“Sad, mad, and bad”: Ottessa Moshfeghs antiheldin houdt ons een spiegel voor
Wie regelmatig op BookTok of Bookstragram scrolt, heeft ongetwijfeld de groeiende populariteit van de Amerikaanse auteur Ottessa Moshfegh en haar satirische roman My Year of Rest and Relaxation al opgemerkt. Want zeg nu zelf, een roman waarin de protagonist een jaar lang een winterslaap houdt, klinkt voor velen onder ons als muziek in de oren. Moshfegh houdt ons echter een sombere spiegel voor, waarin ze met een kritische pen onze maatschappij onder de loep neemt.
De afgelopen jaren doet er zich een nieuwe trend voor in het literaire landschap: de zogenaamde ontspoorde vrouw die als antiheldin op de voorgrond treedt van de “sad girl books” zie je tegenwoordig overal op sociale media. Op BookTok, Bookstagram en Goodreads verschijnen er almaar meer boeken waarin een jonge, vrouwelijke protagonist tracht om te gaan met haar wankele mentale gezondheid en waarin ze krampachtig grip probeert te krijgen op een toenemend gevoel van vervreemding. Voorbeelden van deze trend zijn bijvoorbeeld recente bestsellers zoals Gone Girl (2012) van Gillian Flynn, Convenience Store Woman (2016) van Sayaka Murata en Bunny (2019) van Mona Awad, maar ook klassiekers zoals The Bell Jar (1963) van Sylvia Plath.
Ottessa Moshfeghs My Year of Rest and Relaxation (2018) is een van de bekendse “unhinged women books”. In haar roman probeert een naamloze protagonist een jaar lang een winterslaap te houden door een grote hoeveelheid slaapmedicatie te nemen. Die medicijnen worden voorgeschreven door haar dubieuze psychiater Dr. Tuttle. Op die manier probeert ze aan het New York van de vroege jaren 2000 te ontsnappen.
Ondanks dat haar roman het prototype lijkt te zijn voor de “sad girl” trend in hedendaagse literaire fictie, stelt Moshfegh zich in een artikel van The Guardian echter kritisch op tegenover de romantisering van vrouwelijke mentale problemen. Ze vindt namelijk dat geestelijke gezondheid niet gereduceerd mag worden tot een trend op sociale media. In plaats daarvan contextualiseert ze My Year of Rest and Relaxation als een satire die de complexe situatie van vrouwen in onze hedendaagse samenleving bestudeert. In haar roman maakt Moshfegh duidelijk dat haar protagonist niet uitsluitend een prototype is van de zogenaamde “unhinged woman”: ze toont echter dat haar hoofdpersonage een complexe vrouw is die moeizaam op zoek gaat naar zelfbeschikking in de laatkapitalistische en postfeministische lange jaren ’90, die overigens meer op onze huidige wereld lijken dan we zelf zouden willen.
Wat is het postfeminisme?
In haar roman hekelt Moshfegh dus de postfeministische cultuur van de vroege jaren 2000. Maar postfeminisme, wil dat dan zeggen dat we in een periode na het feminisme leven? Initieel werd de term in de jaren ’80 inderdaad gebruikt om een tijd te markeren waarin postfeministen zich radicaal afzetten tegen de oubollige opvattingen van hun feministische voorgangers. Sinds de jaren ’90 wordt “postfeminisme” echter genuanceerder toegepast en omvat de term dus opvattingen die zowel voortbouwen op het feministische ideaal van vrouwelijke zelfbeschikking en autonomie als afstand nemen van verouderde feministische ideeën die vrouwelijke seksualiteit en vrouwelijkheid regelrecht afdoen als patriarchale en seksistische repressiemiddelen.
De opmars van het postfeminisme sinds de jaren ’80 hangt nauw samen met het neoliberale en laatkapitalistische klimaat waarin de cultuur zich ontwikkelde. De vrijheid om te kiezen en actief te consumeren ligt aan de basis van deze kapitalistische, politiek-economische stroming, en geldt dus eveneens als een belangrijk uitgangspunt van het postfeminisme. Autonomie vergaren door financieel onafhankelijk te worden, te kopen en te consumeren is hét motto van het postfeminisme. Vrijheid mag hier met een korrel zout genomen worden, aangezien niet iedereen hiervan kan meegenieten. Het elitisme en geprivilegieerde karakter van veel postfeministen is daarom nog steeds een heikel punt.
Een ontwricht postfeminisme, een ontwrichte maatschappij?
In My Year of Rest and Relaxation stelt Moshfegh het postfeminisme aan de kaak door bepaalde problematische eigenschappen van de cultuur te belichten. Zo hekelt de naamloze protagonist het gedrag van haar beste en enige vriendin Reva, die de belichaming is van het postfeminisme door haar voorliefde en obsessie voor shoppen, fashion, popcultuur en diëten. Het winterslaapproject van het hoofdpersonage gaat radicaal in tegen het prototype van de actieve consument die het postfeminisme voorop stelt.
Het is dan ook ironisch dat zelfs de protagonist het oppervlakkige consumentisme en de popcultuur niet kan ontwijken. Zo bestelt ze in haar slaap regelmatig nieuwe kleding online en in haar wakkere momenten kijkt ze enkel Hollywoodfilms om zichzelf in een zo passief mogelijke staat te houden. Alles moet vluchtig geconsumeerd worden, zonder al te veel na te denken. Politieke integriteit lijkt ver weg in Moshfeghs New York: nieuwsfragmenten en krantenkoppen verschijnen enkel in flarden en lokken geen enkele betekenisvolle of kritische reflectie uit. Dit gebrek aan zinvol denkwerk maakt dat ook de vrouwelijke personages seksistische en vrouwonvriendelijke ideeën hebben geïnternaliseerd.
De “unhinged women”-trend verklaard
Zelfbeschikking lijkt haast niet mogelijk in een postfeministisch en neoliberaal tijdperk; vervreemding wint almaar meer terrein. Sterker nog, Moshfegh toont aan dat het oppervlakkige consumentisme en de popcultuur van het postfeminisme tijdens de eeuwwisseling niet erg verschillen van onze huidige samenleving. Dit verklaart waarom de “unhinged woman” zich de afgelopen jaren heeft ontpopt tot een heuse literaire trend: door je passief of onzinnig gedrag eigen te maken, verzetten deze prettig gestoorde vrouwen zich tegen de actieve consument van het postfeminisme, die almaar meer “vooruitgang” wil boeken door te werken en te shoppen. Door zich vrouwelijke stereotypen zoals passiviteit en gestoord gedrag toe te eigenen, kunnen vrouwelijke personages binnen deze trend buiten de maatschappelijk normen treden en deze stereotypen als bron van empowerment omarmen.
De volgende keer dat je net zoals Moshfeghs antiheldin zorgeloos in de zetel wilt hangen, beeld je je dan maar in dat je het hoofdpersonage bent van een subversieve en satirische roman, strijdend tegen het op vrouwen gericht consumentisme en het naïef vooruitgangsoptimisme van de westerse wereld. Vergeet wel je bingemarathon op Netflix niet af te wisselen met een kijkje in de recentste krant.
