Slachtofferschap waar niemand van ons aan kan ontsnappen

Wat met onze mentale gezondheid?

Soms komen er artikels in de krant gerelateerd aan het detentiewezen en gedetineerden. Vaak staan dan ook de gedetineerden in de spotlight van het artikel. Maar wat het met penitentiair personeel? Maar al te vaak kan er gelezen worden hoe slecht het penitentiair personeel en in het bijzonder de penitentiaire bewakingsassistenten worden behandeld. Echter komen enkel de meest ‘indrukwekkende’ conflicten in de media, zoals een gijzeling of een zwaar agressief conflict. Dit geeft een fout beeld. Het is namelijk zo dat penitentiaire bewakingsassistenten op een dagelijkse basis worden blootgesteld aan agressie, zowel verbaal als fysiek. Het herhaalde slachtofferschap van deze doelgroep heeft uiteraard een impact op het mentaal welzijn.

Eén van de respondenten stelde: “Voor de rest is dat dagelijkse kost, agressie naar het personeel”

Het is waarschijnlijk overbodig om te zeggen dat de penitentiaire bewakingsassistenten, ook wel gekend als cipiers, het hart zijn van het detentiewezen. Deze doelgroep zorgt voor het dagelijks functioneren van het gevangeniswezen en staan in constant contact met gedetineerden. Deze gedetineerden zijn op sommige momenten ook vijandig ten aanzien van de befaamde cipiers en zien hen als een medeoorzaak van hun opsluiting. Hierdoor worden penitentiaire bewakingsassistent vaak het slachtoffer van hun frustraties, met alle gevolgen van dien 

Hoe kan deze doelgroep zo weinig aandacht krijgt?

De blinde vlek van onderzoek

Er wordt heel wat onderzoek gedaan naar het gevangeniswezen, ook hierbij ligt de focus op de gedetineerden en hun rechten. Er is slechts een kleine hoeveelheid onderzoek dat zich richt tot het penitentiair personeel en nog een kleinere hoeveelheid dat aandacht heeft voor het psychologisch welzijn van deze doelgroep. In België is er zelf geen onderzoek naar het psychologisch welzijn van het penitentiair personeel. Via dit onderzoek wordt er dus getracht in te spelen op een belangrijke blinde vlek binnen empirisch onderzoek.

Onderwijs als startpunt van alle problemen?

Laten we eerst een stap terugzetten, naar het begin van de carrière van een penitentiaire bewakingsassistent. De opleiding tot cipier wordt georganiseerd door de erkende opleidingscentra, echter kent deze opleiding geen stabiliteit. De opleiding veranderde namelijk op de tijd van één decennia maar liefst vier keer. Deze veranderingen betroffen voornamelijk de duur van de opleiding, maar betroffen ook de stagemomenten. Anno 2023 duurt de basisopleiding veertien dagen, zonder stage. Na het volgen van deze opleiding kunnen alle deelnemers tewerkgesteld worden in een penitentiaire inrichting, dit zonder het afnemen van een examen.

Uiteraard kan het slachtofferschap van penitentiaire bewakingsassistenten niet teruggebracht worden naar hun opleiding, maar kan de omgang met deze conflicten gedeeltelijke wel teruggebracht worden naar de opleiding?

Een echte mannenwereld

Het werd al snel duidelijk dat het gevangeniswezen een échte mannenwereld is, zowel in het gedrag van de gedetineerden maar ook in het gedrag van het personeel was dit duidelijk. Ook binnen de opleiding kwamen de ‘symptomen’ van de mannenwereld naar voor. De mentoren die de opleiding gaven, vertelde vaak over hun ervaring als cipier en welke conflicten ze allemaal meemaakte. Over hun omgang met deze conflicten en de emotionele impact ervan werd gezwegen. Een van de respondenten stelde: “De gevangenis is een mannenwereld en gevoelens in een mannenwereld gaat niet”

Dit kwam ook heel duidelijk naar voor tijdens de interviews met de penitentiaire bewakingsassistenten. Vaak vertelde ze over (zware, agressieve) conflicten dat ze meemaakte, toen er doorgevraagd werd naar hun gevoelens tijdens en na zo een conflict werd het stil of werd de vraag weggewimpeld. Slechts een minderheid van de respondenten vertelde over de emotionele impact van negatieve interacties met gedetineerden.

Wat nu?

Er kan dus gesteld worden dat er toch wat problemen zijn binnen het gevangeniswezen, niet enkel het slachtofferschap van het personeel, maar ook de omgang van dit slachtofferschap door de cipiers.

Het is van belang om vanaf het startpunt van de carrière open te babbelen over het uitdagende werkklimaat, maar ook over negatieve gevoelens tijdens of na een conflict en de befaamde taboe rond mentaal welzijn te verkleinen. Het mentaal welzijn van elk individu is enorm belangrijk, maar zeker van die individuen die dagelijks worden blootgesteld aan agressie en andere moeilijke situaties.

Het onderzoek focust zich dan ook op beide aspecten. Ten eerste het aanpassen van de opleiding, een opleiding waar er open kan gesproken worden over het psychologisch welzijn. Waar mentoren en studenten zich kwetsbaar kunnen opstellen. Ten tweede is er ook nood aan een mentaliteitsverandering op de werkvloer, waar de mannenwereld stuk voor stuk wordt afgebroken. Praten over gevoelens, zowel negatief als positief is enorm belangrijk, zeker binnen een uitdagend werkklimaat zoals detentie.

Pearl De Meulemeester