Hoe privaat geld de Vlaamse scholenbouw kan redden

Toon
Van de Voorde
  • Julie
    Vandermersch

Stel je voor dat je door de gangen van een Vlaamse school wandelt. Het is 8 uur 's morgens, de kinderen stromen de klaslokalen binnen. Maar terwijl je rondkijkt, valt het op: de muren vertonen scheuren, de ramen tochten en de vloeren hebben hun beste tijd gehad. Dit is geen uitzondering. Wist je dat meer dan de helft van de schoolgebouwen in Vlaanderen dateert van vóór 1970? Zelfs een kwart dateert van vóór 1950. De broodnodige renovaties blijven uit, en de problemen stapelen zichzelf op. 

 

Vijftien jaar wachten? Tijd voor actie!

In Vlaanderen is de huidige realiteit pijnlijk: als een school dringende renovaties nodig heeft, kan het tot vijftien jaar duren voordat ze de nodige subsidies ontvangt. In een tijd waarin de lat voor onderwijskwaliteit en duurzaamheid steeds hoger ligt, is dat simpelweg onacceptabel. Deze problematiek zette ons aan tot een onderzoek naar een vernieuwende manier om de Vlaamse scholenbouw te financieren en sneller te vernieuwen.

 

Wat als er een oplossing bestaat die de wachtlijsten verkort, scholen vernieuwt én de financiële druk op de overheid vermindert? Stel je voor dat scholen hun eigen middelen kunnen genereren voor de vernieuwing van hun gebouwen, zonder jarenlang afhankelijk te zijn van subsidies. Het kan!

 

Scholen die hun eigen potentieel benutten

De masterproef Scholen van Verandering biedt een vernieuwende en innovatieve oplossing voor de uitdagingen waar de Vlaamse scholenbouw vandaag voor staat. In plaats van enkel te rekenen op overheidssteun, stelt dit onderzoek voor om samen te werken met private investeerders en projectontwikkelaars. Veel Vlaamse scholen bevinden zich op strategisch gunstig gelegen locaties, vaak in het centrum van dorpen en steden waar ruimte schaars is. De schoolterreinen zijn nu vaak inefficiënt ingedeeld en onderbenut. Door een slimmere reorganisatie van deze terreinen ontstaat er plaats voor extra functies zoals woningen, commerciële ruimtes en maatschappelijke voorzieningen. De opbrengsten uit deze ontwikkelingen kunnen vervolgens geïnvesteerd worden in het vernieuwen van de verouderde schoolinfrastructuur.

 

 

Van verouderd schoolgebouw naar levendige campus

Het idee is eenvoudig: door extra functies toe te voegen aan schoolsites, ontstaat een nieuw soort levendige campus waar onderwijs, wonen en werken samenkomen. Waar het schoolterrein vroeger na schooltijd afgesloten bleef, wordt het nu opengesteld voor de buurt. Dit is niet alleen een voordelige situatie voor de scholen, maar ook voor de buurtbewoners, de overheid en de investeerders. Het brengt meer leven in de wijk en creëert een win-win situatie voor alle betrokkenen. De extra inkomsten kunnen rechtstreeks worden geïnvesteerd in de vernieuwing van de schoolgebouwen, zonder dat er telkens bij de overheid moet worden aangeklopt voor financiering.

 

Bovendien biedt dit model meer dan alleen een financiële oplossing. Het draagt ook bij aan duurzaamheid. Door compacter te bouwen en schoolterreinen efficiënter te benutten, sluiten we aan bij moderne stadsontwikkelingsstrategieën. Daarnaast worden scholen beter geïntegreerd in de gemeenschap. In plaats van geïsoleerde, verlaten terreinen na schooltijd, transformeren ze in actieve ontmoetingsplaatsen waar kinderen leren, mensen wonen en lokale ondernemers hun zaak runnen. Door ruimtes en faciliteiten te delen, zoals speelplaatsen en groenruimtes, ontstaat er een levendig centrum voor de buurt.

 

 

Om de maatschappelijke meerwaarde te illustreren, werd in de casestudy’s een ontwerpend onderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek toont hoe de combinatie van wonen, werken en leren een dynamische, multifunctionele ruimte creëert. Door bijvoorbeeld ruimtes en technieken te delen, kunnen kosten worden bespaard en wordt de interactie tussen verschillende gebruikers gestimuleerd. Het project biedt niet alleen financiële voordelen, maar versterkt ook de sociale diversiteit en de gemeenschap.

 

Een vernieuwende kijk op schoolinfrastructuur

In de masterproef wordt de theoretische analyse getoetst aan de hand van twee casestudy’s om de praktische haalbaarheid van het voorgestelde model te onderzoeken en na te gaan of volledige onafhankelijkheid van overheidssubsidies mogelijk is.

 

De focus van het onderzoek ligt op het katholiek onderwijs. Hoewel er verschillende onderwijsnetten binnen het Vlaamse onderwijssysteem bestaan, blijkt het katholiek onderwijs de meest uitdagende partner te zijn voor de toepassing van dit concept. Een juridische analyse laat zien dat slechts 25% van de schoolbesturen binnen het katholiek onderwijs eigenaar is van hun gebouwen en grond, terwijl dit percentage bij andere onderwijsnetten aanzienlijk hoger ligt. Aangezien deze schoolbesturen geen eigenaar zijn van de grond, kan deze niet verkocht worden aan externe partijen om extra functies aan het terrein toe te voegen. Doorheen het onderzoek wordt een systeem ontwikkeld dat het mogelijk maakt om externe partijen bij de schoolsite te betrekken zonder dat zij eigenaar hoeven te zijn van de grond, zodat de site efficiënt kan worden beheerd.

 

Een financiële analyse onderzoekt verschillende teamstructuren en de verantwoordelijkheden van de betrokken partijen, zoals projectontwikkelaars en investeerders. Door risico's en winsten eerlijk te verdelen, kunnen zowel de scholen als de private partners profiteren van deze samenwerking, wat het model aantrekkelijk maakt voor private investeerders. In de financiële analyse wordt een haalbaarheidsmatrix ontwikkeld die inzicht biedt in hoeveel oppervlakte aan winstgevende functies aan het schoolterrein moet worden toegevoegd, om een volledige vernieuwing van de school te realiseren.

 

De casestudy's tonen aan dat het niet altijd mogelijk is om een school volledig te vernieuwen zonder ondersteuning van overheidssubsidies. Er zijn drie mogelijkheden: volledige renovatie met private financiering, gedeeltelijke onafhankelijkheid of geen toepassing van het concept. Dit kan het gevolg zijn van een gebrek aan ruimte bij sommige scholen om extra functies toe te voegen. Toch kan het nieuwe financieringsconcept hand in hand gaan met de bestaande subsidieprocedures. Wanneer het model bij meerdere scholen wordt toegepast, kan de druk op overheidsmiddelen afnemen. Dit zou de kans vergroten dat projecten die niet binnen dit concept vallen sneller in aanmerking komen voor overheidssubsidies.

 

Een oproep tot actie

Dit vernieuwende model kan de toekomst van Vlaamse scholenbouw drastisch veranderen. Door schoolterreinen te verdichten en slimmer te gebruiken, kunnen we niet alleen sneller scholen vernieuwen, maar ook bijdragen aan een betere leefomgeving voor iedereen. Nu is het aan de schoolbesturen en beleidsmakers om deze kans te grijpen. Het model biedt de kans om te zorgen voor moderne, duurzame en levendige campussen waar iedereen van profiteert.

Bibliografie

  • AGION. “Btw | AGION.” Geraadpleegd op 23 juni 2024. https://www.agion.be/btw.
  • AGION. “DBFM | AGION.” Geraadpleegd op 17 februari 2024. https://www.agion.be/dbfm.
  • AGION. “Decretale Basis | AGION.” Geraadpleegd op 23 maart 2024. https://www.agion.be/decretale-basis.
  • AGION. Evaluatie van Het Scholenbouwbeleid in Vlaanderen. Brussel, 2013.
  • AGION. Een Evaluatie van Het DBFM-Programma Scholen van Morgen, 2019.
  • AGION. “Huursubsidies | AGION.” Geraadpleegd op 20 mei 2024. https://www.agion.be/huursubsidies.
  • AGION. “Jaarverslag 2022.” Brussel, 2023.
  • AGION. “Procedure Aankoop En Werken Na Aankoop.” Geraadpleegd op 27 juni
  • AGION. Schoolgebouwenmonitor 2018-2019 - Indicatoren Voor de Kwaliteit van de Schoolgebouwen in Vlaanderen. Brussel: Jan Eliaerts, 2020.
  • AGION. “Subsidieprocedures | AGION.” Geraadpleegd op 23 maart 2024. https://www.agion.be/subsidieprocedures.
  • AGODI. AGODI Jaarverslag 2022, 2022.
  • Belgische Staat. Wet van 4 februari 2020 houdende Boek 3 “Goederen” van het Burgerlijk Wetboek, Titel 7: Erfpachtrecht, artikelen 3.167-3.176, Belgisch Staatsblad § (2020).
  • Belgische Staat. Wet van 4 februari 2020 houdende Boek 3 “Goederen” van het Burgerlijk Wetboek, Titel 8: Opstalrecht, artikelen 3.177-3.188, Belgisch Staatsblad § (2020).
  • Bertels, Inge. Bijdragen Tot de Geschiedenis Bijzonderlijk van Het Aloude Hertogdom Brabant, 2004.
  • Bertels, Inge. “Technical Discourses on Primary Educational Buildings: Governmental Publications in the 19th Century.” In La Construction Savante: Les Avatars de La Littérature Technique, bewerkt door Alice Thominne, Valérie Nègre, and Jean-Philippe Garric. CHTE-INHA. Parijs: CNAM-INHA, 2006.
  • Bogaerts, Marleen. LV-architecten. E-mail bericht aan auteurs. 4 april 2024.
  • Borret, Kristiaan, Greetje Lathouwers, en Paul Mahieu. De school als bouwheer: gids voor kwaliteitsvolle schoolarchitectuur. Mechelen: Plantyn, 2008.
  • CBRE. International Office Markets & Investment. Antwerpen, September 2023.
  • CLTB. “Community Land Trust,” 2024. https://www.cltb.be/hoe-werkt-het/?lang=nl.
  • D’Haenens. De lagere school in Belgie van de middeleeuwen tot nu. Brussel: Reyns, 1986.
  • D’Hooghe, David, en Frederik Vandendriessche. Publiek-Private Samenwerking. Die Keure, 2003.
  • D’hoker, Mark. “Twee Eeuwen Onderwijs in België.” In Brochure Open Monumentendag. S.l.: s.n., 1992.
  • D’hoker, Mark, en Luc Verpoest. “Twee eeuwen scholenbouw.” In Terug naar school: onderwijs, gebouwen, vroeger en nu. Brussel: Stuurgroep Open Monumentendag Vlaanderen, 1992.
  • DCA. “’t Blokje, Een Buitengewoon Project – DCA.” Geraadpleegd op 24 mei 2024. https://www.dca.be/nieuws/t-blokje-een-buitengewoon-project/.
  • De Maesschalck, Filip. Bevolking in Vlaams-Brabant, 2022.
  • De Raedt, Kim. Katholiek Onderwijs Vlaanderen. Interview afgenomen door auteurs. 9 november  2024.
  • De Sitter, Killian. Bovenaanzicht Blok Blauw. Foto. LV-architecten. Geraadpleegd op 11 augustus 2024. https://www.lv-architecten.be/nl/architectuur/tblo-14-wuustwezel-2.
  • Depaepe, Marc. De pedagogisering achterna: aanzet tot een genealogie van de pedagogische mentaliteit in de voorbije 250 jaar. 4e druk. Leuven: Acco, 2002.
  • Depaepe, Marc, en Kristof Dams. Orde in vooruitgang: alledaags handelen in de Belgische lagere school (1880-1970). Leuven: Universitaire pers, 1999.
  • Depaepe, Marc, Frank Simon, Angelo Van Gorp, en Jan Briffaerts. Paradoxen van pedagogisering: handboek pedagogische historiografie. Leuven: Acco, 2005.
  • Digitaal Vlaanderen. “Omgevingscheck | Vlaanderen.” Geraadpleegd op 5 mei 2024. https://www.vlaanderen.be/omgevingsvergunning/omgevingscheck.
  • Digitaal Vlaanderen. “Omgevingsvergunning: Een Gebouw van Functie Wijzigen (Woning, Toerisme, Winkel, Bedrijf, ...) | Vlaanderen.Be.” Geraadpleegd op 12 mei 2024. https://www.vlaanderen.be/omgevingsvergunning/stedenbouwkundige-handeli….
  • Digitaal Vlaanderen. “Recht van Erfpacht en Recht van Opstal.”Geraadpleegd op 26 mei 2024. https://www.vlaanderen.be/bijzondere-woonvormen/recht-van-erfpacht-en-r….
  • Digitaal Vlaanderen. “Subsidies Voor de Bouw En Renovatie van Scholen | Vlaanderen.Be.” Geraadpleegd op 23 maart 2024. https://www.vlaanderen.be/subsidies-voor-de-bouw-en-renovatie-van-schol….
  • dlpa advocaten. “Opstal.” Laatst gewijzigd op 18 maart 2022. https://www.dlpa.be/nl/nieuws/publicaties/opstal.
  • Driessche, Van Den, et al. De school als ontwerpopgave: schoolarchitectuur in Vlaanderen 1995-2005. 2e druk. Gent : A&S/Books, 2006.
  • Elias, E.N. Risk in Real Estate: A Decision Framework for the Development Process, 1993.
  • Embuild Vlaanderen. Verdichten in Vlaanderen, Kostprijs En Hindernissen, 2022.
  • Europese Centrale Bank. “Wat Is Inflatie?.” Geraadpleegd op 24 mei 2024. https://www.ecb.europa.eu/ecb-and-you/explainers/tell-me-more/html/what….
  • Europese Commissie. “Bestuur Op Lokaal En Institutioneel Niveau.” Laatst gewijzig op 14 december 2023. https://eurydice.eacea.ec.europa.eu/nl/national-education-systems/belgi….
  • European Court of Auditors. Publiek-Private Partnerschappen in de EU – Algemeen Voorkomende Tekortkomingen En Beperkte Voordelen. Publications Office, 2018.
  • Gehrer, Ellen., Johannes I.M. Halman, en Hugo de Jonghe. “Risk Management in the Dutch Real Estate Development Sector: A Survey.” In Proceedings of the 6th International Postgraduate Research Conference in the Built and Human Environment. Delft: SCRI, 2006.
  • Gent. Algemeen Bouwreglement Stedenbouwkundige Verordening van de Stad Gent, 2023.
  • GO!, AGION, en evr-Architecten. Naar Een Inspirerende Leefomgeving: Instrument Voor Duurzamen Scholenbouw. Politeia nv, 2010.
  • GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap. “Werkingsmiddelen - GO!.” Laatst gewijzigd op 27 september 2018. https://g-o.be/werkingsmiddelen/.
  • Google earth. Luchtfoto Vrije Basisschool Mater Dei. Geraadpleegd op 12 augustus 2024. https://earth.google.com/web/search/Vrije+Basisschool+Mater+Dei,+Zaligh….
  • Google earth. Luchtfoto Vrije Basisschool Sint-Alena. Geraadpleegd op 12 augustus 2024. https://earth.google.com/web/search/Spanjebergstraat+1,+1700+Dilbeek/@5….
  • Groenez, Steven, Goedroen Juchtmans, Caroline Stevens, en Mike Smet. Analyse van Het Nieuwe Financieringsmechanisme Voor de Werkingsmiddelen van Scholen, 2015.
  • Havermans, Nele, Terhi Kangas, en Johan Surkyn. Capaciteitsmonitor, 2021.
  • Herpol, Joris. “Hier Logeerden Nog Arbeiders Voor Expo ‘58, Nu Krijgt Turnzaal Eindelijk Grondige Opknapbeurt.” Nieuwsblad, 28 juni 2021. https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20210628_93142367.
  • Katholiek Onderwijs Vlaanderen. “Capaciteitsmiddelen 22-23-24.” Geraadpleegd op 5 juni 2024. https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/capaciteit/capaciteitsmiddele….
  • Immo Liv’it. “Immo Livit.” Laatst gewijzigd op September 30, 2023. https://www.immolivit.be/nieuws/wat-is-een-vereniging-van-mede-eigenaar….
  • Interreg North-West Europe. Urban Community Land Trust in Europe, 2020.
  • Jennes, Nathaly, en David Janssens. “226.304 Leerlingen Kiezen Voor Het GO! - GO!” Laatst gewijzigd op 4 oktober 2023. https://g-o.be/pers/226304-leerlingen-kiezen-voor-het-go/.
  • Kaufmann, Anita. “OVSG | Trends En Bevindingen.” Geraadpleegd op 5 maart, 2024. https://www.ovsg.be/onze-themas/ovsg-toets/hefboom-onderwijskwaliteit/t….
  • Katholiek Onderwijs Vlaanderen. “Capaciteitsmiddelen 22-23-24.” Geraadpleegd op 5 juni 2024. https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/capaciteit/capaciteitsmiddele….
  • Katholiek Onderwijs Vlaanderen. Oktobertelling Schooljaar 2023-2024, 2023.
  • Katholiek Onderwijs Vlaanderen. “Relatie Tussen Eigenaar En Schoolbestuur.” Geraadpleegd op 27 februari 2024. https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/relatie-tussen-eigenaar-en-sc….
  • Kennisnooppunt Participatie. “Doelen van Participatie | Kennisknooppunt Participatie.” Geraadpleegd op 2 augustus 2024. https://www.kennisknooppuntparticipatie.nl/wat-is-participatie/doelen-v….
  • KU Leuven. “Aanbodbevraging 2024 van Schoolcapaciteit.” Geraadpleegd op 5 juni 2024. https://hiva.kuleuven.be/sites/capaciteitsmonitor.
  • KU Leuven. “Historische Verdieping | De Belgische Grondwet.” Geraadpleegd op 26 februari 2024. https://www.belgischegrondwet.be/themas/onderwijsvrijheid/historische-v….
  • Kuypers, Mariëlle. Gemeentelijke Basisschool ’t Blokje. Interview afgenomen door auteurs. 23 november 2024.
  • Lathouwers, Greetje, en Ilse Van Heddegem. Materiële Leeromgevingen in Relatie Tot Recente Onderwijsontwikkelingen in Het Lager Onderwijs, 2007.
  • Leemans, Geert. Bouwen Voor School En Samenleving. Universiteit Antwerpen, 2015.
  • Leemans, Geert. Scholenbouw in de Vlaamse Gemeenschap, de Behoefte Aan Scholenbouw Binnen Het Gesubsidieerd Vrij En Officieel Onderwijs. Brussel, 1998.
  • Leemans, Geert. Visie Op Onderwijsgebouwen, Een Toekomstvisie Voor Het Agentschap Voor Infrastructuur in Het Onderwijs. Brussel 2005.
  • Lemmens, Luc. “Persbericht: Leerlingenaantallen Provinciaal Leerplichtonderwijs Stijgen – POV.” Laatst gewijzijgd op 4 oktober 2023. https://pov.be/over-ons-persberichten/.
  • Martens, Fien. Revive. Interview afgenomen door auteurs. 19 maart 2024.
  • Moens, Barbara. “Wachtlijst Voor Scholenbouw Langer Dan Ooit.” De Tijd, 11 februari 2019. https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie/vlaanderen/wachtlijst-voor….
  • Naulaers, Dries. Onderwijsvereniging van Steden En Gemeenten. Interview afgenomen door auteurs. 24 november 2024.
  • Naulaers, Dries. “OVSG | Huursubsidies.” Geraadpleegd op 25 maart 2024. https://www.ovsg.be/onze-themas/schoolgebouwen-infrastructuur/projectop….
  • Naulaers, Dries. “OVSG | Wachtlijst Bouwdossiers.” Geraadpleegd op 27 maart 2024. https://www.ovsg.be/onze-themas/schoolgebouwen-infrastructuur/standaard….
  • Nozeman, Eduard F. Handboek Projectontwikkeling: Een Veelzijdig Vak in Een Dynamische Omgeving. Nepron, 2008.
  • Onderwijsvereniging van Steden en Gemeenten. “OVSG | Contact.” Geraadpleegd op 18 mei 2024. https://www.ovsg.be/contact.
  • Revive. “Home - We Build Society | Revive.” Geraadpleegd op 27 juli 2024. https://www.revive.be/.
  • Schreyen, Stefanie. Sogent. Interview afgenomen door auteurs. 30 november 2024.
  • Sogent. “Samen Ontwikkelen We Onze Stad – Sogent.” Geraadpleegd op 21 mei 2024. https://sogent.be/.
  • Stilten, Sam. 2MAK_VGR2_syllabus_2016_2017, 2016.
  • Tielemans, Jos. Onderwijs in Vlaanderen: Structuur, Organisatie, Wetgeving. Garant, 2006.
  • Universiteit Gent. “Nathan Van Den Bossche - Vakgroep Architectuur En Stedenbouw - Universiteit Gent.” Geraadpleegd op 27 juli 2024. https://www.ugent.be/ea/architectuur/nl/onderzoek/onderzoekers/nathan-v….
  • Van Den Bossche, Nathan. Universiteit Gent. Interview afgenomen door auteurs. 24 januari 2024.
  • Van Outryve d’Ydewalle, Sébastien. Revive. Interview afgenomen door auteurs. 18 maart 2024.
  • Vande Putte, Herman. De Lagere School Als Disciplinair Instrument, z.d.
  • Verhas, Stefaan. Vrije Basisschool Mater Dei. E-mail bericht aan auteurs. 23 april 2024.
  • Verstraete, Sofie. Revive. Interview afgenomen door auteurs. 6 maart 2024.
  • Veuster, Katrien De. “Huursubsidies.” Geraadpleegd op 12 mei 2024. https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/huursubsidies.
  • Vlaams Bouwmeester. “Traject Dorpelijkheid | Dorpelijkheid | Vlaams Bouwmeester.” Geraadpleegd op 3 augustus 2024. https://vlaamsbouwmeester.be/nl/subsite/dorpelijkheid/traject-dorpelijk….
  • Vlaams ministerie van onderwijs en vorming. “Omzendbrief BaO/98/5 van 27/07/1998.” Het werkingsbudget in het basisonderwijs. Laatste gewijzigd op 18 maart 2024. https://data-onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=9437.
  • Vlaams ministerie onderwijs en hervorming. “Basisonderwijs.” Geraadpleegd op 15 februari 2024. https://data-onderwijs.vlaanderen.be/onderwijsaanbod/bao.
  • Vlaams ministerie van onderwijs en vorming. “Verdeling Werkingsmiddelen Gesubsidieerde En Gefinancierde.” Geraadpleegd op 5 maart 2024.
  • Vlaamse Regering. Besluit van de Vlaamse Regering houdende de regeling voor huursubsidies voor schoolinfrastructuur, Belgisch Staatsblad § (2016). https://data-onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=14975.
  • VLANOT. Recht van Erfpacht Opstal Natrekking. Brussel: J. Flemings, 2018.
  • Wynants, Paul, en Jan de Maeyer. Katholiek onderwijs in België : identiteiten in evolutie 19de-21ste eeuw. Antwerpen: Halewijn, 2016.
  • Wonen in Vlaanderen. “Huurschatter.” Geraadpleegd op 17 februari 2024. https://www.huurschatter.be/.
Download scriptie (25.05 MB)
Universiteit of Hogeschool
Universiteit Gent
Thesis jaar
2024
Promotor(en)
Hans Lust, ir.-arch. Kris Buyse, ir.-arch. Loïc de Béthune