We SLAG'en ons erdoor!

Sandra
Vanooteghem
  • Lynn
    Scheurweg

Afbeelding verwijderd.Weet jij hoe om te gaan met agressie bij ouderen met dementie?  

 Het antwoord zit in verschillende factoren!


Uitlokkende factoren


Men kan een onderscheidt maken tussen factoren vertrekkende vanuit de zorgvrager, maar ook vanuit de zorgverlener.

Het dementieel ziektebeeld kan het risico op agressief gedrag verhogen. Dit is iets waar men niets aan kan veranderen. Echter ligt de oorzaak van agressie niet enkel bij de ziekte zelf, maar is steeds in combinatie met andere factoren. Ook de context en de hechtingsstijl van de zorgvrager is hierbij belangrijk.

Bij de zorgverlener ligt de focus voornamelijk bij de persoonlijke kenmerken, de professionele attitude en het tekort aan kennis.


Factoren die de omgang bemoeilijken


Door tijdsgebrek worden observaties onvoldoende geregistreerd. Indien er wel registraties gemaakt worden zijn deze vaak te vaag en niet gestructureerd. Soms wordt het gedrag zelfs als normaal aanschouwd. Gemelde incidenten worden onvoldoende bespreekbaar gemaakt en zelden gebruikt voor overleg over het gestelde probleemgedrag.

Kennistekort zorgt dan weer voor een medicamenteuze aanpak om agressie te voorkomen. En eens men gestart is, wordt er nauwelijks verminderd of gestopt. Toch blijkt het effect eerder beperkt en verhoogt zelfs het risico op sterfte.

Er heerst een drempel om feedback te vragen of te geven bij de zorgverleners onderling omdat de confrontatie liever vermeden wordt. Nieuwe ideeën worden vaak negatief onthaald. Zo ontstaat er te weinig onderling overleg om een nieuwe kijk op de situatie te verkrijgen en ervaringen uit te wisselen. 

Nochtans is goede communicatie en tijd maken voor reflectie hierbij zeer belangrijk! 

Door de verhoging van stress, onrust en lagere werktevredenheid creëert men een vicieuze cirkel. De eigen levenservaringen en ontwikkelingsfasen van de zorgverlener leiden tot de vorming van bepaalde verwachtingen, emoties, herinneringen en een persoonlijke denkwijze. Dit is bepalend in de omgang met uitdagende situaties en heeft invloed op verwachtingen van anderen hun functioneren. Het heeft impact op hoe men zorgtaken voorbereidt en uitvoert, de mate van engagement, angst en draagkracht. Het is beter om geen rechtstreekse emotionele reacties te uiten en op die momenten te opteren voor een time-out. De manier van communiceren is belangrijk. De zorgvrager voelt respect, wat het stellen van probleemgedrag, al dan niet (on)bewust, minder uitdagend maakt.


Hoe omgaan met agressie?


In de omgang met agressie is het essentieel om de zorgvrager tegemoet te komen in zijn of haar noden. De omgang met agressief gedrag kan onderverdeeld worden.


Agressie voorkomen


Om te weten te komen waar bepaald gedrag vandaan komt en hierop te kunnen anticiperen, moet men de oorzaak van eerder gesteld agressief gedrag achterhalen.

Het is belangrijk om de emoties van de zorgvrager te (h)erkennen om zo tegemoet te kunnen komen aan diens noden. Om hiertoe te komen, moet kennis en expertise van het zorgpersoneel verbeterd worden. Zorgverleners moeten getraind worden in het herkennen van symptomen, uitlokkende factoren en inzichten van het ziektebeeld. Een behandelplan op maat opstellen is belangrijk zodat er continuïteit ontstaat in de samenwerking binnen het team en benadering van de zorgvrager. Ook de omgeving kan aangepast worden om ervoor te zorgen dat de zorgvrager herkenningspunten heeft, maar ook als geweldspreventie naar zichzelf en anderen.

Niet onbelangrijk is dat dat de zorgverleners bewust worden van hun eigen kwaliteiten en valkuilen om te kunnen omgaan met bepaalde situaties en hierdoor agressief gedrag kunnen vermijden.


In het heetst van de strijd


Om controle te houden tijdens een agressie-incident dient men duidelijkheid te scheppen over verwachtingen naar de zorgvrager. De aanpak van de zorgverlener dient aangepast te worden aan de individuele noden van de zorgvrager. Dit kan gaan over intonatie, het aanbieden van alternatieven en positieve bekrachtiging indien de zorgvrager de eigen agressie kan keren.

Het is aangewezen een inschatting te maken van het risico op dat moment. Hierbij kan men gebruik maken van bestaande methodieken.


Achteraf bekeken


Na een agressie-incident is het zinvol om een analyse te maken. Deze diagnostiek kan men nadien weer gebruiken in de preventie van agressie. Ook hier bestaan verschillende hulpmiddelen voor.

Om incidenten te kunnen bespreken, evalueren en een plan van aanpak bij te sturen is de samenwerking tussen alle betrokken zorgverleners essentieel. Niet enkel het opstellen van een zorgplan, maar ook intervisiemomenten voor de emotionele ondersteuning van de zorgverleners horen bij zo een multidisciplinaire samenwerking.

Tot slot kan een plan voor organisatiebeleid rondom agressie helpen om duidelijkheid te scheppen in bepaalde verwachtingen naar de zorgverleners toe.

Uit de literatuur blijkt dat de noden van zorgvragers zich vooral na een agressie-incident situeren. Men voelt zich onvoldoende opgevangen door collega’s, leidinggevende of de organisatie. 

Door ruimte te maken voor intervisie zouden gevoelens besproken kunnen worden.


Conclusie


Omdat intervisie als sterk middel wordt ervaren, maar de praktische uitvoering of begeleiding ervan soms wat onwennig is, kozen we om een intervisiespel te creëren. Het prototype werd als volgt gedoopt:

 

                  SLAG = Samen Leren omgaan met Agressie en Geweld.
                                           Editie ouderen met dementie.

 

Om de drempel te verlagen om aan intervisie te gaan doen, werd er gekozen om dit via spelvorm aan te bieden. Tijd maken om stil te staan bij jezelf en op deze manier blijvend te kunnen leren, samen met de collega’s, vinden we als groep belangrijk.

Het doel van dit spel sluit aan bij de doelen van intervisie. Elkaar coachen, persoonlijke moeilijkheden en opvattingen bespreekbaar maken en de mogelijkheid hebben om hier verder uit leren. Met SLAG -Samen Leren omgaan met Agressie en Geweld- willen we als groep dan ook de mogelijkheid bieden om dit te implementeren in het werkveld.

    

 

Het spel bestaat uit kaarten met verschillende vragen, weetjes en opdrachten die kunnen helpen bij het structureren van intervisiegesprekken. 

 

 

Door de kaarten te gebruiken, worden deelnemers geactiveerd om verder na te denken over verscheidene situaties waar agressie in voorkomt. Dit kan ervoor zorgen dat er vanuit diverse perspectieven en standpunten naar problemen gekeken kan worden.

Bibliografie

Adriaansen, M. (2021). Agressie en geweld in de zorg. TvZ: Verpleegkundige praktijk en Wetenschap, 2021(5), 14-15.
Alzheimer Liga Vlaanderen VZW (2023). Jongdementie. Alzheimerliga.be [Website]. Geraadpleegd op 29 september 2023 via https://www.alzheimerliga.be/nl/over-dementie/dementie/jongdementie
Alzheimer Liga Vlaanderen VZW (2023). Het syndroom dementie. Alzheimerliga.be [Website]. Geraadpleegd op 20 september 2023 via https://www.alzheimerliga.be/nl/over-dementie/oorzaken-preventie/het-sy…
Alzheimer Nederland. (s.a.). Omgaan met agressief gedrag bij dementie. Dementie.nl [Website]. Geraadpleegd op 26 oktober 2023 via https://www.dementie.nl/veranderend-gedrag/agressie-en-boosheid/omgaan-…
Berends, N. (2022). 9 stevige stellingen over agressie. Nursing, 2022(3), 16-23.
Bohn Stafleu van Loghum. (2013). Probleemgedrag bij de oudere patiënt. Bijzijn XL 6, 36–42. https://doi-org.k.thomasmore.e-bronnen.be/10.1007/s12632-013-0132-0
Butcher, H., Bulechek, G., Dochterman, J., & Wagner, C. (2020). Verpleegkundige interventies: vertaling van nursing interventions classification (NIC) (vijfde, herziene druk). Uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum.
Canva. (2023). Ontwerpen van een logo. Canva.com [Website]. Geraadpleegd op 19 december 2023 via https://www.canva.com/
Dikken, J., Bakker, A., Hoogerduijn, J., et al. (2016). Verpleegkundige blijf leren! TvZ: Verpleegkundige praktijk en Wetenschap, 2016(6), 44-47.
Domus Medica. (2017). Gedragsproblemen bij ouderen. Domusmedica.be [Website]. Geraadpleegd op 26 oktober 2023 via https://www.domusmedica.be/sites/default/files/de%20ouderwordende%20men…
Dwaallicht. (2023). Dementiecafé dwaallicht. Malle.be [Website]. Geraadpleegd op 9 december 2023 via https://www.malle.be/dementiecafe-dwaallicht
Ettema, H. (2016). Een multidisciplinaire benadering voor een adequate aanpak van probleemgedrag bij dementie. Tijdschrift voor gerontologie en geriatrie, 2026 (46). 124-128. DOI 10.1007/s12439-016-0173
Expertisecentrum Dementie Vlaanderen. (2018). Samen agressie alert: Toolbox. Dementie.be [Website]. Geraadpleegd op 13 september 2023 via https://www.dementie.be/ecdcontact/wp-content/uploads/sites/13/2018/09/…
Expertisecentrum Dementie. (2015). Moeilijk hanteerbaar gedrag van personen met dementie: Preventie en aanpak. dementie.be [Website]. Geraadpleegd op 30 september 2023 via https://www.dementie.be/ecdcontact/wp-content/uploads/sites/13/2016/06/…
31
Expertisecentrum Dementie Vlaanderen. (s.a.). Vormen van dementie. Dementie.be [Website]. Geraadpleegd op 29 september 2023 via https://www.dementie.be/home/wat-is-dementie/vormen/
Expertisecentrum Dementie Vlaanderen. (s.a.). Prevalentie. Dementie.be [Website]. Geraadpleegd op 19 oktober 2023 via https://www.dementie.be/home/wat-is-dementie/prevalentie/
Geelen, R. (2021). Plan voor organisatiebeleid rondom agressie. Het signaleringsplan in de zorg voor kwetsbare ouderen bij dementie (pp 79-90). Nursing-Dementiereeks. Bohn Stafleu van Loghum. https://doi-org.k.thomasmore.e-bronnen.be/10.1007/978-90-368-2588-7_7
Geelen, R. (2021). Signaleringsplan bij agressief gedrag. Het Signaleringsplan in de Zorg Voor Kwetsbare Ouderen Bij Dementie (pp. 33–46). Nursing-Dementiereeks. Bohn Stafleu en van Loghum. https://doi.org/10.1007/978-90-368-2588-7_3 Geelen, R. (2021). Sociaal agressief gedrag. Groepsbegeleiding in de ouderenzorg bij dementie. Nursing-Dementiereeks. Bohn Stafleu van Loghum. https://doi.org/10.1007/978-90-368-2565-8_6
Geelen, R. (2018). Verkenning van probleemgedrag. Probleemgedrag bij dementie,(1–11). Bohn Stafleu van Loghum.
Gezondheid België. (2019). Zorg voor ouderen. Gezondheidbelgie.be [Website]. Geraadpleegd op 11 september 2023 via https://www.gezondbelgie.be/nl/performantie-van-het-belgische-gezondhei…
Hazelhof, T.J.G.M., Schoonhoven, L., van Gaal, B.G.I., Koopmans R.T.C.M. & Gerritsen, D.L. (2016). Nursing staff stress from challenging behavior of residents with dementia: a concept analysis. International Nursing Review, 2016 (63), 507-516. https://doi-org.k.thomasmore.e-bronnen.be/10.1111/inr.12293
Isaac, V., Kuot, A., Hamiduzzaman, M., Strivens, E. & Greenhill, J. (2021). The outcomes of a person-centered, non-pharmacological intervention in reducing agitation in residents with dementia in Australian rural nursing homes. BMC Geriatric, 2021(21). https://doi.org/10.1186/s12877-021-02151-8
Kratzer, A., Scheel-Barteit, J., Altona, J., Wolf-Ostermann, K., Graessel, E. & Donath, C. (2023). Agitation and aggression in people living with dementia and mild cognitive impairment in shared-housing arrangements – validation of a German version of the Cohen-Mansfeld Agitation Inventory-Short Form (CMAI-SF). Health and Quality of Life Outcomes, 2023(21), https://doi.org/10.1186/s12955-023-02132-y
Leten, L., Azermai, M., Wauters, M. & De Lepeleire, J. (2017). Een kwalitatieve exploratie van het chronisch gebruik van psychofarmaca in woonzorgcentra. Tijdschrift gerontologie en geriatrie, 2017(48), 177-186. https://doi-org.k.thomasmore.e-bronnen.be/10.1007/s12439-017-0223-7
Managementsite. (s.a.). Wat is intervisie? Managementsite.nl [Website[. Geraadpleegd op 30 november 2023 via https://www.managementsite.nl/tql/professionaliteit/intervisie/wat-is-i…
Marcinkowksa, M., Sniecikowska, J., Faijkis, N., Pasko, P., Franczyk, W. & Kolaczkowski, M. (2020). Management of dementia- related psychosis, agitation and
32
agression.: A review of the pharmacology an clinical effects of potential drug candidates. CNS Drugs(34), 243-268. https://doi.org/10.1007/s40263-020-00707-7
Moorhead, S., Swanson, E., Johnson, M., & Maes, M.L. (2020). Verpleegkundige zorgresultaten: vertaling van nursing outcomes classification (NOC) (vierde, herziene druk). Uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum
Nederlands Jeugdinstituut. (2023). Professionalisering; Intervisie. Nij.nl [Website]. Geraadpleegd op 30 november 2023 via https://www.nji.nl/professionalisering/intervisie#wat-is-intervisie?
Nieuwenhuijsen, K., Menco, L., Los, F., et al (2022). Mentale klachten bij zorgmedewerkers. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde, 30(5), 25-27.
Nursing. (2023). Ontwikkelingen in de ouderenzorg. Nursing.nl [Website]. Geraadpleegd op 11 september 2023 via https://www.nursing.nl/praktijk/ouderenzorg/ontwikkelingen-in-de-oudere…
Pieper, M. (2019). Sta op! Bij onbegrepen gedrag. Denkbeeld, 31, 36-37. https://doi-org.k.thomasmore.e-bronnen.be/10.1007/s12428-019-0034-4
Scheurweg Lynn. (2024). Foto’s intervisiespel.
Schim van de Loeff-van Veen, R. (2017). De geriatrische patiënt. Basiswerk voor verpleging en verzorging: Geriatrie (p.2). Bohn Stafleu van Loghum
Starremans, S. (2019). Agressie, we zijn er klaar mee. Nursing, 2019, 18-23.
Starremans, S. (2023). We weten vaak best wat er aan de hand is. Zorg + welzijn, 2023, 44-46.
Stop pesten nu. (2023). Pesten in woonzorgcentra & vepleeghuizen. Stoppestennu.nl [Website]. Geraadpleegd op https://www.stoppestennu.nl/pesten-woonzorgcentra-verpleeghuizen
Tanoubi, I., Cruz- Panesso, L. & Drolet, P. (2021). The patient, the physician or the relationship: Who or what is “difficult”, exactly? An approach for managing conflicts between patients and physicians. Int. J. Environ. Res. Public Healt.18(23). https://doi.org/10.3390/ijerph182312517
Universitair Psychiatrisch Centrum Leuven. (26 Oktober 2023). Van Kwaad naar Erger. [bijdrage aan congres]. Geraadpleegd via https://www.upckuleuven.be/nl/agenda/van-kwaad-naar-erger
Vandecasteele, T. (2018). AGGRESSION AND TRANSGRESSIVE BEHAVIOUR IN CARE RELATIONSHIPS: Influencing factors and underlying processes in nurses’ and patients’ perceptions [Eindwerk]. Universiteit Gent, department of health. https://biblio.ugent.be/publication/8545715
Van Assche, L., Luyten, P., Van de Ven, L. et al. (2013). Gehechtheid als beïnvloedende factor van gedrags- en psychologische symptomen bij dementie. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie(44), 157–165. https://doi-org.k.thomasmore.e-bronnen.be/10.1007/s12439-013-0029-1
Van den Belt, H. (2021). Agressie tegen verpleegkundige piekt. Nursing.be [Website]. Geraadpleegd op 7 september 2023 via https://www.nursing.be/werk/de-verpleegkundige/agressie-tegen-verpleegk…
33
Veldwijk-Rouwenhorst, A., Zuidema, S., Smalbrugge, M., Persoon, A., Koopmans, R. & Gerritsen, D. (2022). Losing hope or keep searching for a golden solution: an in-depth exploration of experiences with extreme challenging behavior in nursing home residents with dementia. BMC Geriatrics https://doi.org/10.1186/s12877-022-03438-0
Verwey, R., Penders, S., Kitzen, N., et al. (2021). Zorgen voor rust bij onrust. TvZ: Verpleegkundige praktijk en Wetenschap, 2021(1), 40-43.
Vlaamse ouderenraad (s.a.). Beeldvorming over ouderen [Brochure]. Vlaamse ouderenraad. Geraadpleegd op 9 oktober 2021 via https://www.vlaamse-ouderenraad.be/sites/default/files/downloads/2018-0…
Vlaamse Overheid. (2023). Bevolking naar leeftijd en geslacht. Vlaanderen.be [Website]. Geraadpleegd op 11 september 2023 via https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/bevolking/bevolking-naa…
Vlaamse Overheid. (2023). Intervisie en opleidingen. Overheid.vlaanderen.be [Website]. Geraadpleegd op 30 november 2023 via https://overheid.vlaanderen.be/personeel/welzijn/intervisie-en-opleidin…
Vormingscentrum Hivset. (2023). Help! Agressie bij een persoon met dementie?! Vormingscentrum.hivset.be [website]. Geraadpleegd op 13 september 2023 via https://vormingscentrum.hivset.be/opleidingen/ouderenzorg/help-agressie…
Younas, A., Pasheed, S., Sundus, A. & Inayat, S. (2019). Nurses' perspectives of self-awareness in nursing practice: A descriptive qualitative study. Nursing & Health Sciences, 2020 (22). 398-405. DO: 10.1111/nhs.12671
Woonzorg Emmaüs. (2022). Visie dementiezorg en omgaan met onbegrepen gedrag. Woonzorgemmaus.be [Website]. Geraadpleegd op 30 november 2023 via https://www.woonzorgemmaus.be/kwaliteitsbeleid/visieteksten/visie-demen…
Zorggroep Orion (s.a.). Praatcafé dementie. Zorggroep-orion.be [Website]. Geraadpleegd op 9 december 2022 via https://zorggroep-orion.be/dienst/bib-en-boekenruilkasten-copy-3/#:~:te….
Zwijsen, S., de Lange, J., Pot, A. M., Mhaler, M., & Minkman, M. (2014). Omgaan met onbegrepen gedrag bij dementie: inventarisatie richtlijnen en inzichten rondom onbegrepen gedrag bij ouderen met dementie. Trimbos Instituut-Vilans. Zwijsen, S.A., Lange, J. F., Mahler, M., Minkman, M., & Pot, A. M. (2014). Omgaan met onbegrepen gedrag. Naar betere zorg in zeven stappen. Denkbeeld, 2014(juni), 6-9. https://doi.org/10.1007/s12428-014-0054-z
Zwijsen, S.A., Kabboord, A., Eefsting, J.A., Hertogh, C.M.P.M., Pot, A.M., Gerritsen, D.L. et al. (2014). Nurses in distress? An explorative study into the relation between distress and individual neuropsychiatric symptoms of people with dementia in nursing homes. International Journal of Geriatric Psychiatry, 2014, 384-39. DOI 10.1002/gps.4014

Download scriptie (509.82 KB)
Universiteit of Hogeschool
Thomas More Hogeschool
Thesis jaar
2024
Promotor(en)
Els Schakman