frontiers in Psychology 13, p. 810569. issn: 1664-1078. doi: 10.3389/fpsyg.2022.810569. url: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyg.2022.810569/full (visited on 10/16/2023).
Vallet, N. (2019). Strategisch management in publieke organisaties: over alternatieve benaderingen en paradigma’s. Brussels: Politeia. isbn: 978-2-509-03387-1.
Vertommen, Tine et al. (2016). “A green flag for the Flag System? Towards a child protection policy in Flemish sport”. In: International Journal of Sport Policy and Politics 8.1, pp. 15–31. doi: 10.1080/19406940.2014.947305. eprint: https://doi.org/10.1080/19406940.2014.947305. url: https://doi.org/10.1080/19406940.2014.947305.
Vlaamse Overheid (n.d.). Codex Hoger Onderwijs. Onderwijs en Vorming. Accessed: 02-05/2022. url: https:// data-onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=14650.
VLIR, VLUHR, and VLHORA (2018). Actueel charter grensoverschrijdend-gedrag hoger onderwijs. url: https://vlir. be/nieuws/charter-grensoverschrijdend-gedrag/.
Woodrow, Chris and David E. Guest (Jan. 2014). “When good HR gets bad results: exploring the challenge of HR implementation in the case of workplace bullying”. en. In: Human Resource Management Journal 24.1, pp. 38–56. issn: 0954-5395, 1748-8583. doi: 10.1111/1748- 8583.12021. url: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10. 1111/1748-8583.12021 (visited on 03/02/2024).
Yaghi, Abdulfattah and Majed Yaghi (July 2021). “Evaluating Organizational Hypocrisy within Universities as Toxic Leadership Behavior”. en. In: Public Integrity 23.4, pp. 385–400. issn: 1099-9922, 1558-0989. doi: 10.1080/ 10999922 . 2021 . 1888536. url: https://www. tandfonline . com /doi /full /10 . 1080 /10999922 . 2021 . 1888536 (visited on 10/16/2023).
Yildirim, Dilek, Aytolan Yildirim, and Arzu Timucin (July 2007). “Mobbing Behaviors Encountered By Nurse Teaching Staff”. en. In: Nursing Ethics 14.4, pp. 447–463. issn: 0969-7330, 1477-0989. doi: 10 . 1177 / 0969733007077879. url: http : / / journals . sagepub . com / doi / 10 . 1177 / 0969733007077879 (visited on 03/02/2024)."