De vergeten vredestichters: waarom vrouwen nog steeds buitenspel staan
In Liberia trokken duizenden vrouwen in witte T-shirts naar de hoofdstad, eisten vrede en zetten zich letterlijk tussen strijdende partijen. Ze dwongen een akkoord af. Maar toen het tijd werd om dat akkoord te onderhandelen? Geen enkele vrouw aan tafel. En dat is helaas geen uitzondering. Ze kwamen niet met wapens of geld, maar met vastberadenheid, solidariteit en geloof in verandering. Hun boodschap: geen vrede zonder rechtvaardigheid. En toch bleven hun stemmen ongehoord toen het er écht toe deed. Een recent onderzoek, van een masterstudent aan de KU Leuven, bekijkt waarom vrouwen wereldwijd nog steeds systematisch buitengesloten worden uit vredesprocessen, en wat er verandert wanneer ze wél betrokken zijn.
Waarom vrouwen vrede sterker maken
Wereldwijd zijn vrouwen vaak de stille krachten van vrede. Ze bouwen bruggen tussen gemeenschappen, bemiddelen in conflictsituaties en brengen thema’s als gerechtigheid, herstel en verzoening op tafel. Toch blijft hun formele rol in vredesonderhandelingen verbijsterend klein. Slechts 13% van de ondertekenaars van vredesakkoorden tussen 1992 en 2019 was vrouw.
Dat staat in schril contrast met wat onderzoek aantoont: vredesprocessen mét vrouwen zijn niet alleen inclusiever, maar ook 35% duurzamer op lange termijn. Hun aanwezigheid leidt tot bredere agenda’s waarin niet enkel staatsstructuren besproken worden, maar ook thema’s als onderwijs, gezondheidszorg en re-integratie. Vrouwen richten zich niet alleen op het beëindigen van geweld, maar op het herstellen van het sociale weefsel. Dit onderzoek bevestigt deze cijfers en toont aan dat vrouwen vaak cruciale thema’s inbrengen waar mannen aan voorbijgaan. VN-Resolutie 1325 riep in 2000 op tot gelijke participatie van vrouwen in vrede en veiligheid. Maar hoewel het beleid op papier indrukwekkend oogt, loopt de uitvoering wereldwijd mank.
“Vrouwen dragen bij aan politieke hervorming, maatschappelijke verzoening en gendergelijkheid in post-conflictgebieden.”
Liberia: van protest tot president, maar niet aan tafel
Toen Liberia gebukt ging onder burgeroorlog, kwam de roep om vrede niet van generaals, maar van vrouwen. Duizenden vrouwen mobiliseerden zich via religieuze netwerken en burgerinitiatieven, zoals de “Peace Huts”. Ze organiseerden vreedzame sit-ins, weigerden seks aan hun echtgenoten en vormden menselijke kettingen rondom onderhandelaars. Zo dwongen ze het Accra Comprehensive Peace Agreement af in 2003.
“In Liberia vormden informele netwerken de brug tussen formele onderhandelaars en de samenleving.”
En toch: géén enkele vrouw werd toegelaten aan de onderhandelingstafel. Hun invloed werd erkend, maar niet gelegitimeerd. Ze werden geprezen in speeches en rapporten, maar kregen geen formele macht. Hun impact bleef informeel en afhankelijk van goodwill, niet van structurele erkenning. Pas later kregen vrouwen politieke macht, met de verkiezing van Ellen Johnson Sirleaf als eerste vrouwelijke president in Afrika in 2005.
“Zij zorgden voor vrede, maar moesten toekijken vanop de zijlijn.”
Colombia: gender aan tafel, maar ongelijkheid in de praktijk
Colombia geldt als lichtend voorbeeld. In het vredesproces werd voor het eerst een Gender Subcommissie opgericht, waardoor genderperspectieven een structurele plek kregen in het akkoord. Artikelen over vrouwenrechten en gendergerelateerd geweld werden opgenomen in het vredesdocument van 2016.
“Colombia is één van de weinige gevallen waarin genderperspectieven structureel geïntegreerd werden in het vredesakkoord.”
Toch bleef ook hier ongelijkheid sluimeren. Vrouwen die betrokken waren bij lokale vredesdialogen klaagden aan dat hun bijdragen vaak als ‘bijzaak’ werden behandeld. Formele akkoorden erkenden hen, maar middelen, opvolging of vertegenwoordiging ontbraken. De genderparagraaf bleef te vaak dode letter op papier. Vrouwen in afgelegen gebieden of uit minderheidsgroepen profiteerden amper van de akkoorden. De kloof tussen formele beloftes en informele realiteit bleef op deze manier groot.
“Intersectionaliteit toont aan dat niet alle vrouwen op gelijke wijze participeren. Vrouwen uit rurale gebieden blijven dubbel gemarginaliseerd.”
Bosnië: uitgesloten van de tafel, maar cruciaal in het herstel
De Dayton-akkoorden maakten formeel een einde aan de oorlog in Bosnië en Herzegovina. Niet één vrouw werd betrokken bij de onderhandelingen. Terwijl vrouwen massaal slachtoffer waren van seksueel geweld, kregen zij géén stem in de opbouw van vrede. Dit jaar is het exact dertig jaar geleden dat Dayton werd afgesloten, in het kielzog van de genocide van Srebrenica, een pijnlijk moment van internationale én morele onmacht.
“Vrouwen werden niet erkend als legitieme actoren in formele onderhandelingen, maar speelden een centrale rol in post-conflictverzoening.”
In de jaren nadien richtten vrouwenorganisaties opvangcentra op, pleitten ze voor rechtvaardigheid en hielpen ze gemeenschappen zich te herstellen. Hun werk gebeurde ver van camera’s of onderhandelingstafels, maar het was fundamenteel. In dorpen en steden hielpen vrouwenorganisaties bij traumaopvang, documentatie van mensenrechtenschendingen en het herstel van vertrouwen tussen gemeenschappen. Zonder hun inspanningen had de post-conflictsamenleving nog meer fragmentatie gekend.
“We mochten het conflict dragen, maar niet de vrede vormgeven.”
Waarom dit ertoe doet, ook vandaag
Van Afghanistan tot Oekraïne, van Soedan tot Congo: in de meeste vredesprocessen vandaag blijven vrouwen nog steeds ondervertegenwoordigd of symbolisch ingezet.
Wat dit onderzoek aantoont, is duidelijk: genderinclusieve vrede vraagt méér dan een uitnodiging aan tafel. Het vereist ook ruimte, middelen en macht om echt invloed uit te oefenen.
“Beleidsmaatregelen rond inclusie zijn pas effectief als ze contextueel aangepast, gefinancierd én gedragen zijn door instellingen én middenveld.”
Vrouwen maken vrede mogelijk. Dat bewezen Liberia, Colombia en Bosnië op elk hun manier. Maar zolang ze op het beslissende moment nog steeds aan de zijlijn staan, blijft vrede fragiel. Inclusieve vrede begint niet bij een VN-document, maar aan de onderhandelingstafel. Wie vrede wil die blijft, moet vrouwen een echte stem geven, niet achteraf, maar van bij het begin. Want echte vrede vraagt niet alleen politieke wil, maar ook de moed om macht te herverdelen. En dat begint met luisteren naar zij die te vaak zijn genegeerd.
Bibliografie
Andersson, M. & Simonsson, L. (2024). The Role of Women in Conflict Resolution and Peacebuilding: Examining how Women have actively contributed to Peace Building and Conflict Resolution in Liberia. Linnaeus University. https://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:1832780/FULLTEXT01.pdf
Aning, E. K. (1999). Eliciting compliance from Warlords: the ECOWAS experience in Liberia, 1990– 1997. Review Of African Political Economy, 26(81). https://doi.org/10.1080/03056249908704397
Basini, H. & Ryan, C. (2017). UNSC Resolution 1325 national action plans in Liberia and Sierra Leone: An analysis of gendered power relations in hybrid peacebuilding. Journal Of Intervention And Statebuilding, 11(2), 186–206. https://doi.org/10.1080/17502977.2017.1337337
Beittel, J. S. (2014). Peace talks in Colombia. Library of Congress, Congressional Research Service.https://digital.library.unt.edu/ark:/67531/metadc503518/m1/1/high_res_d…
Bell, C. & O'Rourke, C. (2010). Peace agreements or pieces of paper? The impact of UNSC Resolution 1325 on peace processes and their agreements. International & Comparative Law Quarterly, 59(4), 941-980. https://doi.org/10.1017/s002058931000062x
Bosnia and Herzegovina, EU, OSCE & UN Women. (2020). 20th anniversary of Resolution 1325 on WOMEN, PEACE AND SECURITY in Bosnia and Herzegovina. UN Women.https://eca.unwomen.org/sites/default/files/Field%20Office%20ECA/Attach… 20th%20anniversary%20of%20Resolution%201325%20on%20WPS%20in%20BiH-min.pdf
Bränfors, P., Krause, J. & Krause, W. (2018). Women’s Participation in Peace Negotiations and the Durability of Peace. International Interactions, 44(6), 985–
1016. https://doi.org/10.1080/03050629.2018.1492386
Cammaert, P., Chowdhury, A., Coomaraswamy, R., Ki-moon, B., Mlambo-Ngcuka, P., Rolls, S. B. & Silva Bello, L. A. (2015). A Global Study on the Implementation of United Nations Security Council resolution 1325. UN Women.https://www.un.org/peacebuilding/sites/www.un.org.peacebuilding/files/d… _web.pdf
Caprioli, M. (2005). Primed for Violence: The Role of Gender Inequality in Predicting Internal Conflict. International Studies Quarterly, 49(2), 161–178. https://doi.org/10.1111/j.0020- 8833.2005.00340.x
Céspedes-Báez, L. M. & Jaramillo Ruiz, F. (2018). ‘Peace without women does not go!’ Women’s struggle for inclusion in Colombia’s peace process with the FARC. Colombia Internacional, (94), 83- 109.
Chandler, D. G. (2000). Bosnia: faking democracy after Dayton. Choice Reviews Online, 37(06), 37– 3577. https://doi.org/10.5860/choice.37-3577
Chao, I. M. (2020). Women’s organizations in post-conflict contexts. In Springer eBooks (pp. 1– 10). https://doi.org/10.1007/978-3-030-11795-5_138-1
Christien, A. & Dayal, A. K. (2020). Women’s participation in informal peace processes. Global Governance A Review Of Multilateralism And International Organizations, 26(1), 69–
98. https://doi.org/10.1163/19426720-02601002
Cohn, C. (2013). Women and wars. Choice Reviews Online, 51(02), 51– 1025. https://doi.org/10.5860/choice.51-1025
Crenshaw, K. W. (1992). Race, gender, and sexual harassment. s. Cal. l. Rev., 65, 1467.https://scholarship.law.columbia.edu/faculty_scholarship/2867
Dahlman, C. T. & Toal, G. (2011). Bosnia remade: ethnic cleansing and its reversal. Choice Reviews Online, 49(02), 49–1126. https://doi.org/10.5860/choice.49-1126
Durkalić, M. (2024). Women in Bosnia and Herzegovina are drivers of peace and a safer environment for all. UN Bosnia and Herzegovina. https://bosniaherzegovina.un.org/en/269244-women-bosnia-and- herzegovina-are-drivers-peace-and-safer-environment-all
Ellis, S. (2007). Review of Beyond Plunder: Toward Democratic Governance in Liberia, by A. Sawyer. Canadian Journal of African Studies, Revue Canadienne Des Études Africaines, 41(2), 362– 364. http://www.jstor.org/stable/40380236
Galtung, J. (1969). Violence, Peace, and Peace Research. Journal Of Peace Research, 6(3), 167– 191. https://doi.org/10.1177/002234336900600301
García, C. (2024). Gender perspective in the making: The case of the Colombian peacebuilding process. Global Policy, 15, 26-38. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/am-pdf/10.1111/1758-5899.13354
Gayflor, V. K. (2009). National Action Plan for the implementation of 1325 in Liberia. Government of Liberia.http://www.peacewomen.org/assets/file/NationalActionPlans/liberia_natio…
GEABH & MHRRBH. (2018). Action Plan for the implementation of the UN Security Council Resolution 1325 “Women, Peace and Security” in Bosnia and Herzegovina for the period 2018-2022. Bosnia and Herzegovina. https://arsbih.gov.ba/wp-content/uploads/2019/02/Akcioni-plan-ENG-KB-14…
Gibson Caesar, R., Konah Garlo, C., Nagarajan, C., Schoofs, S., Initiative for Peacebuilding & International Alert. (2010). Implementing Resolution 1325 in Liberia: Reflections of Women’s
Associations. In IFP Gender CLUSTER. https://www.international-alert.org/app/uploads/2021/09/IFP- Implementing-Resolution-1325-Liberia-EN-2010.pdf
Global Network of Women Peacebuilders (GNWP). (2013). Implementing Locally, Inspiring Globally: Localizing UNSCR 1325 in Colombia, Nepal, the Philippines, Sierra Leone, and Uganda. Women’s International League for Peace and Freedom.
Government of the Republic of Liberia, LURD, MODEL & Political Parties (2003). Comprehensive Peace Agreement Between the Government of Liberia and the Liberians United for Reconciliation and Democracy (LURD) and the Movement for Democracy in Liberia (MODEL) and Political Parties. In Peace Agreements Digital Collection.https://www.usip.org/sites/default/files/file/resources/collections/pea…. pdf
Goyol, Y. I. (2019). The role of women in peace-building: Liberia in perspective. International Journal of Development and Management Review, 14(1), 123-135.
Gutiérrez-Sanín, F. (2021). Mangling life trajectories: Institutionalised calamity and illegal crops in Colombia. Third World Quarterly, 42(9), 2110-2127. https://doi.org/10.1080/01436597.2021.1962275
Helfrich, A. (2021). Feminine Intervention: The Bosnian War and Women’s Roles in Instigating Peace. Undergraduate Research Journal, 25(1), 6.
International Center for Transitional Justice. (2009). An Overview of Conflict in Colombia. The International Center for Transitional Justice. https://www.ictj.org/sites/default/files/ICTJ-Colombia- Conflict-Facts-2009-English.pdf
Jiménez, T. & Santos, J. M. (2016). Final Agreement to End the Armed Conflict and Build a Stable and Lasting Peace. https://peaceaccords.nd.edu/wp-content/uploads/2020/02/Colombian-Peace- Agreement-English-Translation.pdf
Mac Ginty, R. (2007). No war, no peace: the rejuvenation of stalled peace processes and peace accords. Choice Reviews Online, 44(11), 44–6494. https://doi.org/10.5860/choice.44-6494
MacKenzie, M. (2016). Gender and post-conflict security. In Edward Elgar Publishing eBooks. https://doi.org/10.4337/9781849808927.00037
Mušić, S. (2019). WOMEN, PEACE AND SECURITY – THE CASE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA. FACTA UNIVERSITATIS-Law and Politics, 17(2), 145-158.
Newby, V. F. & O’Malley, A. (2021). Introduction: WPS 20 Years On: Where Are the Women Now? Global Studies Quarterly, 1(3). https://doi.org/10.1093/isagsq/ksab017
O’Reilly, M., Paffenholz, T. & Súilleabháin, A. Ó. (2015). Reimagining peacemaking: women’s roles in peace processes. International Peace Institute. https://repository.graduateinstitute.ch/record/293130/
O'Rourke, C. (2013). Gender politics in transitional justice. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203431252.
Paffenholz, T. (2013). International peacebuilding goes local: analysing Lederach’s conflict transformation theory and its ambivalent encounter with 20 years of practice. Peacebuilding, 2(1), 11– 27. https://doi.org/10.1080/21647259.2013.783257
Paffenholz, T. (2015). Unpacking the local turn in peacebuilding: a critical assessment towards an agenda for future research. Third World Quarterly, 36(5), 857– 874. https://doi.org/10.1080/01436597.2015.1029908
Paris, R. (2005). At war’s end: building peace after civil conflict. Choice Reviews Online, 42(06), 42– 3683. https://doi.org/10.5860/choice.42-3683
Phelan, A. & True, J. (2022). Navigating gender in elite bargains: Women's movements and the quest for inclusive peace in Colombia. Review of International Studies, 48(1), 171-194.
Rehn, E. & Sirleaf, E. J. (2002). Progress of the World’s Women 2002, Vol. 1. Women, War and Peace: The Independent Experts’ Assessment on the Impact of Armed Conflict on Women and Women’s Role in Peace-Building. United Nations Development Fund for Women. http://www.hdrnet.org/549/
Republic of Bosnia and Herzegovina, Republic of Croatia & Republic of Yugoslavia. (1995). The General Framework Agreement for Peace in Bosnia and Herzegovina. OSCE. https://www.osce.org/files/f/documents/e/0/126173.pdf
Rošul-Gajić, J. (2016). Women's advocacy in postwar Bosnia and Herzegovina. Implementation of UNSCR 1325 on women, peace and security. Journal of International Women's Studies, 17(4), 143- 159.
Sawyer, A. (2008). Emerging Patterns in Liberia’s Post-Conflict Politics: Observations from the 2005 Elections. African Affairs, 107(427), 177–199. https://doi.org/10.1093/afraf/adm090
Saydee-Tarr, W. E. (2019). Liberia’s Second Phase National Action Plan on Women, Peace and Security 2019-2023. Government of Liberia. https://www.un.org/shestandsforpeace/sites/www.un.org.shestandsforpeace…- 2023.pdf
Shepherd, L. J. (2016). Making war safe for women? National Action Plans and the militarisation of the Women, Peace and Security agenda. International Political Science Review, 37(3), 324– 335. https://doi.org/10.1177/0192512116629820
Smith, S. & Stavrevska, E. B. (2020). Intersectionality and Peace. InSpringer eBooks(pp. 1– 8). https://doi.org/10.1007/978-3-030-11795-5_120-1
Sweden & UN Women. (2021). Country Gender Equality of Bosnia and Herzegovina. UN Women.https://eca.unwomen.org/sites/default/files/Field%20Office%20ECA/Attach… UNW%20Country%20Gender%20Equality%20Profile%20BiH.pdf
Sweden, UN Women & Women’s International Democratic Federation. (2018). Special Report of the Kroc Institute and the International Accompaniment Component, UN Women, Women’s International Democratic Federation, and Sweden, on the Monitoring of the Gender Perspective in the Implementation of the Colombian Final Peace Accord. Kroc Institute for International Peace Studies of the University of Notre Dame. https://kroc.nd.edu/assets/297624/181113_gender_report_final.pdf
Trejos, A. (2024). Exploring Challenges in Implementing UNSCR Resolution 1325 and the Women, Peace and Security Agenda: A Case Study of Integrating Women into Peacebuilding and Humanitarian Action in Colombia. Uppsala Universitet. https://www.diva- portal.org/smash/get/diva2:1884152/FULLTEXT01.pdf
Tripp, A. M. (2015).Women and power in post-conflict Africa. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781316336014
True, J. (2016). Explaining the global diffusion of the Women, Peace and Security agenda. International Political Science Review, 37(3), 307–323. https://doi.org/10.1177/0192512116632372
True, J. (2021). Violence against women: what everyone needs to know®. Oxford University Press.
UN. (2018). Women: Liberia’s guardians of peace. Africa
Renewal. https://www.un.org/africarenewal/magazine/april-2018-july-2018/women- liberia%E2%80%99s-guardians-peace
UNSC. (2000). Landmark resolution on Women, Peace and Security (Security Council resolution 1325). OSAGI. https://www.un.org/womenwatch/osagi/wps/?utm_source=chatgpt.com
UN Women. (2019). Families In a Changing World. United Nations.https://www.unwomen.org/sites/default/files/Headquarters/Attachments/Se… 019/Progress-of-the-worlds-women-2019-2020-en.pdf
UN Women (2023). How women’s voices are shaping Colombia’s path to peace. United Nations. https://www.unwomen.org/en/news-stories/feature-story/2023/10/how-women…- colombias-path-to-peace
UN Women Liberia. (2021). Annual Report Liberia. United Nations. https://africa.unwomen.org/sites/default/files/2022- 08/UN%20Women%20Liberia%20Annual%20Report%202021_0.pdf
Zanker, F. (2018). Women in peace and transition processes: Liberia (2003-2011). Inclusive Peace and Transition Initiative.
