Warmte als gemeengoed – hoe een oud station in Waterschei de motor wordt van een regeneratieve toekomst
De vraag die alles opwarmt
Hoe kunnen we als samenleving binnen de grenzen van onze planeet leven, en toch goed leven?
Die vraag vormt het uitgangspunt van een vernieuwend ontwerp in Genk, waar een oud spoorwegstation transformeert tot een levend energielandschap. In een tijd waarin energiecrises, klimaatverandering en geopolitieke spanningen elkaar versterken, zoekt dit project naar een radicaal ander perspectief: warmte als iets wat we delen, niet bezitten.
In Vlaanderen verwarmt bijna 70 procent van de huishoudens zich nog met fossiele brandstoffen. Dat maakt ons niet alleen afhankelijk van schaarse bronnen, maar brengt ook onze leefomgeving in gevaar.
De thesis “Een goed leven binnen planetaire grenzen”, van Jade Daems (Universiteit Hasselt), vertrekt daarom vanuit één eenvoudige maar krachtige vraag:
Hoe kan coöperatieve en collectieve wijkwarmte bijdragen aan een gemeenschap die leeft binnen planetaire grenzen?
De architect als energie-ontwerper
Waar energie meestal het domein lijkt van ingenieurs en beleidsmakers, stelt deze masterproef dat ook architecten een sleutelrol kunnen spelen in de energietransitie. Niet alleen door duurzame gebouwen te ontwerpen, maar door energie als sociaal-ruimtelijke structuur te herdenken.
Daems’ onderzoek vertrekt vanuit de gedachte dat infrastructuur méér kan zijn dan techniek, het kan een middel worden om mensen, plaatsen en energie met elkaar te verbinden. Het concept van coöperatieve en collectieve wijkwarmte vormt de ruggengraat van haar ontwerp. In plaats van dat elke woning individueel verwarmd wordt, delen bewoners warmte via een lokaal netwerk, gevoed door een duurzame bron: het mijnwater dat onder Waterschei aanwezig is.
Het energievraagstuk wordt zo een ontwerpvraag: hoe kan architectuur een fysieke ruimte bieden aan dat gedeelde systeem?
Een goed leven binnen planetaire grenzen
De thesis maakt deel uit van het bredere masterplan ‘Een goed leven binnen planetaire grenzen’, waarin de toekomst van Genk verbeeld wordt. In dat toekomstbeeld vormt het Kolenspoor, het vroegere spoortraject tussen de mijnsites, de groene ruggengraat van de stad. Langs die lijn worden ecologische, economische en sociale netwerken opnieuw met elkaar verbonden.
Het station van Waterschei ligt strategisch op deze as, naast het stadion van KRC Genk en aan de rand van een natuurgebied. Het gebouw, vandaag verlaten en in verval, wordt door Daems herbestemd tot energieknooppunt: een plek waar warmte niet alleen wordt geproduceerd, opgeslagen en verdeeld, maar ook beleefd.
Het station als energiestation dat met de restwarmte een botanische tuin doen schitteren.
De herbestemming van het stationsgebouw vormt de kern van het ontwerp. Het nieuwe energiestation combineert techniek en beleving in één architecturaal gebaar.
Het voormalige station wordt uitgebreid met een nieuw architecturaal volume waarin warmtebuffers en technische installaties worden geïntegreerd in de ruimte. De technieken worden niet verborgen, maar vormt deel van de beleefde architectuur, als een uitnodiging om energie letterlijk te ervaren. De verschillende installaties pompen warm grondwater op een circulaire manier uit de voormalige mijngangen en kunnen 370 gezinnen worden voorzien van zuivere, thermische energie. Door de koppeling met het mijnwater krijgt het verleden een tweede leven. Het station wordt zo een schakel tussen oud en nieuw, tussen mens en landschap, tussen fossiel en hernieuwbaar.
Daarnaast zal zowel in het nieuw architecturaal volume als in de oude perronhal een botanische tuin worden geïntegreerd. Door de ruimtes gecontroleerd te ontwerpen wordt een warm microklimaat gecreëerd waarin planten en warmte elkaar beïnvloeden. De tuin symboliseert regeneratie: wat we aan energie winnen, vloeit terug naar de natuur en de gemeenschap.
vervolgens steunt het ontwerp op drie strategieën – Trias Energetica, Trias Materia en Trias Aquatica – die samen een regeneratief ontwerpprincipe vormen:
- Trias Energetica: minimaliseer energieverbruik, gebruik hernieuwbare bronnen, en ga efficiënt om met restwarmte.
- Trias Materia: hergebruik bestaande structuren en materialen van het station, en beperk nieuwe grondstoffen.
- Trias Aquatica: beheer waterstromen lokaal via infiltratie, buffering en hergebruik.
Door deze principes te verbinden aan het gebouw ontstaat een zelflerend systeem waarin mens, techniek en natuur elkaar versterken.
Energie als gemeengoed
De filosofische ruggengraat van deze thesis rust op verschillende denkers die het perspectief verbreden.
Roman Krznaric roept in The Good Ancestor op tot langetermijndenken: we moeten handelen alsof toekomstige generaties over onze schouder meekijken.
Bruno Latour stelt dat we opnieuw moeten leren “landen” op aarde, door de verbondenheid tussen mens en planeet te erkennen.
En Daniel Christian Wahl gaat nog verder: hij pleit voor regeneratieve culturen waarin samenwerking en onderlinge afhankelijkheid de norm worden.
Daems vertaalt die ideeën naar een ruimtelijk en sociaal model: de energiecoöperatie.
In plaats van energiebedrijven die winst nastreven, beheren bewoners samen hun warmtenet. Ze beslissen over investeringen, onderhoud en verdeling. Zo wordt energie niet alleen duurzaam, maar ook democratisch.
De warmte-infrastructuur wordt een fysieke uitdrukking van verbondenheid en een moderne versie van wat vroeger de dorpspomp was: een plek waar de gemeenschap samenkomt rond een gedeelde bron.
Samen ontwerpen aan de toekomst
De kracht van dit project zit in de versmelting van filosofie, techniek en architectuur. Het toont dat duurzaamheid meer is dan het optellen van zonnepanelen of het berekenen van CO₂-winst. Het is een nieuwe manier van denken over wat architectuur kan zijn: een vorm van zorg voor mens en aarde.
Door het station van Waterschei om te vormen tot een collectieve warmtehub, wordt een vergeten gebouw opnieuw betekenisvol.
Het verbindt de geschiedenis van de mijnstreek met de toekomst van energie, en maakt zichtbaar dat transitie niet enkel in cijfers of technologie zit, maar in gemeenschapsvorming, samenwerking en verbeelding.
“De architect van de toekomst,” schrijft Daems, “ontwerpt niet enkel gebouwen, maar systemen die het leven ondersteunen.”
In die zin is dit project meer dan een ontwerpstudie, het is een voorstel voor een manier van samenleven binnen de grenzen van één planeet.
Bibliografie
Antea Group. (2024). PRUP Warmtehub Dendermonde Provincie Oost-Vlaanderen Startnota. www. anteagroup.be
Arcadis. (2022). Roadmap 2030 | Stadsbreed warmtenet Antwerpen.
Bankwatch Network. (2022). Case study on district heating based on solar with seasonal pit storage in Marstal, Denmark.
Bauwens, T., & Wade, R. (2025). Unpacking the Energy Commons. In Postcapitalist Countrysides – From commoning to community wealth building (pp. 327–351).
BC Materials. (2023). Gids 0-Algemene gids Léém: Duurzaam bouwen met Léém.
BC Materials, Earth Plant & Fiber vzw, & Natura Mater. (2024). Memorandum-Circulair-Bouwen.
Buildwise. (2025). Duurzaam watergebruik. Geraadpleegd op 8 april 2025, van https://www.buildwise.be/ nl/themas/duurzaam-bouwen/duurzaam-watergebruik/
Chen, G., & Sun, W. (2018). The role of botanical gardens in scientific research, conservation, and citizen science. In Plant Diversity (Vol. 40, Issue 4, pp. 181–188). KeAi Publishing Communications Ltd. https://doi. org/10.1016/j.pld.2018.07.006
Chimankare, R. V., Das, S., Kaur, K., & Magare, D. (2023). A review study on the design and control of optimised greenhouse environments. Journal of Tropical Ecology, 39(12). https://doi.org/10.1017/ S0266467423000160
Cuitt, G. I. (1854). The Great Hall at Conway Castle.
Daikin. (n.d.). 7 misverstanden over vloerverwarming. Geraadpleegd op 16 april 2025, van https://www. daikin.be/nl_be/particulier/inspiration/articles/misverstanden-over-vloerverwarming.html#
Danish Energy Agency. (n.d.). Danish Urban Energy Development Experiences.
De Meyer, D. (2025). Overleg Dirk De Meyer van EcoOB.
De Watergroep. (n.d.). Aquathermie. Geraadpleegd op 8 april 2025, van https://www.dewatergroep.be/nl-be/over-de-watergroep/innovatie/aquather…;
Dreesen, R., & Matthijs, J. (n.d.). Mijnterrils, bakens in het Limburgse landschap en stille getuigen van oeroude tropische moerassen.
Dusar, M., Declercq, P.-Y., & Piessens, K. (2013). Thermaal water voor Kuuroord Terhills Maasmechelen geologisch-mijnbouwhistorisch vooronderzoek.
ECoOB. (n.d.). C. Meunierstraat Leuven. Geraadpleegd op 9 april 2025, van https://www.ecoob.be/ constantinmeunierstraatleuven
ECoOB. (2021). Warmtevisie ECoOB.
Ecopower. (n.d.). Warmtenetten. Geraadpleegd op 9 april 2025, van https://www.ecopower.be/groene-warmte/warmtenetten?
Ellen MacArthur Foundation. (2015). Towards a circular economy: Business rationale for an accelerated transition.
Embuild Vlaanderen. (n.d.). Waterbewust bouwen. Geraadpleegd op 7 april 2025, van https://www. embuildvlaanderen.be/projecten/waterbewust-bouwen/
Emmanuel, R., & Fernando, H. J. S. (2007). Urban heat islands in humid and arid climates: Role of urban form and thermal properties in Colombo, Sri Lanka and Phoenix, USA. Climate Research, 34(3), 241–251. https://doi.org/10.3354/cr00694
EU Monitor. (n.d.). Europese aanpak energiecrisis. Geraadpleegd op 21 maart 2025, van https://www. eumonitor.nl/9353000/1/j9vvik7m1c3gyxp/vlusi0rb0vyx
European Comission. (2020). REPORT FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT AND THE COUNCIL. Geraadpleegd op 8 april 2025, van https://ec.europa.eu/energy/topics/energy-efficiency/targets-directive-…;
Faculty of Arts Aarhus Universiteit. (n.d.). Bruno Latour: Why Gaia is not the Globe - YouTube. Geraadpleegd op 23 februari 2025, van https://www.youtube.com/watch?v=7AGg-oHzPsM
Fexer, C. (2018). Station van Waterschei | Inventaris Onroerend Erfgoed. Geraadpleegd op 23 februari 2025, van https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/306499#
Fluvius. (2024). Warmte tarieven Nieuw-Zuid. Geraadpleegd op 9 april 2025, van http://www.abex.be/nl/ indexen-tijdschriften/index-abex/
Griet Verbeeck. (2025, February 27). Begeleiding Masterthesis.
Holzer, S. M. (2010). The Polonceau Roof and its Analysis. The International Journal for the History of Engineering & Technology, 80(1), 22–54. https://doi.org/10.1179/175812109x12547331530066
ie-net. (2022). Warmtenet Antwerpen nieuw zuid . Geraadpleegd op 9 april 2025, van https://www.ie-net. be/civicrm/event/info?reset=1&id=3075
Iberdrola. (n.d.). What is Bioclimatic Architecture - Advantages and Strategies. Geraadpleegd op 26 mei 2025, van https://www.iberdrola.com/innovation/bioclimatic-architecture-passivhau…;
International Energy Agency. (2020). Iron and Steel Technology Roadmap Towards more sustainable steelmaking. Geraadpleegd op 10 april 2025, van www.iea.org/t&c/
Jacobs, S., De Wolf, D., Hellinckx, P., & Verhaert, I. (2022). Trias Energetica en de energietransitie. Heat+ (Techlink), 19 :3, 66–68.
KMI. (n.d.). Karakteristieken van enkele klimatologische parameters. Geraadpleegd op 8 april 2025, van https://www.meteo.be/nl/unpublish/algemeen-klimaat-belgie/parameters#&n…;
Koninklijk Meteorologisch Instituut. (2020a). Klimaatstatistieken van de Belgische gemeenten - Genk (nis 71016).
Koninklijk Meteorologisch Instituut. (2020b). Statistiek van de extreme neerslag voor de Belgische gemeenten - Genk (nis 71016).
Krznaric, R. (2021). The Good Ancestor - How to Think Long Term in a Short-Term World. W H Allen.
Laminated Timber Solutions. (2019). Ontwerpen met BLC.
Latour, B. (2018). Waar kunnen we landen? Politieke oriëntatie in het Nieuwe Klimaatregime.
Lehne, J., & Preston, F. (18 C.E.). Chatham House Report Making Concrete Change Innovation in Low-carbon Cement and Concrete. www.chathamhouse.org
Leuven 2030. (2023). Groene warmte en vergroening voor de C. Meunierstraat - Doorbraakprojecten. Geraadpleegd op 9 april 2025, van https://www.leuven2030.be/doorbraakproject/groene-warmte-en-vergroening…;
Mathiesen, B. V., Lund, H., & Karlsson, K. (2011). 100% Renewable energy systems, climate mitigation and economic growth. Applied Energy, 88(2), 488–501. https://doi.org/10.1016/j.apenergy.2010.03.001
Morris+Company. (2018). Sculptural heat and energy plant, dressed in a perforated metal skin, with integrated community uses. Geraadpleegd op 11 april 2025, van https://www.morrisand.company/work/ energy-centre?
Peter Op ’t Veld. (2025). Introduction of the minewater-energy-concept Heerlen the Netherlands.
Piessens, K., & Dusar, M. (2004). Feasibility of CO2 sequestration in abandoned coal mines in Belgium.
Pirani, S. (2018). Burning Up: A Global History of Fossil Fuel Consumption. Pluto Press.
Provincie Oost-Vlaanderen, & ABDE Solutions. (2023). Warmtehub Vooronderzoek Technische ruimtelijke evaluatie.
REN21. (2023). Renewables 2023 Global Status Report.
Renson. (n.d.). Ventilatiesysteem C+. Geraadpleegd op 8 april 2025, van https://renson.net/nl-be/producten/ ventilatie/mechanische-ventilatie/systeem-c
Santamouris, M. (2013). Using cool pavements as a mitigation strategy to fight urban heat island—A review of the actual developments. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 26, 224–240. https://doi. org/10.1016/j.rser.2013.05.047
Shukuya, M., & Hammache, A. (2002). Introduction to the Concept of Exergy – for a Better Understanding of Low-Temperature-Heating and High-Temperature-Cooling Systems.
Stad Antwerpen. (2023). Antwerps zuidelijk warmtenet: nieuwe bronnen voor duurzame warmtelevering. Geraadpleegd op 11 april 2025, van https://pers.antwerpen.be/antwerps-zuidelijk-warmtenet-nieuwe-bronnen-v…;
Thompson, E. P. (1991). Customs in Common. The Merlin Press.
Universiteit Hasselt. (2023a). Les 5_Inleiding thermodynamica en exergie.
Universiteit Hasselt. (2023b). Zero Pentathlon: Energie.
Universiteit Hasselt. (2024). Bouwfysica & Installaties: Les 2: ontwerp strategie voor totale duurzame gebouwconcepten – ontwerpstrategie voor vraagreductie (whole building and renewable energy concepts).
Velt. (n.d.). Serre of kas beschermen tegen de zon. Geraadpleegd op 12 mei 2025, van https://velt.nu/tip/ serre-kas-beschermen-tegen-de-zon#.
Viator. (n.d.). Guinigi Tower (Torre Guinigi), Lucca. Geraadpleegd op 14 april 2025, van https://www.viator. com/en-IE/Lucca-attractions/Guinigi-Tower/d22436-a21725
Vlaamse Nutsregulator. (n.d.). Wat is collectieve verwarming?. Geraadpleegd op 9 april 2025, van https:// www.vlaamsenutsregulator.be/nl/wat-collectieve-verwarming?
Vlaamse Overheid. (2019). Verwarmingswijze woning. Geraadpleegd op 6 april 2025, van https://www. vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/energie/verwarmingswijze-woning
Vlaanderen.be. (n.d.). Energiecoöperaties. Geraadpleegd op 9 april 2025, van https://www.vlaanderen.be/ bouwen-wonen-en-energie/groene-energie/energiecooperaties?
Wahl, D. C. (2022). Designing Regenerative Culures.
Warmtebedrijf Rotterdam. (n.d.). Havenwarmte heeft een duurzaam doel. Geraadpleegd op 10 april 2025, van http://www.warmtebedrijfrotterdam.nl/
Warmtenetwerk Vlaanderen. (n.d.). Beleid warmtenetten. Geraadpleegd op 9 april 2025, van https:// warmtenet.ode.be/nl/beleid?utm_source=chatgpt.com
WE ARCHITECTEN. (2014). Warmtehub Rotterdam.
WordPress. (n.d.). Rational Method Runoff Coefficient - CivilWeb Drainage Design Spreadsheets. Geraadpleegd op 25 mei 2025, van https://civilweb-spreadsheets.com/drainage-design-spreadsheets/runoff-a…;
