Architectuur tussen combimobiliteit en ontmoeting
Ken je het gevoel dat je wijk ontworpen lijkt om door te rijden, niet om in te leven?
In veel Vlaamse steden domineren auto’s het straatbeeld terwijl ruimte voor ontmoeting en zachte mobiliteit schaars is. Toch bepaalt de manier waarop we ons verplaatsen, en de ruimte die we daarvoor inrichten, in grote mate hoe duurzaam, sociaal en leefbaar onze omgeving is.
In mijn masteronderzoek aan de Universiteit Hasselt onderzocht ik hoe architectuur die realiteit kan keren. Het resultaat is een Wijkhub voor Zwartberg in Genk met als doel een plek waar duurzame mobiliteit, circulair bouwen en gemeenschapsvorming elkaar versterken.
Geen verkeersknooppunt maar een ruimtelijke katalysator die bewijst dat mobiliteit méér kan betekenen dan verplaatsing alleen.
Van autostad naar zorgzame stad
We leven in een tijd waarin de gevolgen van klimaatverandering steeds zichtbaarder worden. Toch draait het mobiliteitsbeleid in Vlaanderen nog vaak om het vlotter laten rijden van auto’s.
De vraag die mij triggerde is als volgt: 'Kan mobiliteit anders georganiseerd worden en hoe kan mobiliteit bijdragen aan een gemeenschap die leeft binnen de grenzen van onze planeet?’
Het onderzoeksgebied van de ontwerpstudio bracht me naar Zwartberg, een wijk met een rijk mijnverleden maar ook met sociale en ruimtelijke uitdagingen. Hoge werkloosheid, leegstaande infrastructuur en verkeersdruk tekenen het straatbeeld. Tegelijk ligt er een enorm potentieel in ruimte, geschiedenis en een sterke gemeenschap.
Van theorie naar tastbare toekomst
Mijn onderzoek bouwt voort op de donuteconomie van Kate Raworth, een Britse econome die een model ontwikkelde waarin iedereen een goed leven kan leiden binnen de draagkracht van de aarde. De mobiliteitsdonut van Kris Peeters, mobiliteitsexpert, die dit model toepast op vervoer, inspireerde me om mobiliteit te zien als evenwicht, iedereen moet zich kunnen verplaatsen zonder de planeet uit te putten.
Vanuit dat perspectief vormde mijn scriptie zich. Eerst onderzocht ik de geschiedenis en problematiek van mobiliteit in België, van de Romeinse wegen tot de hedendaagse verkeersarmoede en files, om te begrijpen hoe onze verplaatsingscultuur is gevormd. Vervolgens verdiepte ik me in nieuwe strategieën voor duurzame mobiliteit met aandacht voor gedeelde vervoersvormen, circulaire infrastructuren en multimodale knooppunten. Tot slot vertaalde ik deze inzichten ruimtelijk in een ontwerp voor de Wijkhub in Zwartberg waar mobiliteit, energie en gemeenschap elkaar versterken binnen het streven naar een goed leven binnen planetaire grenzen.
Architectuur als maatschappelijke motor
Tijdens dit traject groeide mijn overtuiging dat architectuur meer is dan vormgeven aan gebouwen, het is vormgeven aan waarden, gewoontes en gedrag.
Een wijkhub kan duurzame keuzes niet alleen voorzien maar ook stimuleren. Wanneer bewoners hun fiets kunnen stallen in een groene, levendige ruimte waar ze tegelijk hun buur ontmoeten wordt duurzaamheid iets vanzelfsprekends.
Architecten vertalen abstracte duurzaamheidsdoelen naar tastbare plekken. De Wijkhub Zwartberg toont hoe architectuur een motor van gedragsverandering kan zijn.
De hub fungeert als schakel tussen verleden en toekomst, tussen mens en omgeving.
Het ontwerp maakt gebruik van circulaire materialen, herbruikbare modulaire structuren en flexibele ruimtes die kunnen meegroeien met de noden van de buurt, een architecturale verbeelding van een duurzame manier van samenleven.
personen + goederen + diensten
De wijkhub ligt op het kruispunt van het groene Kolenspoor en de drukke Torenlaan waar het mijnverleden van Zwartberg samenkomt met haar toekomst. De bestaande spoorstructuren vormen het fundament voor een nieuw, gelaagd ontwerp dat trage mobiliteit, logistiek en ontmoeting verweeft. Door het hoogteverschil te benutten ontstaat een open, circulaire hub met een houten structuur, zonnepanelen en wateropvang. Wat ooit restruimte was tussen brugdelen wordt zo een levendige schakel tussen wijk, landschap en duurzame mobiliteit.
Een hoopvolle toekomst
Mijn scriptie eindigt met een ambitie, geen eindpunt. Hoe kunnen we wijken creëren waarin mensen zich niet enkel verplaatsen maar zich ook verbonden voelen met elkaar, met hun omgeving en met de planeet waarop ze leven?
De Wijkhub Zwartberg toont dat transitie niet per se groots of technologisch hoeft te zijn. Ze kan beginnen met de manier waarop we ons verplaatsen en hoe we die beweging ruimtelijk organiseren.
Architectuur kan daarin richting geven, ze vertaalt abstracte duurzaamheidsdoelen naar tastbare plekken waar ontmoeting, mobiliteit en zorg in elkaar overvloeien.
De hub laat zien dat een fietsparking, een overstappunt of een buurtatelier meer kan zijn dan infrastructuur alleen. Wanneer zulke plaatsen zorgvuldig ontworpen worden, met aandacht voor materiaal, ritme, licht en ontmoeting, worden ze ruimtes van verbinding. Mobiliteit wordt zo geen middel om afstand te overbruggen maar een manier om gemeenschap te bouwen.
Een goed leven binnen planetaire grenzen vraagt om dat soort architectuur, niet meer maar beter.
‘Minder infrastructuur, betere mobiliteit’
Zwartberg, ooit symbool van industriële groei kan zo uitgroeien tot een voorbeeld van regeneratieve vernieuwing. Een wijk die opnieuw leert ademen binnen haar grenzen. Een plaats waar beweging en ruimte elkaar versterken en waar architectuur de motor wordt van een rechtvaardige, duurzame toekomst.
Bron beelden: Eigen beelden (Pauwels, 2025)
Bibliografie
Aanpakken van mobiliteitsongelijkheid | Goudappel. (z.d.). https://www.goudappel.nl/nl/expertises/strategie-enruimte/
aanpakken-mobiliteitsongelijkheid
Advies duurzame mobiliteit (2023). (2024, 29 augustus). Unia. https://www.unia.be/nl/kennis-aanbevelingen/adviesduurzame-
mobiliteit
Aerts, J., De Paep, M., Vandenbossche, A., & De Bruyn, J. (2015). Genk rasterstad.
Arup. (2021, 20 september). Future mobility hubs. https://www.arup.com/insights/future-mobility-hubs/
Auto veruit het meest gebruikte vervoersmiddel bij pendelaars | Statbel. (2024, 19 september). https://statbel.fgov.
be/nl/nieuws/auto-veruit-het-meest-gebruikte-vervoersmiddel-bij-pendelaars
Booy, R. (2023, 7 september). Een charabanc in Brussel. Conam. https://conam.info/vraag-a-aanbod/opgelostevragen/
240-een-charabanc-in-brussel
Boshouwers, R., sen, Derksen, R., & Rebeli.S.M. Gemeente Amsterdam. (2021). Op weg naar de wijkhub. In Nederland
Mobiliteit. https://rebelgroup.com/wp-content/uploads/Op-weg-naar-de-wijkhub-V5-1.p…
C40 Knowledge Community. (z.d.). https://www.c40knowledgehub.org/s/article/How-to-build-back-better-with…-
15-minute-city?language=en_US
De digitale mobiliteitskloof in Vlaanderen. (z.d.). Mobiel21. https://www.mobiel21.be/nl/inzichten-en-praktijkverhalen/
de-digitale-mobiliteitskloof-in-vlaanderen
De Europese zeemachten en hun schepen in het tijdperk van het zeil. (2016, 19 oktober). Essays. https://mennokater.
wordpress.com/inhoudsopgave/de-europese-zeemachten-en-hun-schepen-in-het-tijdperk-van-het-zeil/
De principes van de 15-minutenstad concreet gemaakt | VLAIO. (2023, 15 februari). VLAIO. https://www.vlaio.be/nl/
vlaio-netwerk/de-vitrine/de-principes-van-de-15-minutenstad-concreet-gemaakt
De uitvinding van het wiel. (z.d.). Archeologie Online. https://archeologieonline.nl/artikelen/de-uitvinding-van-hetwiel#:~:
text=Het%20wiel%20is%20rond%203500,ge%C3%AFnstalleerd%20en%20diende%20als%20aandrijving.
Deelfietsen en -steps goed voor 24 miljoen ritten in 2024. (2025, 26 februari). Netwerk Duurzame Mobiliteit. https://
www.duurzame-mobiliteit.be/blog/artikel-5/publicatie-rapport-deelmobili…-
miljoen-ritten-in-2024-45
Designboom. (2019, 22 november). freiburg’s ‘pavilion on europaplatz’ by j.mayer h. is a tram stop and restaurant
combined. Designboom | Architecture & Design Magazine. https://www.designboom.com/architecture/pavilion-oneuropaplatz-
j-mayer-h-freiburg-germany-11-21-2019/
E-mobility: wat Noorwegen ons kan leren. (z.d.). https://ebooks.bebat.be/ebook/1/nl/
Eindfase herinrichting Evence Copp.elaan in zicht - Stad Genk. (z.d.). Stad Genk. https://www.genk.be/eindfaseherinrichting-
evence-coppeelaan-in-zicht
Filezwaarte. (z.d.). Vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/mobiliteit/filezwaarte
Gehl, J. (2010). Cities for People. Island Press.
Grieco, M., & Urry, J. (2016). Mobilities: New Perspectives on Transport and Society.
Historama Rond 1900. (z.d.-b). Geschiedenis van de postkoets. https://www.historamarond1900.nl/leven/vervoeren-
reizen/koetsen/postkoetsen
Historama Rond 1900. (z.d.-c). Vervoer en reizen tot 1914. https://www.historamarond1900.nl/leven/vervoer-enreizen
https://vlaanderen-circulair.be. (z.d.). Toekomstbeelden - Vlaanderen Circulair. https://vlaanderen-circulair.be/nl/
onze-aanpak/toekomstbeelden#c2
Kandel, H., Boshouwers, R., Van Leeuwen, F., Rebel, & Royal HaskoningDHV. (2022). Wegwijzer mobiliteitshubs. In
MRA-platform Smart Mobility, Wegwijzer. https://smartmobilitymra.nl/wp-content/uploads/2022/11/wegwijzermobilit…
def_rebel_rhdhv_public-cinema.pdf
Lang.footer-Gds. (z.d.-b). Switzerland strategy - measures. Switzerland Strategy. https://digital.swiss/en/action-plan/
measures/creating-the-basic-conditions-for-multimodal-mobility-services
Mobiliteitsarmoede in Vlaanderen. advies MORA. (z.d.). Vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/publicaties/
mobiliteitsarmoede-in-vlaanderen-advies-mora
Mobiliteitsraad van Vlaanderen (MORA). (2023). M e m o r a n d u m v l a a m s m o b i l i t e i t s B e l e i d 2 0 2 4 - 2 0 2
9. https://www.mobiliteitsraad.be/sites/default/files/documenten/MORA_memo…
Mobility as a Service. (z.d.). Vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/mobility-as-a-service
Navigating the Future: Salesforce Transit Center – Where Innovation Meets Sustainability. (2023, 27 september). https://
www.sfpuc.gov/about-us/news/navigating-future-salesforce-transit-center…
Pelli Clarke & Partners. (z.d.). Salesforce Transit Center | Pelli Clarke & Partners. https://pcparch.com/work/salesforcetransit-
center
Pop, M. (2024, 6 december). Salesforce Transit Center Park — PWP. PWP. https://www.pwpla.com/projects/salesforcetransit-
center-park
Publicaties | Federaal Planbureau. (z.d.). https://www.plan.be/nl/publicaties?s=mobiliteit
Rondtrekkende nomaden. (2017, 4 maart). Reizen in de Geschiedenis. https://www.reizenindegeschiedenis.nl/
geschiedenis/rondtrekkende-nomaden/
Rotman, E. (2021, 17 augustus). Van corona-brandhaard naar fietsstad: Milaan richt de blik op de toekomst.
Change Inc.https://www.change.inc/mobiliteit/van-corona-brandhaard-naar-fietsstad-…-
33915
Schalck, D. (2022). MOBILITEITSVERSLAG 2022. In Rapport van de Mobiliteitsraad van Vlaanderen. Mobiliteitsraad van
Vlaanderen. https://www.mobiliteitsraad.be/sites/default/files/documenten/MORA_2022…
RAP.pdf
Sim, D. (2019). Soft city: Building Density for Everyday Life. Island Press.
Smart mobility | imec Vlaanderen. (z.d.). Imec. https://www.imec.be/nl/vlaamse-innovatiemotor/impactdomeinen/
smart-mobility-logistics
Streven. Jaargang 72 (2005) - [tijdschrift] Streven [1991-], geraadpleegd via DBNL (KB, nationale bibliotheek)
Studies & cijfers | Vlaams verkeerscentrum. (2020). https://www.verkeerscentrum.be/studies
Traject. (z.d.). Traject - Op weg naar een duurzame mobiliteit. Traject. https://traject.be/themas/mobiliteit-en-ruimte
Transport. (z.d.). https://vmm.vlaanderen.be/feiten-cijfers/lucht/vanwaar-komt-de-luchtver…-
mobiliteit
User. (2024, 30 oktober). PAVILION ON EUROPAPLATZ. J.MAYER.H. https://jmayerh.de/pavilion-on-europaplatz/
Van Dale NEDERLAND. (z.d.). Van Dale NEDERLAND. https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/
betekenis/mobiliteit
Van Der Werf, H. (2024, 14 oktober). Romeinse wegen en mobiliteit over land. The Other Day. https://theotherday.nl/
artikel/romeinse-wegen-en-mobiliteit-over-land/
Villa Voorheen. (z.d.). De eerste bussen en lijndiensten | Villa Voorheen. https://www.villavoorheen.nl/artikelen/
reizen-en-vervoer/de-eerste-bussen-en-lijndiensten
Vlaamse Mobiliteitsvisie. (2040). Vlaamse mobiliteitsvisie 2040. In Vlaamse Mobiliteitsvisie. https://assets.vlaanderen.
be/image/upload/v1645112287/Vlaamse_mobiliteitsvisie_2040_DEF_kospcu.pdf
Vlaamse overheid. (2023). Onderzoek Verplaatsingsgedrag Vlaanderen [Analyserapport]. https://assets.vlaanderen.
be/image/upload/v1686052085/MOW_-_OVG_6_final6_t2p8ol.pdf
Waarom versneld naar een duurzame mobiliteit? | VLAIO. (z.d.). VLAIO. https://www.vlaio.be/nl/begeleiding-advies/
duurzaam-ondernemen/duurzame-mobiliteit/waarom-versneld-naar-een-duurzame
Wat is duurzame mobiliteit? (z.d.-b). Netwerk Duurzame Mobiliteit. https://www.duurzame-mobiliteit.be/wat-isduurzame-
mobiliteit
Wat is duurzame mobiliteit? (z.d.). Netwerk Duurzame Mobiliteit. https://www.duurzame-mobiliteit.be/wat-isduurzame-
mobiliteit
Xu, E. (2018, 16 januari). atelier z+’s prefab service station in shanghai explores link between design and scenery.
Designboom | Architecture & Design Magazine. https://www.designboom.com/architecture/atelier-zplus-servicestation-
shanghai-design-scenery-01-16-2018/
Zijderoute van China naar Europa. (2024, 26 maart). IsGeschiedenis. https://isgeschiedenis.nl/nieuws/zijderoutevan-
china-naar-europa
舒岳康. (2024, 28 oktober). River View Service Stations / Atelier Z+. ArchDaily. https://www.archdaily.com/909211/riverview-
service-stations-atelier-z-plus
FIGURENLIJST
Figuur cover: Pauwels, B. (2025). Cover thesis [Foto]. Eigen beeldarchief.
Figuur 1: Streven. (2005). Overzicht romeins wegennet [Kaart]. Geraadpleegd van DBNL (KB, nationale bibliotheek)
Figuur 2: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam. (z.d.). De trekschuit naar Haarlem bij het begin van de Haarlemmerweg-
Haarlemmervaart circa 1652 [Foto]. Geraadpleegd van https://slotenoudosdorp.nl/de-haarlemmertrekvaart-enhaarlemmerweg/
Figuur 3: Booy. (2023). Beeld van een charabanc in Brussel [Foto]. Geraadpleegd van Conam. https://conam.info/
vraag-a-aanbod/opgeloste-vragen/240-een-charabanc-in-brussel
Figuur 4: The Postal Museum. (z.d.). Mail Rail diagram, 1962 [Illustratie]. Geraadpleegd van Postal Museum. https://
www.postalmuseum.org/collections/story-of-mail-rail/
Figuur 5: Vlaamse overheid. (2023). Motief verplaatsingsgedrag [Grafiek]. Geraadpleegd van https://www.vlaanderen.
be/statistiek-vlaanderen/mobiliteit/motief-verplaatsingen
Figuur 6: Vlaamse overheid. (2023). Verplaatsingsgedrag: modale verdeling naar afstand [Grafiek]. Geraadpleegd van
https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/mobiliteit/verplaatsing…
Figuur 7: Statbel. (2024). Hoofdvervoersmodus volgens woonplaats (regio) [Grafiek]. Geraadpleegd van https://
statbel.fgov.be/nl/nieuws/auto-veruit-het-meest-gebruikte-vervoersmiddel-bij-pendelaars
Figuur 8: Vlaamse Overheid. (2025). Filezwaarte [Grafiek]. Geraadpleegd van https://www.vlaanderen.be/statistiekvlaanderen/
mobiliteit/filezwaarte
Figuur 9: Wat Is Duurzame Mobiliteit. (z.d.). De mobiliteitsdonut [Illustratie]. Geraadpleegd van https://www.duurzamemobiliteit.
be/wat-is-duurzame-mobiliteit
Figuur 10: Pelli Clarke & Partners. (z.d.). Kaart transitnetwerk [Kaart]. Geraadpleegd van https://pcparch.com/work/
salesforce-transit-center
Figuur 11: Pelli Clarke & Partners. (z.d.). Doorsnede Salesforce Transit Center [Illustratie]. Geraadpleegd van https://
pcparch.com/work/salesforce-transit-center
Figuur 12: Peter Bergner. (z.d.). Foto met zicht op het plein rond 1960 voor het een verkeersknooppunt werd [Foto].
Geraadpleegd van https://www.badische-zeitung.de/altes-foto-zeigt-wie-die-gegend-am-heut…-
1960-aussah
Figuur 13: David Franck. (z.d.). Foto met zicht op het huidige plein [Foto]. Geraadpleegd van https://jmayerh.de/
pavilion-on-europaplatz/
Figuur 14: Atelier Z+. (z.d.). Inplanting service stations [Foto]. Geraadpleegd van https://www.archdaily.com/909211/
river-view-service-stations-atelier-z-plus
Figuur 15: CreatAR Images. (z.d.). Vooraanzicht van een service station [Foto]. Geraadpleegd van https://www.
archdaily.com/909211/river-view-service-stations-atelier-z-plus
Figuur 16: Pauwels, B. (2025). Eigen interpretatie van SDN | Rural Mobility 2.0 - Yellow Window [Illustratie]. Geraadpleegd
van https://www.service-design-network.org/headlines/rural-mobility-20-yell…
Figuur 17: Eparanoia. (2020). Station van Winterslag in 1987 [Foto]. Geraadpleegd van https://www.flickr.com/photos/
eparanoia/50061576496
Figuur 18: Boss. (2015). Station van Waterschei in 1997 [Foto]. Geraadpleegd van https://www.flickr.com/
photos/55017458@N03/22286334722
Figuur 19: Knack. (2012). C-Mine [Foto]. Geraadpleegd van https://www.knack.be/nieuws/in-beeld-genk-vroeger-ennu/
Figuur 20: Vlaamse Overheid. (z.d.). Evence Copp.elaan voor de heraanleg [Foto]. Geraadpleegd van https://omgeving.
vlaanderen.be/nl/transformatie-van-de-evence-coppeelaan-genk#paddle_components_carousel_block
Figuur 21: Vlaamse Overheid. (2025). Evence Copp.elaan na de heraanleg in 2025 [Foto]. Geraadpleegd van https://
omgeving.vlaanderen.be/nl/transformatie-van-de-evence-coppeelaan-genk#paddle_components_carousel_block
Figuur 22: Pauwels, B. (2025). Het kolenspoornetwerk met aanduiding van hubs en projectlocatie [Illustratie].
Eigen beeldarchief.
Figuur 23: Pauwels, B. (2025). Schematische situering wijken en verkeersassen rondom Zwartberg [Illustratie].
Eigen beeldarchief.
Figuur 24: Pauwels, B. (2025). Huidige OV-netwerk [Illustratie]. Eigen beeldarchief.
Figuur 25: Google Earth. (2023). Overzichtsfoto projectlocatie [Foto]. Geraadpleegd van https://earth.google.com
Figuur 26: Pauwels, B. (2025). Schematische voorstelling naar het plan van 1955 [Illustratie]. Eigen beeldarchief.
Figuur 27: Pauwels, B. (2025). Schematische voorstelling naar het plan van 1975 [Illustratie]. Eigen beeldarchief.
Figuur 28: Pauwels, B. (2025). Schematische voorstelling naar het plan van 1984 [Illustratie]. Eigen beeldarchief.
Figuur 29: Google Earth. (2015). Luchtfoto 2015 [Foto]. Geraadpleegd van https://earth.google.com
Figuur 30: Pauwels, B. (2025). Schematische voorstelling naar het plan van 2019 [Illustratie]. Eigen beeldarchief.
Figuur 31: Google Earth. (2023). Luchtfoto 2023 [Foto]. Geraadpleegd van https://earth.google.com
Figuur 32: Pauwels, B. (2025). Schematische weergave van de zachte aansluitingen op het verkeerscomplex [Illustratie].
Eigen beeldarchief.
Figuur 33: Pauwels, B. (2024). Zijaanzicht brugcomplex [Foto]. Eigen beeldarchief.
Figuur 34: HLN. (2015). Conceptbeeld [Foto]. Geraadpleegd van https://www.hln.be/genk/ruzie-over-oudkolenspoor~
a9c41624/
Figuur 35: Pauwels, B. (2025). Inplanting [Illustratie]. Eigen beeldarchief.
Figuur 36: Pauwels, B. (2024). Overzicht van de bestaande structuur van het brugcomplex [Foto]. Eigen beeldarchief.
Figuur 37: Pauwels, B. (2025). Structuurmodel [Illustratie]. Eigen beeldarchief.
Figuur 38: Pauwels, B. (2025). Schematishe voorstelling van de verschillende bewegingsstromingen [Illustratie]. Eigen
beeldarchief.
Figuur 39: Pauwels, B. (2025). Aanduiding project en naast gelegen hubs [Illustratie]. Eigen beeldarchief.
Figuur 40: Pauwels, B. (2025). Isometrie niveaus [Illustratie]. Eigen beeldarchief.
Figuur 41: Pauwels, B. (2025). Niveau 0 [Plan]. Eigen beeldarchief.
Figuur 42: Pauwels, B. (2025). Niveau +1 [Plan]. Eigen beeldarchief.
Figuur 43: Pauwels, B. (2025). Niveau +2 [Plan]. Eigen beeldarchief.
Figuur 44: Pauwels, B. (2025). Niveau +3 [Plan]. Eigen beeldarchief.
Figuur 45: Pauwels, B. (2025). Niveau +4 [Plan]. Eigen beeldarchief.
Figuur 46: Pauwels, B. (2025). Mogelijke invulling van niveau +4 [Plan]. Eigen beeldarchief.
Figuur 47: Pauwels, B. (2025). Dak niveau [Plan]. Eigen beeldarchief.
Figuur 48: Pauwels, B. (2025). Doorsnede wijkhub Zwartberg [Plan]. Eigen beeldarchief.
Figuur 49: Pauwels, B. (2025). Gridpatroon [Plan]. Eigen beeldarchief.
Figuur 50: Pauwels, B. (2025). Primaire structuur [Plan]. Eigen beeldarchief.
Figuur 51: Pauwels, B. (2025). Verbindingsdetail vakwerk [Plan]. Eigen beeldarchief.
Figuur 52: Pauwels, B. (2025). Verbindingsdetail balk + kolom [Plan]. Eigen beeldarchief.
Figuur 53: Dirk. (2025). Grenen balken [Foto]. Geraadpleegd van https://www.frankpouwer.nl/hout/oude-balken/
oude-grenen-balken/
Figuur 54: Dirk. (2025). Grenen planken [Foto]. Geraadpleegd van https://www.frankpouwer.nl/hout/oude-planken/
oude-grenen-planken/
Figuur 55: Dirk. (2025). Grenen verbinding Geraadpleegd van https://www.frankpouwer.nl/hout/oude-balken/oudegrenen-
balken/
Figuur 56: Pauwels, B. (2025). Gevelfragment [Plan]. Eigen beeldarchief.
Figuur 57: Pauwels, B. (2025). Aanzicht wijkhub Zwartberg [Illustratie]. Eigen beeldarchief.
Figuur 58: Pauwels, B. (2025). Schematische weergave van het dakontwerp [Illustratie]. Eigen beeldarchief.
Figuur 59: Dr.A.J.Marsh. (z.d.). Weergave van de zonnestand in zomer en winter [Illustratie]. Geraadpleegd van https://
drajmarsh.bitbucket.io/sunpath3d.html
Figuur 60: Pauwels, B. (2025). Matrix manifest [Illustratie]. Eigen beeldarchief.
