Naoorlogse woontorens, energievreters of gerenoveerde hoogstandjes?

In 2010 was de residentiële sector verantwoordelijk voor 35% van het totale energieverbruik in België. Drie vierde daarvan is te wijten aan de oudere huizen die dubbel zo veel verbruiken als de recent gebouwde woningen. Sociale huisvestingsmaatschappijen hebben reeds inspanningen geleverd om een aantal woontorens te renoveren. De naoorlogse woontorens die in het bezit zijn van particuliere eigenaren, zijn echter nog steeds problematisch. De vraag die gesteld kan worden, is: hoe kunnen deze gebouwen zo efficiënt mogelijk energetisch gerenoveerd worden zonder dat de bewoners onnodig lang hun woning moeten verlaten en de kostprijs voldoende laag is?

Prefabgevelrenovatie als oplossing

Voornamelijk naoorlogse appartementsgebouwen die in het bezit zijn van particuliere eigenaren, zijn problematisch aangezien meestal 80% van de bewoners akkoord moet gaan met een energetische renovatie. Deze eigenaren hebben vaak de investeringscapaciteit niet en ook het feit dat de bewoners gedurende een bepaalde periode hun woning moeten verlaten, vormt een drempel om akkoord te gaan met een renovatie. Het gebruik van geprefabriceerde gevelpanelen kan hierbij een oplossing bieden. De voordelen van deze panelen zijn onder andere de korte constructietijd ter plaatse en de lagere kostprijs. Ze worden namelijk grotendeels in de fabriek gemaakt en dienen enkel nog ter plaatse bevestigd te worden aan de structuur van het gebouw. Ook worden ze aan de hand van gestandaardiseerde processen in grote hoeveelheden vervaardigd hetgeen resulteert in een verlaagde kostprijs. De bestaande gevel kan vervangen worden door de nieuwe prefabpanelen of de panelen kunnen rechtstreeks tegen de bestaande gevel geplaatst worden. De panelen kunnen bestaan uit een houten structuur of een betonstructuur met tussenin isolatie. De gevelbekleding kan zowel tijdens prefabricatie als ter plaatse bevestigd worden. In de geprefabriceerde gevelelementen kunnen ook nieuwe installaties zoals ventilatie en verwarming geïntegreerd worden. Aangezien er meerdere panelen zullen moeten gebruikt worden om de volledige gevel te bedekken, ontstaan er tussen deze panelen voegen die op een juiste manier gedicht moeten worden. Indien bv. een van de woontorens in het Breughelpark te Zellik, Brussel, bestaande uit 13 verdiepingen en 12 appartementen per verdieping, zou gerenoveerd worden aan de hand van geprefabriceerde gevelpanelen per verdieping en per appartement, resulteert dit in 2745,6 lopende meter voeg. Het efficiënt en correct afdichten van deze voegen zal bijgevolg een grote impact hebben op de constructietijd en de energie-efficiëntie.

Tegen wind en regen

Energie-efficiënt bouwen is tegenwoordig geen optie meer maar een must. Hierbij vormen een thermische isolatie en een goede ventilatie belangrijke factoren. Deze hebben maar kans op slagen dankzij een goede luchtdichtheid en waterdichtheid van het gebouw. De luchtdichtheid van een gebouw wordt bij het ontwerpen beschouwd als een ononderbroken schil rond de verwarmde ruimtes en zorgt ervoor dat tijdens de winter geen warme lucht en in de zomer geen koude lucht naar buiten kan. Hierdoor kunnen er ook geen luchtstromen ontstaan rond de isolatie, die zich aan de buitenkant van de luchtdichte laag bevindt, die ervoor zouden kunnen zorgen dat de thermische werking van deze isolatie drastisch vermindert. Ook waterdichtheid is een belangrijk concept om rekening mee te houden tijdens het ontwerpen van een gebouw. Vocht dat aanwezig is in een constructie, kan immers grote schade tot gevolg hebben door o.a. condensatie, schimmelvorming, roestvorming, volumeveranderingen van constructiematerialen, ... wat de levensduur van een gebouw sterk kan beïnvloeden. De waterdichtheid van een gebouw wordt bepaald door de buitenste lagen van de gebouwschil namelijk de gevelbekleding en/of het regenscherm. De luchtdichte laag en de waterdichte laag, in de vorm van een folie of plaat, kunnen reeds tijdens prefabricatie aan de panelen bevestigd worden. De voegen tussen de panelen daarentegen zullen ter plaatse luchtdicht en waterdicht afgewerkt moeten worden.

Lekkende voegen, geen optie!

Verschillende materialen kunnen gebruikt worden om de voegen tussen prefabpanelen te dichten bv. tapes, silicone, zwelbanden, schuimen, … Deze materialen worden elk op een andere manier aangebracht en presteren bijgevolg ook anders. De factoren die deze prestatie kunnen beïnvloeden zijn o.a. de ondergrond, de weerstand tegen mechanische veroudering m.a.w. de mate waarin ze kunnen vervormen, weersinvloeden zoals regen en wind, de aanwezigheid van een kruising tussen twee voegen en ten slotte menselijke fouten bij het aanbrengen van de materialen. Labotesten tonen aan dat voornamelijk de karakteristieken van de afdichtingsmaterialen zelf en de stijfheid en ruwheid van de ondergrond een grote invloed hebben op de luchtdichtheid van de voegen evenals de aanwezigheid van water. Het besproeien van de materialen zorgt er immers voor dat kleine openingen en poriën gesloten worden door waterdruppeltjes wat resulteert in een betere luchtdichtheid. Daarentegen werd er geobserveerd dat de waterdichtheid van de voegen voornamelijk bepaald wordt door de aanwezigheid van een kruising tussen twee voegen. Ter hoogte van deze kruising ontstaat er immers een overlap tussen twee stroken van een bepaald afdichtingsmateriaal of komt een verticale strook samen met een horizontale, hetgeen kan resulteren in kleine openingen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het bevestigen van een extra diagonaal kruis ter hoogte van deze kruispunten een grote invloed heeft op zowel de waterdichtheid als luchtdichtheid. Het aanbrengen van deze kruisen zorgde voor een vermindering van het luchtlekdebiet met meer dan de helft. Algemeen is de juistheid van aanbrengen van de materialen de grootste factor die de prestatie zal bepalen. Indien bv. de tape niet voldoende wordt aangedrukt kunnen er openingen aanwezig blijven waardoor lucht kan stromen of water kan binnendringen met zelfs het volledig loskomen van de tape als gevolg.

Efficiënt renoveren

Indien de lucht- en waterdichtheid van de panelen zelf perfect is maar de voegen veel lekkages vertonen, is dit hetzelfde als dweilen met de kraan open. Gezien de impact van deze voegen wordt er aangeraden om de voegafdichtingen ook reeds gedeeltelijk aan te brengen tijdens prefabricatie. Dit verkleint de kans op fouten doordat dit in de fabriek in gecontroleerde omstandigheden kan gebeuren. Daarenboven wordt de constructietijd ter plaatse ook sterk verlaagd, vermits geen kilometers voegen meer moeten afgedicht worden. Hierdoor ondervinden de bewoners minder hinder, hetgeen hen kan overtuigen om toch te kiezen voor een energetische renovatie.