Executieve functies en cognitief sterk functionerende leerlingen: De Impact van spelletjes en coachingsgesprekken op De Kleine Icarus"

Emma Paris Y Lopez is een studente aan de Arteveldehogeschool in Gent en volgde dit jaar de BANABA-opleiding Zorgverbreding en remediërend leren. Ze studeerde reeds af in 2022 in de educatieve bachelor lager onderwijs aan de Arteveldehogeschool. Ze deed stage op basisschool De Kleine Icarus in Gent en kwam daar in aanraking met CSF-leerlingen. CSF, ook wel cognitief sterk functionerende leerlingen zijn zeer sterk in alles wat met cognitie te maken heeft. Toch ervaren ze vaak moeilijkheden met metacognitie (leren over leren). Emma ging op zoek naar de stroef lopende executieve functies, om er daarna mee aan de slag te gaan. 

Een wat-functie?

Een executieve functie is een vaardigheid die ons helpt om gedrag te reguleren. Deze worden ook wel de regelfuncties van het brein genoemd. Volgens Dawson en Guare bestaan er elf. Deze worden opgedeeld in gedragsvaardigheden en denkvaardigheden. Executieve functies maken het ook mogelijk om mentaal met ideeën te spelen, de tijd te nemen om na te denken voor je handelt, nieuwe uitdagingen aangaan, gefocust kunnen blijven.

'Niet volledig in cultuur gebracht'.

*Cognitief sterk functionerende kinderen worden vaak geacht alles te kunnen. We schatten deze kinderen soms te hoog in. Deze te hoge verwachtingen kunnen ontwikkeling in de weg staan. Het is dus niet omdat de kinderen intelligent zijn, dat ze automatisch controle hebben over zichzelf. Wanneer school te makkelijk is, moeten cognitief sterke kinderen hun executieve functies bijna niet gebruiken. Ze hebben het namelijk niet nodig om hun aandacht bijvoorbeeld lang vast te houden, ze moeten niet per se op tijd beginnen aan een taak om die dan ook op tijd af te hebben,...

Demotivatie, onderpresteren en schooluitval

Executieve functies hebben een grote invloed op schoolprestaties. Vaak zijn de sterktes van deze functies een grotere voorspeller voor schoolsucces dan het IQ. Het IQ kan de executieve functies schaden, waardoor schoolsucces kan verminderd worden en hierdoor ook schooluitval kan uitgelokt worden (Peeters, 2017). Door onderontwikkelde executieve functies kunnen leerlingen te veel waarde hechten aan schoolse prestaties en zien ze hun zelfwaarde niet in. Ook kunnen leerlingen te weinig belangstelling hebben voor school en door het missen van een executieve functie als taakinitiatie geen extra oefeningen maken thuis waardoor toetsen toch tegenvallen. De executieve vaardigheden blijken dus toch een rol te spelen binnen onderprestatie (Peeters, 2017). Executieve functies zijn verweven met motivatie. Als een leerling zijn/haar best doet, worden de executieve functies ingezet. Motivatie is een voorwaarde om executieve functies te trainen. ‘Als kinderen niet gemotiveerd zijn om hun gedrag te veranderen en hun impulsen niet willen leren beheersen, hebben trainingen voor executieve functies geen zin (Zee, 2017).’

En welke zijn dat dan?

Via een vragenlijst kon er een beeld worden geschept van de onderontwikkelde functies. Zowel de leerlingen, 17 in totaal, als de CSF-coördinator en klasleerkrachten werden bevraagd over de ontwikkeling van de executieve functies. Hiervoor werden zelf-opgestelde leidraden gebruikt. In de eerste graad waren dit: volgehouden aandacht, doelgericht doorzettingsvermogen en organisatie. In de tweede en derde graad waren dit: doelgericht doorzettingsvermogen, emotieregulatie en organisatie.

Na deze functies in kaart te hebben gebracht, moest er een manier gezocht worden om deze te helpen verder ontwikkelen. 

Trainen en coachen, een echte sport.

De onderontwikkelde executieve functies werden naderhand onder de loep genomen en getraind via het spelen van gezelschapspelletjes en het houden van coachingsgesprekken.

Een aantal gebruikte gezelschapspelletjes zijn: The Mind, Escape Room, Balderdash, Stickman, Cat Stax, Kolonisten van Catan, Levende Stratego, ...

Deze spelletjes werden onder de middag met de leerlingen gespeeld. Er werd via die spelletjes actief gewerkt aan het inoefenen van hun executieve functies.

Ook werden er coachingsgesprekken gehouden met de leerlingen. Dit via de GRROW-mehtode. Deze methode laat toe om met de leerlingen op een laagdrempelige manier te praten over hun executieve functies. Ze mochten tijdens de coachingsgesprekken zelf een doel opstellen die ze wilden bereiken rond een bepaalde functie. Dit doel werd in de tussentijdse coachingsgesprekken geëvalueerd en er volgde een eindevaluatie. 

De eindevaluatie gebeurde via een zelf opgesteld 'kindplan' die de kinderen mochten invullen. Hun progressie werd gemeten op een schaal van -2 tot +2. Met -2 als helemaal niet volgens de verwachtingen, 0 als op de verwachtingen en +2 als sterk boven de verwachtingen. Ook de leerkrachten werden hierover bevraagd.

Ook de spelletjes werden op het einde van het onderzoek geëvalueerd. Zo kwam naar boven dat bv. 'Balderdash' enkel voor de derde graad is. De school kocht ook enkele spellen aan.

Ouders werden ook bij dit onderzoek betrokken door de motivatie te bevragen omtrent het spelen van de gezelschapspelletjes. Ouderparticipatie is namelijk een zeer belangrijk element om een praktijkonderzoek te doen slagen op een school. 

Ontknoping

Er werd doorheen dit schooljaar gewerkt met 17 cognitief sterk functionerende leerlingen. Het bevragen van, coachen van en trainen van hun executieve functies. We blijven dit verder zetten doorheen de volgende schooljaren en trekken het coachen en trainen van de functies door naar alle leerlingen.