Is het welbevinden van cognitief sterke leerlingen in een gespecialiseerde lagere school hoger dan in een traditionele school?

Het aanbieden van aangepaste maatregelen aan cognitief sterke leerlingen in een Vlaamse lagere school heeft een zeer hoge impact heeft op het welbevinden, de schoolse betrokkenheid, de sociale relaties met leerlingen en leerkrachten en de prestaties voor rekenen, zo toont een recent onderzoek van VUB-onderzoekers Kathleen Vander Cruyssen en Prof. Dr. Peter Theuns.

Wanneer deze leerlingen in een gespecialiseerde school les volgen, is de impact nog veel hoger dan wanneer dit gebeurt in een gewone school. Dit heeft mogelijk te maken met de zeer hoge focus in de gespecialiseerde scholen op zowel kennis verwerven als de sociaal-emotionele begeleiding en het feit dat de leerlingen samenzitten met ontwikkelingsgelijken, wat een zeer positief effect heeft op de sociale relaties met medeleerlingen en leerkrachten.

Cognitief sterke leerlingen, een vergeten doelgroep met specifieke noden

Kwalitatief onderwijs vereist een goede afstemming van het onderwijsaanbod op de leer- en pedagogische behoeften van elke leerling. De drie procent cognitief sterke leerlingen vormen nog al te vaak een vergeten doelgroep. Nochtans verloopt de afstemming tussen de leer- en opvoedingsbehoeften van deze leerlingen en het schoolaanbod vaak niet optimaal, wat kan leiden tot demotivatie, onderpresteren en soms zelfs vroegtijdige schooluitval.

Maatregelen voor hoogbegaafde leerlingen variëren enorm van school tot school

In Vlaanderen bepalen scholen volledig zelfstandig hun beleid voor cognitief sterke leerlingen, waardoor het aanbod enorm varieert. Zo zijn er nog veel scholen met een volledig gemeenschappelijk curriculum zonder extra maatregelen, scholen waarbij leerstof ‘gecompacteerd’ en verrijkt wordt op maat, scholen met een wekelijkse “projectklas” en bestaat de mogelijkheid om één of meerdere leerjaren over te slaan. Ten slotte zijn er twee gespecialiseerde scholen: Arkades en de O.B.A.M.A.-school.

Is er een verschil in welbevinden bij cognitief sterke leerlingen in een gespecialiseerde lagere school versus vergelijkbare leerlingen in een traditionele school?

Om een antwoord te vinden op deze vraag werd in maart-april 2021 een online bevraging gedaan bij 187 Vlaamse lagere schoolkinderen van 7 tot en met 13 jaar met een vermoeden of diagnose van hoogbegaafdheid volgens de ouders.

Resultaten

Cognitief sterke leerlingen die een of andere vorm van aangepast onderwijs krijgen hebben een hoger schools welbevinden dan hoogbegaafde leerlingen die geen aangepast onderwijs krijgen.

Dit onderzoek bevestigt dat aangepaste maatregelen voor cognitief sterke leerlingen een zeer groot effect hebben op het algemeen welbevinden, op de schoolse tevredenheid, schoolse betrokkenheid, de relatie met leerkrachten en klasgenoten en de prestaties voor wat betreft rekenen.

Het welbevinden van cognitief sterke leerlingen is hoger bij leerlingen die naar een gespecialiseerde school gaan dan bij leerlingen die aangepast onderwijs krijgen binnen een gewone school.

Dit onderzoek bevestigt eveneens dat het groeperen van cognitief sterke leerlingen in een gespecialiseerde school een groter effect heeft op totaal schools welbevinden, schoolse tevredenheid en betrokkenheid dan het aanbieden van aangepaste maatregelen in een traditionele school.

De leerlingen op een gespecialiseerde school zijn meer tevreden over de relatie met hun leerkrachten (het pedagogisch klimaat). Het grootste effect van het groeperen van cognitief sterke leerlingen is daarenboven de veel betere relaties met medeleerlingen. Leerlingen zitten permanent samen met ontwikkelingsgelijken, waardoor het functioneren in de klas beter verloopt. Daarnaast hebben leerlingen op een gespecialiseerde school mogelijk minder te maken met negatief gedrag van medeleerlingen. Zo gaf bijna twee op drie (62.8%) in een gewone school met maatregelen aan dat er bijna altijd ruzie is op de speelplaats. In een gespecialiseerde school was dat minder dan een vijfde (17.9%). Vier op de tien leerlingen uit een gewone school met maatregelen vermeldde pestgedrag op school, terwijl dat in een gespecialiseerde school slechts één op tien was.

Ten slotte gaat er volgens de ouders in deze scholen meer aandacht naar sociaal-emotioneel welzijn, differentiatie/persoonlijke aanpak, kennis verwerven en creativiteit. Zo wordt in Arkades in de voormiddag de leerstof gecompact en verrijkt aangeboden met verkorte instructie en ruimte voor zelfstudie. In de namiddag wordt gewerkt op het sociaal-emotionele. De leerlingen krijgen psycho-educatie rond o.a. ‘fixed mindset’ en werken aan hun sociale vaardigheden, leerstrategieën en executieve functies.

Conclusies

In dit onderzoek werd aangetoond dat het aanbieden van aangepaste maatregelen aan cognitief sterke leerlingen in een Vlaamse lagere school een zeer hoge impact heeft op het welbevinden, de schoolse betrokkenheid, de sociale relaties met leerlingen en leerkrachten en de prestaties voor rekenen.

Wanneer deze leerlingen in een gespecialiseerde school les volgen, is de impact nog veel hoger dan wanneer dit gebeurt in een gewone school. Dit heeft mogelijk te maken met de zeer hoge focus in de gespecialiseerde scholen op zowel kennis verwerven als de sociaal-emotionele begeleiding en het feit dat de leerlingen samenzitten met ontwikkelingsgelijken, wat een zeer positief effect heeft op de sociale relaties met medeleerlingen en leerkrachten.

Scholen die een focus hebben op beide pijlers: kennis verwerven en sociaal-emotionele ondersteuning van cognitief sterke leerlingen, zien deze focus onmiddellijk verzilverd in een hoger welbevinden, meer schoolse betrokkenheid, betere leerprestaties van cognitief sterke leerlingen en betere relaties met de leerkrachten en medeleerlingen.

Implicaties

Dit onderzoek toont aan dat een aangepast schools aanbod voor de grote groep cognitief sterke leerlingen in het Vlaamse lager onderwijs onontbeerlijk is. Er dient voor elke cognitief sterke leerling individueel te worden bekeken welke maatregel het best past bij zijn of haar cognitieve en pedagogische behoeften.

Een aangepast leeraanbod alleen volstaat niet altijd. Cognitief sterke leerlingen hebben, omwille van hun unieke persoonlijkheidskenmerken, bijkomend nood aan specifieke sociaal-emotionele ondersteuning door de leerkracht. Het verdient dan ook aanbeveling om in de lerarenopleiding voldoende aandacht te besteden aan coaching van cognitief sterke leerlingen.

Dit onderzoek toont de grote meerwaarde aan van gespecialiseerde lagere scholen voor cognitief sterke leerlingen. Hun focus op kennis verwerven, gecombineerd met een sterke focus op sociaal-emotioneel welzijn en differentiatie en het feit dat de leerlingen er permanent samenzitten met ontwikkelingsgelijken, vormen de sleutel tot succes. Dat succes bestaat uit een hoger welbevinden van hun leerlingen, betere relaties met medeleerlingen en leerkrachten en een hogere schoolse betrokkenheid.

Het inrichten van gespecialiseerde scholen mag dan ook niet langer een taboe vormen. Leerlingen, waarvoor dit binnen de zorgpiramide is aangewezen, krijgen zo een aangepast aanbod met de nodige omkadering.