“Op je 15de voor het eerst keer in een klaslokaal!”

Stel je voor dat je volgende week naar Grenada verhuist waar je de taal niet spreekt en de cultuur niet kent. Bij aankomst merk je al snel dat de communicatie moeilijk verloopt: mensen begrijpen jou niet en jij hen niet. De volgende dag heb je een ontmoeting om negen uur met iemand die je zou helpen met je papierwerk. Om 9.20 uur komt hij rustig aanwandelen, met een glimlach op zijn gezicht en zonder zich te excuseren. Gek, toch? 

Dat is precies wat niet begeleide minderjarige vluchtelingen ervaren bij hun aankomst in België. Ze hebben vaak traumatische ervaringen achter de rug, spreken de taal niet en kennen de Belgische waarden en normen niet. Bovendien ervaren ze een cultuurshock. Een cultuurshock definiëren we als een proces waarbij de aanpassing aan een nieuwe omgeving verschillende fasen doorloopt, van initiële opwinding tot frustratie en uiteindelijk aanpassing. 

“Lessen krijgen van een vrouwelijke leerkracht? Hoe dan?”

Om de taal te leren, starten niet begeleide minderjarige vluchteling in een OKAN-klas (Onthaalklassen voor Anderstalige Nieuwkomers). Voor de meeste jongeren is het compleet nieuw om in een klas te zijn en lessen te volgen. In hun thuisland hebben ze nooit of zelden onderwijs genoten. Een voorbeeld van zo een cultuurshock in de OKAN-klas is dat leerlingen zowel van vrouwelijke als mannelijke leerkracht les krijgen en dat jongens en meisjes naast elkaar zitten. In veel culturen is dat anders waardoor leerlingen moeite hebben zich aan die nieuwe situatie aan te passen. Dit is allemaal onbekend in hun cultuur waardoor moeite hebben met deze nieuwe situatie en zich moeten aanpassen. 

“Wat na OKAN?”

Na het volgen van de OKAN-klas, meestal gedurende twee jaar, stromen de jongeren door naar het reguliere onderwijs. De school wordt gekozen op basis van hun interesse, leeftijd en vooropleiding. Heel wat van die ex-OKAN-leerlingen zijn helaas niet klaar zijn voor het reguliere onderwijs. Ook al besteden ze één of twee jaar aan het verwerven van de Nederlandse taal, de taalbarrière blijft vaak een probleem. Ze beheersen de Nederlandse taal onvoldoende om goed te kunnen presteren in het reguliere onderwijs. 

“Leerplicht! Wat is dat?”

De overgang van de OKAN-klas naar het reguliere onderwijs voelt voor veel jongeren als een sprong in het diepe. Ze verlaten hun vertrouwde omgeving in de OKAN-klas waar ze omringd zijn door lotgenoten en leerkrachten die hen ondersteunen en rekening houden met hun specifieke noden. Plotseling bevinden ze zich in reguliere scholen waar ze de taal nog niet volledig beheersen en waar weinig rekening wordt gehouden met hun specifieke noden en behoeftes. Scholen verwachten dat ze het reguliere curriculum kunnen volgen. 

Vaak begrijpen jongeren niet hoe het Belgisch schoolsysteem werkt waar er leerplicht geldt. In hun thuisland is er vaak geen leerplicht; het is aan de jongeren of hun ouders om te beslissen of ze al dan niet naar school gaan. 

“HELP!”

Veel van deze jongeren zijn nooit of voor lange tijd niet naar school geweest. Plotsklaps aanpassen aan een schoolgaand leven, is uitdagend. In een klas zitten en lessen volgen, wat is dat? Deze leerlingen hebben vaak vakken zoals wiskunde en geschiedenis nooit gehad, wat betekent dat ze extra inspanningen moeten leveren om hun academisch achterstand in te halen. 

Het welzijn van de niet-begeleide minderjarigen gaat achteruit in het reguliere onderwijs. Dit wordt veroorzaakt door onzekerheden over hun toekomst, gebrek aan schoolondersteuning en de stress die veroorzaakt wordt door hun verblijfsstatus. Jongeren met een positieve beslissing over hun verblijfsstatus lijken meer gemotiveerd te zijn om te leren, terwijl anderen die geconfronteerd worden met onzekerheid of een negatieve beslissing vaak moeite hebben om gemotiveerd te blijven. De taalbarrière, traumatische ervaringen tijdens de vlucht of in het thuisland, gebrek aan motivatie, te kort aan extra ondersteuning en het ontbreken van duidelijke informatie over de studievoortgang leiden tot frustratie en demotivatie.

“Tussen twee werelden”

Het is opvallend dat niet-begeleide minderjarigen in België, met name jongeren van Afghaanse en Somalische afkomst, vaak vanuit hun cultuur het belang van school niet inzien en meer belang hechten aan werk. Veel ouders leggen hun kinderen hoge verwachtingen op, zoals financiële steun, wat kan leiden tot geldproblemen bij de jongeren. Zulke situaties dwingen hen om vroegtijdig school te verlaten om te gaan werken en voor hun gezin te zorgen. 

“MULTICULTI KIT”

Elke jongere is uniek en heeft specifieke moeilijkheden en behoeften. Elke jongere vraagt een specifieke aanpak. Om bewust te worden van de moeilijkheden en de specifieke behoeften van elke jongere, ontwikkelde ik voor mijn bachelorproef een nieuw product, namelijk Multiculti Kit. Deze kit bevat twee spellen om met deze jongeren aan de slag te gaan.

Het eerst spel is Cultipoly. Cultipoly is een bordspel gericht op cultuur en cultuurverschillen. Het spel bevat scenario’s waarin jongeren nadenken over hoe ze zouden reageren vanuit hun eigen cultuur en de Belgische cultuur. Daarnaast heeft het spel twee stapelkaarten: ‘Thuis’ met vragen over de eigen cultuur en ‘Nieuwe thuis’ met vragen over de Belgische cultuur. Het doel van dit spel is om jongeren bewust te maken van cultuurverschillen en hen te helpen beter om te gaan met situaties waarin verschillende culturele perspectieven een rol spelen. 

Het tweede spel is Kleurrijke school, een kaartspel dat reflectie bevat over school en de moeilijkheden die deze jongeren ervaren in het reguliere onderwijs. Het is ook een methode om te reflecteren over de krachten en sterktes van de jongeren. De bedoeling is dat de begeleider, ouders of voogden bewust worden van deze moeilijkheden zodat ze samen met de school oplossingen kunnen zoeken. 

Met deze kit hoop ik dat leerkrachten, begeleiders van een leefgroep en/of ouders zich bewust worden van de specifieke moeilijkheden en behoeften van elke jongeren, zodat ze werk op maat kunnen bieden. 

“Eigen verhaal”

Zelf ben ik ervaringsdeskundige. Zeven jaar geleden naar België verhuisd. Ik sprak de taal niet en kende de Belgisch cultuur niet. Het was moeilijk om me aan te passen. Hierdoor kan ik me in de schoenen van deze jongeren verplaatsen en hoop ik hen op deze wijze te kunnen helpen.