Ontwijken van Oorlogsgeweld, Oostende en de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog
Ontwijken van Oorlogsgeweld, Oostende en de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog
De Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog begon in Lexington met het schot gehoord rond de wereld. Dit schot weerklonk ook écht tot overal, zelfs tot de op dat moment rustige havenstad Oostende. Van deze werd echter niet veel meer gemerkt tijdens de oorlog. De oorlog woedde namelijk niet alleen op het Noord Amerikaanse continent, ook in Europa raakten het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Spanje en de Republiek Nederland betrokken. Handelaars die handel wouden drijven met deze landen zochten een veilige haven om in aan te meren, vaak werd dit Oostende een stad in de toenmalige Oostenrijkse Nederlanden. Daarnaast zochten verschillende handelaars van deze landen een veilige plaats voor hun eigen schepen.
Deze veilige plaats was nodig aangezien elk oorlogvoerend land kapers uitstuurde om de handelsschepen van hun vijanden in beslag te nemen, iets wat ruïneus kon zijn. Daarom probeerden deze Nederlandse, Spaanse, Franse en Engelse handelaars hun schepen in te schrijven in Oostende. Hiervoor deden ze beroep op een bevriende Oostendse handelaar, die het schip op papier overkocht en inschreef in Oostende. Dit betekende dat de oorspronkelijke eigenaar vrediger kon slapen aangezien zijn schip in een veilige neutrale haven ingeschreven stond en dus veilig diende te zijn van een kaping terwijl de Oostendenaar hier een commissie op verdiende, deze praktijk staat gekend als neutralisatie. Toch zijn er nog vragen rond neutralisatie, vooral omtrent hoe dit praktisch te werk ging. De voornaamste vragen waren rond de naamgeving van de schepen, hoe vaak een “Oostends” schip Oostende binnenvoer en wie de werkelijke controle had.
Lens naar het verleden
Om dit te onderzoeken werd beroep gedaan op drie verschillende soorten bronnen, de scheepsverkoopaktes die ervoor zorgden dat het schip ingeschreven kon worden in Oostende. De Gazette van Gend, waarin opgelijst stond welke schepen op een gegeven dag Oostende binnenvoeren. Ten slotte werd gebruik gemaakt van Engelse “prize paper documenten, de dossiers rond de kapingen van Oostendse schepen.
Deze tweede bron bracht enkele complicaties met zich mee, de schepen
stonden wel steeds opgelijst, maar er was geen doorzoekbare databank beschikbaar, deze moest ik dus zelf opstellen. Aangezien de databank bijna 10 jaar besloeg kon dit niet met de hand gedaan. Daarom werd er beroep gedaan op AI, deze ontleed de stukken waarin de scheepsbewegingen stonden en gaf als resultaat een tabel met maar liefst 15 369 scheepsbewegingen van en naar Oostende. Steeds werden de havens van vertrek en bestemming genoteerd én de kapitein. Dit is de eerste keer dat deze bewegingen zo gedetailleerd opgelijst werden. Een taak die voordien onmogelijk zou zijn geweest zonder de inzet van AI
Het masker van de neutralisatie af
Wanneer deze bronnen geanalyseerd werden kwamen er vrijwel onmiddellijk enkele interessante uit de bus. De eerste vraag, omtrent de naamgeving was zeer interessant, een hele hoop schepen veranderde namelijk van naam op het moment dat ze in Oostende ingeschreven werden. Veel schepen kregen een Nederlandstalige naam iets wat op zich niet opmerkelijk is. Wat wel opmerkelijk is, is de soort naam dat de schepen kregen. Over het algemeen hadden schepen in Oostende een personennaam, zoals “Jonge Beatrix ” voor de oorlog was dit zo voor 42% van de schepen. Tijdens de oorlog veranderde dit compleet, dan kregen 55% van de schepen een eerder patriottische naam of een naam verbonden met Oostende of een andere plaats in de Oostenrijkse Nederlanden, categorieën die voor de oorlog goed waren voor nog geen 10% van de namen. Dit was een opvallende strategie die waarschijnlijk diende om de werkelijke herkomst van deze schepen zo goed mogelijk te verbergen, aangezien de neutralisatie van schepen in feite verboden was. 
Ook bleek uit het onderzoek dat neutralisatie vaak eerder een papieren fenomeen was, op het moment van de inschrijving waren maar 41% van de schepen in Oostende of een andere stad in de Oostenrijkse Nederlanden, zoals Brugge. Veel van de geneutraliseerde schepen gingen ook nooit effectief naar Oostende, 46% van de schepen is nooit opgenomen in de Gazette van Gend. Neutralisatie bleek dus veel meer een papieren dan een fysiek gegeven….
Een geneutraliseerd schip lijkt wanneer de boorddocumenten bekeken worden zeer goed op een normaal Oostends schip; vaak was het een Oostendse kapitein die het bevel voer en er op toe zag dat alle papieren in orde waren. Toch was dit niet de hele waarheid, deze waarheid kan gezien worden in de ondervragingen van de bemanning van het schip de “Dageraad”. Op alle documenten staat de kapitein een Oostendenaar was, maar de bemanning beweerd dat het echte bevel gevoerd werd door een Ier uit Dublin, toevallig de zelfde stad als waar de echte eigenaar woonde. Uit het onderzoek bleek dat op dit schip de Oostendse “kapitein” het schip vertegenwoordigde in de havens waar het aanmeerde, maar de Ierse kapitein het werkelijke bevel had. Zo kon de echte eigenaar de controle behouden over het schip.
Geschiedenis en de toekomst?
Samengevat biedt dit onderzoek niet alleen een vernieuwende kijk op hoe neutralisatie in Oostende werkelijk gebeurde, maar ook op de mogelijkheden van AI op historisch onderzoek. Verschillende delen van dit onderzoek zouden niet mogelijk geweest zijn zonder de inzet ervan. Waardoor er een nieuwe vraag gesteld moet worden, hoeveel zal deze futuristische technologie ons bijleren over ons verleden?
Bibliografie
Bibliografie
Bronnen
Onuitgegeven bronnen
Kew, The National Archives
High Court of Admiralty
Prize Court (HCA32)
302/1 (De Daageraat of Ostend)
Salt Lake City/ Brugge
Family Search/ Rijksarchief Brugge
Depot Notaris van H.J. Van Caillie te Oostende (afgifte 1941)
Joseph Nicolas De Callais
41/56
41/57
41/60
41/61
41/75
Antoine Rycx, sr.
41/91
41/92
41/93
41/94
41/95
41/99
41/101A
41/101B
41/102
41/103
41/104
41/105
41/106
41/106B
41/107
41/108
41/109
41/110
41/111
41/112
41/113
41/114
41/115
41/116
41/117
41/118
41/119
Depot Notaris van H.J. Van Callie te Oostende (afgifte 1940)
Frans Xavier De Bal
40/50
40/51
40/63
Gent, Universiteitsarchief, Gazette van Gend
Volumes 1775-1784
Secundaire literatuur
Acerra, Martine. ‘La symbolique des noms de navires de guerre dans la marine française (1661-1815)’. Histoire, économie et société 16, nr. 1 (1997): 45-61.
Aerts, Erik, Michel Baelde, Herman Coppens, en Reginald De Schryver. De centrale overheidsinstellingen van de Habsburgse Nederlanden 1482-1795. Brussel: Algemeen rijksarchief, 1994.
Allison, David K., en Larrie D. Ferreiro, red. The American Revolution: a world war. Washington, DC: Smithsonian Books, 2018.
Bemis, Samuel Flagg. The Diplomacy of the American Revolution. 8th print. Bloomington: Indiana University Press, 1975.
Broeze, F.J.A, J.R. Bruijn, en F.S. Gaastra, red. ‘Maritieme geschiedenis der Nederlanden: in 4 delen. D. 3: Achttiende eeuw en eerste helft negentiende eeuw, van ca. 1680 tot 1850 - 1870’. Bussum: de Boer, 1977.
De Madariaga, Isabel. Britain, Russia and the Armed Neutrality of 1780: Sir James Harris’ Mission to St. Petersburg during the American Revolution. New Haven: Yale University Press, 1962.
Everaert, John. ‘Le pavillon impérial aux Indes Occidentales : contrebande de guerre et trafic neutre depuis les ports flamands (1778-1785)’. Onder redactie van C. Koninckx, Bijdragen Tot de Internationale Maritieme Geschiedenis, nr. 4 (z.d.): 43-67.
Farasyn, Daniel. 1769-1794 : de 18de eeuwse bloeiperiode van Oostende. Oostende: Oostendse Stadsarchief, 1998.
Francke, Johan. Al die willen te kaap’ren varen: de Nederlandse commissievaart tijdens de Vierde Engelse Oorlog, 1780-1784. Zutphen: Walburg Pers, 2019.
Hough, Carole, en Daria Izdebska, red. The Oxford Handbook of Names and Naming. First edition. Oxford Handbooks in Linguistics. Oxford: Oxford University Press, 2016.
Huibrechts, Marion, David K. Allison, en Larrie D. Ferreiro, red. ‘War Supplies from the Low Countries’. In The American Revolution: a world war, 160-67. Washington, DC: Smithsonian Books, 2018.
Jones, Malcolm. ‘Ship Names’. In The Oxford Handbook of Names and Naming, onder redactie van Carole Hough en Daria Izdebska, First edition., 655-60. Oxford Handbooks in Linguistics. Oxford: Oxford University Press, 2016.
Kuiper, H.H, en S.F.G. Teunisse. ‘SCHEEPSBOUW’. PIE-RAPPORTENREEKS. Amsterdam: Stichting Service- en Adviesbureau Industrieel Erfgoed Nederland, 2000.
Müller, Leos. Neutrality in World History. Themes in World History. New York: Routledge, 2019.
Neff, Stephen. The Rights and Duties of Neutrals: A General History. 1st ed. Melland Schill Studies in International Law Series. Manchester: Manchester University Press, 2000.
Parmentier, Jan.Het gezicht van de Oostendse handelaar: studie van de Oostendse kooplieden, reders en ondernemers actief in de internationale maritieme handel en visserij tijdens de 18de eeuw. Oostende: Stadsarchief Oostende, 2004.
Parmentier, Jan. ‘Profit and Neutrality: The Case of Ostend, 1781-1783’. In Pirates and Privateers: New Perspectives on the War on Trade in the Eighteenth and Nineteenth Centuries, onder redactie van David J. Starkey, E. S. van Eyck van Heslinga, en Jaap de Moor, 206-26. Exeter Maritime Studies. Exeter, Devon: University of Exeter Press, 1997.
Schnakenbourg, Éric. Entre la guerre et la paix: neutralité et relations internationales, XVIIe-XVIIIe siècles. Histoire. Rennes: Presses universitaires de Rennes, 2013.
Soen, Violet. Geschiedenis is een werkwoord: een inleiding tot historisch onderzoek. Leuven: Universitaire Pers Leuven, 2016.
Starkey, David J. ‘A Restless Spirit: British Privateering Enterprise 1739-1815’. In Pirates and Privateers: New Perspectives on the War on Trade in the Eighteenth and Nineteenth Centuries, onder redactie van David J. Starkey, E. S. van Eyck van Heslinga, en Jaap de Moor, 127-40. Exeter Maritime Studies. Exeter, Devon: University of Exeter Press, 1997.
Starkey, David J., E. S. van Eyck van Heslinga, en Jaap de Moor, red. Pirates and Privateers: New Perspectives on the War on Trade in the Eighteenth and Nineteenth Centuries. Exeter Maritime Studies. Exeter, Devon: University of Exeter Press, 1997.
Syrett, David. Neutral rights and the war in the narrow seas, 1778-82. Fort Leavenworth: US Army Command and General Staff College, 1985.
Syrett, David. The Royal Navy in European waters during the American Revolutionary War. Studies in maritime history. Columbia, S.C: University of South Carolina Press, 1998.
Van Eyck van Heslinga, E.S. ‘De vlag dekt de lading. De Nederlandse koopvaardij in de Vierde Engelse oorlog’. Tijdschrift voor zeegeschiedenis, nr. 2 (1982): 102-13.
Van Zijverden, Jan. ‘The Risky Alternative: Dutch Privateering during the Fourth Anglo-Dutch War, 1780-1783’. In Pirates and Privateers: New Perspectives on the War on Trade in the Eighteenth and Nineteenth Centuries, onder redactie van David J. Starkey, E. S. van Eyck van Heslinga, en Jaap de Moor, 187-205. Exeter Maritime Studies. Exeter, Devon: University of Exeter Press, 1997.
Verstraelen, Jules. De Katholieke pers te Gent. Antwerpen: De Vlijt, 1936.
Villiers, Patrick. ‘Convois et corsaires dans l’Atlantique pendant la guerre d’Indépendance des Etats-Unis d’Amérique’. Revue historique 256 (1976): 37-57.
Wachter, Lieve de, Kirsten Fivez, Carolien van Soom, en Bert de Groef. Wetenschappelijk schrijven in tijden van AI. Gent, België: Owl Press, 2024.
Willis, Sam. The Struggle for Sea Power: A Naval History of American Independence. London (GB): Atlantic Books, 2015.
Websites
Abraham. Belgian Newspaper Catalogue. ‘Gazette van Ghendt: Met Privilegie van Syne Keyserlyke Majesteyt’, z.d. https://anet.be/record/opacbnc/c:bnc:4574.
‘American Revolution | Causes, Battles, Aftermath, & Facts | Britannica’, 21 april 2025. https://www.britannica.com/event/American-Revolution.
Chen, Sophia. ‘How Much Energy Will AI Really Consume? The Good, the Bad and the Unknown’. Nature 639, nr. 8053 (5 maart 2025): 22-24. https://doi.org/10.1038/d41586-025-00616-z.
Clemen, Sam Van. ‘Gazette van Gent | De digitale Encyclopedie van de Vlaamse beweging’. Geraadpleegd 28 april 2025. https://encyclopedievlaamsebeweging.be/nl/gazette-van-gent.
‘De VOCsite : overzicht VOC-schepen’, 27 februari 2025. https://www.vocsite.nl/schepen/lijst/Z/.
Familiekunde Vlaanderen Oostende. ‘Extra bronnen’. Geraadpleegd 18 mei 2025. https://www.familiekunde-oostende.be/extra-bronnen.
‘FamilySearch-catalogus: Notariële akten, 1757-1799 // Notaris Antone Rijcx’. Geraadpleegd 18 mei 2025. https://www.familysearch.org/nl/search/catalog/4187?availability=Family….
‘Gentools.be: Gazette van Gend(t) online’. Geraadpleegd 28 april 2025. https://www.gentools.be/gazette-van-gend.htm.
Histories. ‘De impact van corona op FV Oostende’, 30 november 2020. https://histories.be/nieuws/getuigenis-de-impact-van-corona-op-fv-ooste….
‘How Much Water Does AI Consume? The Public Deserves to Know’. Geraadpleegd 27 maart 2025. https://oecd.ai/en/wonk/how-much-water-does-ai-consume.
IMIS, VLIZ-. ‘Daniel Farasyn publicaties’. Geraadpleegd 3 december 2024. https://www.vliz.be/nl/imis.
KU Leuven onderwijs. ‘Verantwoord gebruik van Generatieve Artificiële Intelligentie’. Pagina. Geraadpleegd 1 mei 2025. https://www.kuleuven.be/onderwijs/student/onderwijstools/artificiele-in….
National Archives. ‘High Court of Admiralty. Captured Ship: De Daageraat of Ostend (Master Jacobus De...’, 1781. https://discovery.nationalarchives.gov.uk/details/r/C13505382.
‘Privateer | Definition & History | Britannica’, 6 maart 2025. https://www.britannica.com/technology/privateer.
‘prize court -- Britannica Academic’. Geraadpleegd 28 april 2025. https://academic.eb.com/levels/collegiate/article/prize-court/61451.
Prize Papers Project. ‘Case Study: Neutral Ships’, 28 mei 2025. https://www.prizepapers.de/our-research/case-studies/case-study-french-….
Prize Papers Project. ‘The Collection’. Geraadpleegd 28 april 2025. https://www.prizepapers.de/the-project/the-prize-papers-collection.
The National Archives. ‘Catalogue description Alleyne Fitzherbert and John Peter. Brussels and Ostend’, z.d. https://discovery.nationalarchives.gov.uk/details/r/C1942858.
The National Park Service United States. ‘The British Soldier of 1775 - Minute Man National Historical Park (U.S. National Park Service)’, 6 november 2021. https://www.nps.gov/mima/learn/historyculture/the-british-soldier-of-17….
Verma, Pranshu, en Shelly Tan. ‘A Bottle of Water per Email: The Hidden Environmental Costs of Using AI Chatbots’. The Washington Post, 18 september 2024. https://www.washingtonpost.com/technology/2024/09/18/energy-ai-use-elec….
AI
Degroote, Robbe, en ChatGPT. ‘Antwoord op promp"how much energy do you use per prompt?"’, 27 maart 2025. https://chatgpt.com/c/670bac0c-18b4-800c-b6e7-938848ba2b9e.
Onuitgegeven secundaire literatuur
Degroote, Robbe. ‘Maritieme handel verdedigen zonder vloot; Hoe de Oostenrijkse Nederlanden haar neutraliteit en maritieme handel probeerde te beschermen tijdens de Amerikaanse Revolutie’. KuLeuven, 2024.
Huibrechts, Marion. ‘concordantie lijst gekaapte schepen Secretarie van Staten en Oorlog met The National Archives Kew’, z.d.
Pannier, Stan. Enterprising Merchants in the global atlantic; Frederic Romberg and the Austrian Netherlands Trade with West and Central Africa 1775-1795. onuitgegeven doctoraatsverhandeling, 2025.
Parmentier, Jan. ‘De maritieme handel en visserij in Oostende tijdens de achttiende eeuw : een prosopografische analyse van de internationale Oostendse handelswereld, 1700-1794’. Doctoraat, Universiteit Gent, z.d. https://lib.ugent.be/nl/catalog/rug01:001216699?access=online&i=0&q=%22….
Van Gucht, Veerle. ‘De trans-Atlantische handel vanuit Oostende, van Amerikaanse tot Franse revolutie (1775-1790) : een kwantitatieve benadering’. Masterscriptie, Universiteit Gent, 2008.
