Ongehoorde Stemmen: hoe zit het met de deelname van slechthorende en dove personen aan de podiumkunsten?
Ken je de frustratie wanneer je een film kijkt maar het geluid en het beeld niet samenlopen? Wanneer er ruis is, het geluid hapert of zelfs helemaal wegvalt? Een livestream in Edinburgh waarbij het geluid en het beeld vaak haperden of volledig wegvielen, zette Lies aan het denken. Ze stelde zich de vraag: hoe zou het zijn voor slechthorende en dove personen om deel te nemen aan de podiumkunsten? Zowel als toeschouwer, als op of achter het podium. De eerste noot had geklonken.
Uit een onderzoek van Statistiek Vlaanderen blijkt dat personen met een handicap minder vaak deelnemen aan cultuur dan personen zonder handicap. Specifieke cijfers over de deelname van doven en slechthorenden aan de podiumkunsten zijn niet terug te vinden. Daarom bracht dit onderzoek de deelname van horende, slechthorende en dove volwassenen aan de podiumkunsten in Vlaanderen in kaart. Daarbij werd er een onderscheid gemaakt tussen actieve en receptieve deelname. Onder actieve deelname verstaan we de deelname op het podium en achter de schermen. Toeschouwers nemen receptief deel. Om informatie te verzamelen verspreidde Lies een online vragenlijst. Daarin werd er naast de deelname er ook gepolst naar wat iemand motiveert en net weerhoudt om deel te nemen aan de podiumkunsten, en welke tools of veranderingen ze aanraden om de gelijke deelname aan de podiumkunsten te bevorderen. In totaal namen er 129 respondenten deel aan het onderzoek, hun antwoorden analyseerde Lies vervolgens via SPSS.
De resultaten tonen aan dat slechthorende en dove personen in Vlaanderen minder deelnemen aan de podiumkunsten dan horende personen. Dat is te zien in zowel de actieve als de receptieve deelname, en komt overeen met de internationale trend.
Deelname Podiumkunsten per doelgroep in %
De grootte van de verschillen in deelname hangt echter af van de soort podiumkunst. Als we kijken naar de hoe vaak personen deelnemen per doelgroep en per podiumkunst, zien we dat horende mensen het vaakst deelnemen aan theater en circus, terwijl dove mensen de voorkeur geven aan dans en concerten.
Frequentie deelname podiumkunsten per doelgroep en podiumkunst in %
Wanneer we de deelname splitsen in actieve en receptieve deelname zijn er over het algemeen minder personen die actief deelnemen dan personen die passief deelnemen aan de podiumkunsten. Toch is er een zichtbaar verschil tussen de actieve en receptieve deelname van de horende en slechthorende personen in vergelijking met die van de dove personen. Er zijn bijvoorbeeld geen (0%) slechthorende of dove personen die actief deelnemen aan circus. De podiumkunst met de meeste actieve deelnemers bij de horenden is circus, op de voet gevolgd door dans. Slechthorenden nemen het vaakst actief deel aan concerten en doven zijn het actiefst in theater.
Actieve en receptieve deelname per doelgroep en podiumkunst in %
Mensen nemen over het algemeen het vaakst plaats in het publiek vanuit motivaties gelinkt aan ontspanning, interesse en het sociale aspect. Horende personen nemen vaak actief deel door de mogelijkheid om zich uit te drukken of iets moois te creëren. De slechthorende respondenten werden gemotiveerd door zelfontwikkeling en de mogelijkheid om zich uit te drukken. De dove respondenten doen het om iets unieks te creëren of om zichtzelf te ontwikkelen. Wanneer we kijken naar de drempels, blijkt tijdsgebrek is een gemeenschappelijke drempel tussen de doelgroepen. De slechthorende en dove respondenten duidden ook op inclusie als een drempel. Deze drempels gelden voor zowel actieve als receptieve deelname. Verder beïnvloedt ook het financiële aspect de receptieve deelname, terwijl interesse en informatie een impact hebben op de actieve deelname aan de podiumkunsten.
Enkele tools die de respondenten voorstelden om de inclusiedrempels te verlagen zijn het gebruik van schrijftolken, schaduwtolken, ringleiding, trilplaten; het integreren van tolkenkost en audiostreaming in de budgettering; en de creatie van voorstellingen die inherent toegankelijk zijn en een juiste representatie bieden van en aan doven en slechthorenden.
Lies eindigt haar onderzoek met enkele aanbevelingen. Voor verder onderzoek is het van belang een vragenlijst op een grotere schaal te verspreiden - om over alle doelgroepen heen een representatieve steekproef te kunnen trekken - en in te zetten op kwalitatief en diepgaand onderzoek dat alle aspecten van de podiumkunsten in acht neemt. Op basis van de resultaten van het onderzoek raadt Lies de bevoegde instanties aan na te gaan op welke manieren ze zowel op korte als op lange termijn projecten ter bevordering van de gelijke deelname aan de podiumkunsten van doven en slechthorenden kunnen ondersteunen. Daarnaast adviseert Lies organisaties gelinkt aan de podiumkunsten om tools in gebruik te nemen die de drempels voor doven en slechthorende kunnen verlagen en zo de gelijke deelname kunnen bevorderen.
Bibliografie
Albright, A. C., & Dils, A. (2001). Strategic Abilities: Negotiating the Disabled Body in Dance. In Moving History/Dancing Cultures: A Dance History Reader (pp. 56-66). Wesleyan University Press. http://hdl.handle.net/2027/spo.act2080.0037.313
Amplifon. (2024, juli 29). Wat is een ringleiding—Nieuws & Blog. Amplifon. https://www.amplifon.com/nl-be/nieuws-en-blog/wat-is-een-ringleiding-en…
Archbell, K. A., Coplan, R. J., Nocita, G., & Rose-Krasnor, L. (2019). Participation in Structured Performing Arts Activities in Early to Middle Childhood: Psychological Engagement, Stress, and Links With Socioemotional Functioning. Merrill-Palmer Quarterly, 65(3), 329-355.
Baarda, B., Bakker, E., Fischer, T., Julsing, M., Peters, V., van der Velden, T., & de Goede, M. (2013). Basisboek Kwalitatief onderzoek: Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Noordhoff Uitgevers. https://www.noordhoff.nl/product/-/webshop/hoger-onderwijs/exact-techni…
Baarda, B., De, M., Cor, G., & van Dijkum, C. (2011). Basisboek Statistiek met SPSS (4de dr.).
Bahl, H. (2020, december 2). The Deaf and Hard-Hearing and their Perception of Music. https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-116046/v1
Beunen, S., Siongers, J., Willekens, M., Van Steen, A., & Lievens, J. (2015). Participatie in Vlaanderen 2 Eerste analyses van de Participatiesurvey 2014. Acco. https://cultuurenmedia.be/images/publicaties2015/Participatie%20in%20Vl…
Block, E. P., Wong, M. D., Kataoka, S. H., & Zimmerman, F. J. (2022). A symphony within: Frequent participation in performing arts predicts higher positive mental health in young adults. Social Science & Medicine, 292, 114615. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2021.114615
Bone, J. K., Bu, F., Fluharty, M. E., Paul, E., Sonke, J. K., & Fancourt, D. (2021). Who engages in the arts in the United States? A comparison of several types of engagement using data from The General Social Survey. BMC Public Health, 21(1), 1349. https://doi.org/10.1186/s12889-021-11263-0
Bone, J. K., Fancourt ,Daisy, Sonke ,Jill K., & and Bu, F. (2024). Participatory and Receptive Arts Engagement in Older Adults: Associations with Cognition Over a Seven-Year Period. Creativity Research Journal, 36(3), 436-450. https://doi.org/10.1080/10400419.2023.2247241
Braun, V., & Clarke, V. (2024). Supporting best practice in reflexive thematic analysis reporting in Palliative Medicine: A review of published research and introduction to the Reflexive Thematic Analysis Reporting Guidelines (RTARG). Palliative Medicine, 38(6). https://doi.org/10.1177/02692163241234800
Brosens, D., Dury, S., Vertonghen, J., Verte, D., & De Donder, L. (2017). Understanding the Barriers to Prisoners’ Participation in Sport Activities. The Prison Journal, 97(2), 181-201. https://doi.org/10.1177/0032885517692795
Burke, S. (2018, oktober 30). Smart glasses for the hard of hearing are changing theater in London | CNN Business. CNN. https://www.cnn.com/2018/10/30/tech/smart-caption-glasses
Cabral, R. G. (2022). Deaf Art and Deaf Women Poets: Clippings of an Anthropological Path. Anthropology and Ethnology Open Access Journal, 5(2), 1-10. https://doi.org/10.23880/aeoaj-16000182
Campos, R. (2024). Art and citizenship: Practices and discourses of young artivists in Portugal. European Journal of Cultural and Political Sociology, 11(2), 190-211. https://doi.org/10.1080/23254823.2023.2234967
Cavdir, D. (2024). Development of embodied listening studies with multimodal and wearable haptic interfaces for hearing accessibility in music. Frontiers in Computer Science, 5. https://doi.org/10.3389/fcomp.2023.1162758
Cheng, L., & Mcgregor, I. (2024). Pedagogical Approaches in Music and Audio Education for Deaf and Hard-of-Hearing Students. Organised Sound, 29(2), 188-196. https://doi.org/10.1017/S1355771824000074
Chen-Hafteck, L., & and Schraer-Joiner, L. (2011). The engagement in musical activities of young children with varied hearing abilities. Music Education Research, 13(1), 93-106. https://doi.org/10.1080/14613808.2011.553279
Chheda, K., Baxi, P., Agarwal, T., Varma, P., & Jha, A. M. (2024). Perspectives on barriers to Social Inclusion (SI) for disabled individuals in the performing arts. Multidisciplinary Reviews, 6, 2023ss048. https://doi.org/10.31893/multirev.2023ss048
Clarke, A. K., Bartoli, A. J., & Omigie, D. (2023). Exploring barriers to and drivers of participatory arts engagement in early adolescence. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts. https://doi.org/10.1037/aca0000576
Collins, A., Rentschler, R., Williams, K., & Azmat, F. (2022). Exploring barriers to social inclusion for disabled people: Perspectives from the performing arts. Journal of Management & Organization, 28(2), 308-328. https://doi.org/10.1017/jmo.2021.48
Consensus. (2025). Search - Consensus: AI Search Engine for Research. https://consensus.app/search/
Cripps, J., Lyonblum, E., & Small, A. (2023). Signed Music in the Deaf Community: Performing The Black Drum at Festival Clin d’Oeil | Journal of Festive Studies. Jorunal of Festive Studies, 4(1), 191-215.
Cuijpers, C. (2018). Enhancing the music festival experience for hearing-impaired people: Designing an inclusive visual/ tactile dance game. https://repository.tudelft.nl/record/uuid:fc203340-4f55-48cc-825a-b874c…
Danko, D. (2018). Artivism and the Spirit of Avant-Garde Art. In V. D. Alexander, S. Hägg, S. Häyrynen, & E. Sevänen (Red.), Art and the Challenge of Markets Volume 2: From Commodification of Art to Artistic Critiques of Capitalism (pp. 235-261). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-64644-2_9
Departement Cultuur, Jeugd & Media. (2025). VGT: Een erkende taal | Departement Cultuur, Jeugd & Media. https://www.vlaanderen.be/cjm/nl/cultuur/vlaamse-gebarentaal/vgt-een-er…
Doof Vlaanderen. (2018, maart 23). Over doof zijn [Text]. Over doof zijn. https://www.doof.vlaanderen/doof-vgt/over-doof-zijn-0
Eurostat. (2022). Culture statistics—Cultural participation. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Cult…
Fancourt, D., Baxter, L., & Lorencatto, F. (2020). Barriers and enablers to engagement in participatory arts activities amongst individuals with depression and anxiety: Quantitative analyses using a behaviour change framework. BMC Public Health, 20(1), 272. https://doi.org/10.1186/s12889-020-8337-1
Fancourt, D., & Mak, H. W. (2020). What barriers do people experience to engaging in the arts? Structural equation modelling of the relationship between individual characteristics and capabilities, opportunities, and motivations to engage. PLOS ONE, 15(3), e0230487. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0230487
Fancourt, D., & Steptoe, A. (2019). The art of life and death: 14 year follow-up analyses of associations between arts engagement and mortality in the English Longitudinal Study of Ageing. BMJ, l6377. https://doi.org/10.1136/bmj.l6377
Foster, E. M., & Marcus Jenkins, J. V. (2017). Does Participation in Music and Performing Arts Influence Child Development? - E. Michael Foster, Jade V. Marcus Jenkins, 2017. https://journals.sagepub.com/doi/10.3102/0002831217701830
Fulford, R., & Ginsborg, J. (2014). Can you hear me? Effects of hearing impairments on verbal and non-verbal communication during collaborative musical performance. Psychology of Music, 42(6), 846-855. https://doi.org/10.1177/0305735614545196
Groot, B., de Kock, L., Liu, Y., Dedding, C., Schrijver, J., Teunissen, T., van Hartingsveldt, M., Menderink, J., Lengams, Y., Lindenberg, J., & Abma, T. (2021). The Value of Active Arts Engagement on Health and Well-Being of Older Adults: A Nation-Wide Participatory Study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(15), Article 15. https://doi.org/10.3390/ijerph18158222
Haggerty, L. (2006). Adjusting the margins: Building bridges between deaf and hearing cultures through performance arts. Theses. https://scholarworks.rit.edu/theses/6924
Hargrave, M. (2015). The End of Disability Arts: Theatre, Disability, and the Social Model. In M. Hargrave (Red.), Theatres of Learning Disability: Good, Bad, or Plain Ugly? (pp. 21-46). Palgrave Macmillan UK. https://doi.org/10.1057/9781137504395_2
Het Scheldeoffensief. (2021, september 16). Home—Het Scheldeoffensief. https://hetscheldeoffensief.be/, https://hetscheldeoffensief.be/
Hickey-Moody, A. (2021). Arts and Disability. In Oxford Research Encyclopedia of Education. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190264093.013.37
IBM. (2024). IBM SPSS Software. https://www.ibm.com/spss
Kenniscentrum Cultuur- en Mediaparticipatie. (2022). PaS 2022. https://rwebtools.ugent.be/pas2022/ak_dansen
King, N. (2020). Building a Bridge Between the Deaf Community and Art Therapy. Art Therapy. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/07421656.2020.1757393
Kunstenpunt. (2023). A Fair New World?! Kunstenpunt. https://www.kunsten.be/dossiers/a-fair-new-world/
Lawrence, M. (2016, mei 31). Barriers to Access: Report on the Barriers Faced by Young Disabled and D/deaf People in Accessing Youth Arts Provision in Scotland. https://www.boptheatre.co.uk/wp-content/uploads/2016/11/BOP-BTA-22-FEB…
Lievens, J., & Siongers, J. (2018). Surveyonderzoek: Een ultra-HD breedbeeld blik | John Lievens en Jessy Siongers.
Lievens, J., Siongers, J., & Waege, H. (2015). Participatie in Vlaanderen 1 Basisgegevens en kerncijfers van de Participatiesurvery 2014. ACCO. https://cultuurenmedia.be/images/publicaties2015/Participatie%20in%20Vl…
Llewellyn, A., & Hogan, K. (2000). The Use and Abuse of Models of Disability. Disability & Society, 15(1), 157-165. https://doi.org/10.1080/09687590025829
Luey, H. S., Glass, L., & Elliott, H. (1995). Hard-of-hearing or deaf: Issues of ears, language, culture, and identity. Social Work, 40(2), 177-182.
Martin, A. J., Anderson ,Michael, & and Adams, R.-J. (2012). What Determines Young People’s Engagement with Performing Arts Events? Leisure Sciences, 34(4), 314-331. https://doi.org/10.1080/01490400.2012.687631
McDougall, D. (2013, januari 20). Shadow Interpreting on Stage. TerpTheatre. https://terptheatre.org/shadow-interpreting-on-stage/
Medrado, A., Rega ,Isabella, & and Paulla, M. (2022). South-to-South dialogues between Brazilian and Kenyan artivists: Decolonial and intersectional feminist perspectives. Tapuya: Latin American Science, Technology and Society, 5(1), 2126245. https://doi.org/10.1080/25729861.2022.2126245
Mekdjian, S. (2018). Urban artivism and migrations. Disrupting spatial and political segregation of migrants in European cities. Cities, 77, 39-48. https://doi.org/10.1016/j.cities.2017.05.008
Moons, D., Vanweddingen, M., & Weekers, K. (2025). Maatschappelijke Positie en Participatie van Personen met een Handicap. 105-107.
Mullen, R., Davis, J. A., & Polatajko, H. J. (2012). Passion in the performing arts: Clarifying active occupational participation. WORK, 41(1), 15-25. https://doi.org/10.3233/WOR-2012-1236
Mullens, F., & Glorieux, I. (2015). Tijdsdrempels, vrije tijd en cultuurparticipatie.
Mullens, F., & Glorieux, I. (2019). Tijdsdrempels, vrije tijd en cultuurparticipatie. https://cultuurenmedia.be/images/Publicaties_2019/Tijdsdrempels.pdf
National Endowment for the Arts. (2019). U.S. Patterns of Arts Participation: A Full Report from the 2017 Survey of Public Participation in the Arts. https://www.arts.gov/impact/research/publications/us-patterns-arts-part…
Olympique Dramatique. (2024). [Meeuw]. Toneelhuis. https://toneelhuis.be/nl/programma/meeuw/
Onyx, J., Darcy, S., Grabowski, S., Green, J., & Maxwell, H. (2018). Researching the Social Impact of Arts and Disability: Applying a New Empirical Tool and Method. VOLUNTAS: International Journal of Voluntary and Nonprofit Organizations, 29(3), 574-589. https://doi.org/10.1007/s11266-018-9968-z
OpenAI. (2024, maart 13). Introducing ChatGPT. https://openai.com/index/chatgpt/
Perring, G. (2005). The Facilitation of Learning-Disabled Arts: A Cultural Perspective. In Bodies in Commotion: Disability and Performance, edited by Carrie Sandahl and Philip Auslander (pp. 175-189). University of Michigan Press.
Phonak. (2025). Phonak voor Theaters—Verbind het publiek met het toneel. Phonak Nederland. https://rogervoortheaters.nl/
Qualtrics. (2025). Qualtrics XM - Experience Management Software. Qualtrics. https://www.qualtrics.com/nl/
Recker, K. (2017). Enjoying the performing arts with hearing loss: Challenges, options, and a look to the future. The Journal of the Acoustical Society of America, 141(5_Supplement), 3780. https://doi.org/10.1121/1.4988316
Rena, M., Fancourt, D., Bu, F., Paul, E., Sonke, J. K., & Bone, J. K. (2023). Receptive and participatory arts engagement and subsequent healthy aging: Evidence from the Health and Retirement Study. Social Science & Medicine, 334, 116198. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2023.116198
Richardson, M. (2019). Negotiating Power and Translation in a Bilingual (British Sign Language/English) Rehearsal Room. New Voices in Translation Studies, 20. https://doi.org/10.14456/nvts.2019.7
Richardson, M. (2020). Interweaving Deaf and Hearing Cultural Practices in Performance Processes. Performance Research, 25(4), 74-82. https://doi.org/10.1080/13528165.2020.1842600
Sandahl, C. (2002). Considering Disability: Disability Phenomenology’s Role in Revolutionizing Theatrical Space. Journal of Dramatic Theory and Criticism, 17-32.
Saunders, M., Lewis, P., & Thornhill, A. (2004). Methoden en technieken van onderzoek. Pearson Education.
Schmitt, P. (2017). Representations of Sign Language, Deaf People, and Interpreters in the Arts and the Media. Sign Language Studies, 18(1), 130-147. https://doi.org/10.1353/sls.2017.0023
Smith, O. (2005). Shifting Apollo’s frame: Challenging the body aesthetic in theater dance. In Bodies in Commotion: Disability and Performance (pp. 73-85). University of Michigan Press.
Statbel. (2024). Structuur van de bevolking | Statbel. https://statbel.fgov.be/nl/themas/bevolking/structuur-van-de-bevolking
Statistiek Vlaanderen. (2025). Cultuurparticipatie. Vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/cultuur-en-vrije-tijd/c…
Story, K. M., Yang, Z., & Bravata, D. M. (2021). Active and receptive arts participation and their association with mortality among adults in the United States: A longitudinal cohort study. Public Health, 196, 211-216. https://doi.org/10.1016/j.puhe.2021.05.034
Tegelaar, S. (2023, maart 28). Gehoor vinden bij een doof publiek. Mestmag. https://www.mestmag.nl/artikelen/gehoor-vinden-bij-een-doof-publiek-245…
van der Leden, J. (2021, december 21). Boekman Extra #29: Toegang tot kunst en cultuur voor mensen met een beperking. Boekman Extra, 29. https://www.boekman.nl/verdieping/boekman-extra/boekman-extra-29-toegan…
Van Regenmortel, S. (2013). Een bomvolle parochiezaal? De publiekssamenstelling van het amateurtheater. | Scriptiebank. https://scriptiebank.be/scriptie/2013/een-bomvolle-parochiezaal-de-publ…
Vandenbussche, J. (2018, februari 23). Doof op de dansvloer: “Ik leerde muziek voelen, zien en ruiken” - Journalistiek.gent. https://journalistiek.gent/doof-op-de-dansvloer-ik-leerde-muziek-voelen…, https://journalistiek.gent/doof-op-de-dansvloer-ik-leerde-muziek-voelen…
Verbeke, A., Rodeyns, J., & De Backer, F. (2023). Disability aesthetics in Belgian arts and disability practices: A qualitative study from the perspective of the non-disabled, facilitating performing artists. Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance, 24(4), 1-21. https://doi.org/10.1080/13569783.2023.2249412
Verenigde Naties. (2006). Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap.
Vlaams Agentschap voor Personen met een Beperking. (2025). Auditieve beperking | VAPH. https://www.vaph.be/professionelen/mdt/mdv/modules/auditieve-beperking
Vlaams GebarentaalCentrum. (2025). Veelgestelde vragen—Hoeveel dove mensen zijn er in Vlaanderen? Het Vlaams GebarentaalCentrum. https://www.vgtc.be/veelgestelde-vragen/
Wang, D., & Liu, S. (2020). Performing Artivism: Feminists, Lawyers, and Online Legal Mobilization in China. Law & Social Inquiry, 45(3), 678-705. https://doi.org/10.1017/lsi.2019.64
Yi, J., Lee, Y., Suh, J., & Kim, S.-H. (2022). Psychological determinants of non-attendees’ resistance toward performing arts. Journal of Business Research, 149, 690-699. https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2022.05.043
Ziadi, N. (2025, mei 1). Ubuntu Festival in Boom maakt optreden Pieter Embrechts toegankelijk met gebarentolk: ‘Fijn dat ook slechthorenden kunnen genieten’ | VRT NWS: nieuws. VRTNWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2025/04/30/boom-ubuntu-festival-pieter-emb…
