"Ze vertelden me dat het zeker geen gevangenis was." De opsluiting van studenten in België

Minstens zes buitenlandse studenten zijn de afgelopen twee jaar onterecht vastgehouden in Belgische gesloten detentiecentra, ondanks hun correcte visa. Ze ondervinden negatieve gevolgen voor hun mentale gezondheid en hun aankomende studie. "Soms word ik wakker en denk ik dat ik nog steeds in het centrum ben. Mentaal is het wel zwaar." 

Bovenstaande uitspraak is er een van Li*, een Chinese studente die we spraken in Leuven. Li werkte twaalf jaar in Duitsland voordat ze besloot een master Data Science aan de KU Leuven te volgen. In de lesvrije week bezocht ze familie in Shanghai. Toen ze in februari 2025 op Zaventem landde, geloofde de grenspolitie niet dat haar Duitse visum geldig was, ook niet nadat de Duitse immigratiedienst dit per mail bevestigde. Acht uur later zat ze in een gesloten detentiecentrum. "De agent vertelde me dat het zeker geen gevangenis was, zo wist ik meteen dat het op een gevangenis ging lijken," vertelt Li. 

Pas in het centrum bleek dat ze haar gsm en computer moest afgeven en ze dus geen contact meer kon hebben met de buitenwereld. Ook andere persoonlijke spullen, zoals medicatie, worden in beslag genomen. Li kwam terecht in het strakke ritme van het centrum: om 7 uur 's ochtends gingen de lichten aan en kwam het personeel langs om de nummers te overlopen, namen werden er niet meer gebruikt. Om 23 uur gingen de lichten uit. Voor het eten kreeg ze telkens slechts 30 minuten. 

Cijfers onduidelijk

Li is niet alleen. We spraken met zeven studenten die een soortgelijk verhaal vertelden en achterhaalden aan de hand van arresten, artikels en interviews de namen van nog zeven andere studenten die sinds 2018 opgesloten werden. Ongetwijfeld zijn er meer gevallen. 

Niet-Europese studenten moeten aan verschillende voorwaarden voldoen voordat ze een visum krijgen; die voorwaarden worden door de Belgische ambassade gecontroleerd en bij aankomst aan de grens opnieuw getoetst. Bij twijfel kan de grenspolitie personen arresteren en vasthouden in een administratief detentiecentrum. Ondertussen organiseert de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) de terugdrijving. 

Zes van de studenten die we spraken, werden in de afgelopen twee jaar onterecht opgesloten. We deden er alles aan om te achterhalen hoeveel studenten er in totaal worden teruggedreven, om een completer beeld van de problematiek te schetsen. We deden uitgebreid kwantitatief onderzoek: samen met een data scientist uit Zwitserland analyseerden we meer dan 14.000 arresten. Een diepgaand interview met de woordvoerder van DVZ maakte duidelijk dat het totale aantal terugdrijvingen niet te achterhalen is, DVZ houdt daar zelf geen cijfers over bij.

Traumatiserende ervaringen

Door met de studenten te spreken, kregen we een gedetailleerd beeld van hun ervaringen met de grenspolitie en van het leven in de detentiecentra. Een van de studenten zat tijdens ons onderzoek nog opgesloten. We bezochten haar en konden zo zelf ervaren hoe het er aan toegaat, van een grondige fouillering tot het strikt afgemeten tijdslot waarin we met haar mochten spreken. Veel van de studenten vergelijken het regime in de centra met dat van een gevangenis. 

De studenten vertelden ons over het discriminerende en in enkele gevallen gewelddadige gedrag van de grenspolitie. Soms kregen studenten geen reden voor hun aanhouding, soms hoorden ze racistische opmerkingen of werden ze behandeld als criminelen. De werking van de grenspolitie kent weinig externe controle, waardoor zulke gevallen moeilijk aan het licht komen. 

Studenten voelen zich vaak machteloos omdat ze de buitenwereld niet kunnen contacteren en vaak (nog) geen uitgebreid netwerk in België hebben. In de media is er weinig aandacht voor hun verhalen. Ons onderzoek gaf hen de kans hun stem te laten horen, met een uitgebreide publicatie in Knack slaagden we erin enkelen van hen een breder podium te geven.

De duur van de opsluitingen varieerde van twee dagen tot 3,5 maanden. Alle geïnterviewde studenten beschreven de detentie als traumatiserend, verschillende van hen moesten als rechtstreeks gevolg van de opsluiting hun studies uitstellen of konden ze zelfs niet afmaken. De psychische tol is nog lang merkbaar, zo durft een van hen tot vandaag geen vlucht te nemen. 

Vermijdbaar?

Deze pijnlijke opsluitingen lijken in veel gevallen vermijdbaar, blijkt uit ons onderzoek. Meer capaciteit om individuele dossiers grondig en sneller te onderzoeken, betere opleidingen voor de grenspolitie en kortere verwerkingstijden bij DVZ zouden veel onnodig leed kunnen voorkomen. "De grenspolitie toetst de migratievoorwaarden aan de grens aan de hand van de wet, maar beschikt niet altijd over de juiste expertise," vertelt Nicole de Moor, voormalig staatssecretaris voor Asiel en Migratie. "Daarom moeten we ons afvragen of het niet beter is als de migratiedienst dit doet. Niemand mag het slachtoffer worden van grijze zones." 

De huidige federale regering plant de bouw van vier nieuwe centra, juist daarom is aandacht voor onterechte opsluitingen essentieel. We spraken directeurs en rectoren van hogescholen en universiteiten, die hun studenten vaak proberen ondersteunen maar zich zelf ook machteloos voelen. Ook de Vlaamse Interuniversitaire Raad uitte kritiek op de manier waarop België omgaat met de wetgeving rond studiemigratie. 

Wie betaalt de rekening? 

Achter de beleidsdiscussies en de ontbrekende cijfers staan mensen, jongeren die naar België kwamen om te studeren en wiens leven abrupt werd onderbroken aan de grens. Li keerde terug naar haar studie in Leuven, maar de herinnering houdt haar 's nachts wakker. De opsluitingen zijn geen cijfers, geen voetnoten in een rapport of onschuldige fouten, maar trauma's die lang nazinderen. Wij probeerden de personen achter de cijfers zichtbaar te maken. 

De les die de studenten trekken is dat je in België zelfs met een geldig visum, een zorgvuldig opgebouwd dossier en een toekomst vol plannen, toch kan worden herleid tot een nummer achter gesloten deuren. Wie er heeft gezeten weet hoelang de stilte kan duren, hoe beklijvend die kan voelen en hoe groot de nood is om gehoord te worden. 

Ons onderzoek werd in De Kamer voorgelegd aan de huidige minister van Asiel en Migratie, maar zij verschuilt zich achter verschillende grijze zones. Een politieke oplossing lijkt daarmee nog ver weg te zijn. Zolang de procedures grijze zones blijven en de verantwoordelijkheid tussen diensten blijft verschuiven, kan niemand garanderen dat er niet opnieuw een student onterecht achter slot en grendel verdwijnt.

(*) Li is een schuilnaam.