Oorlogstijd, moeilijke tijd.
Oorlog, het is van alle tijden. We zijn er enerzijds voor bevreesd en anderzijds door gefascineerd.
In onze moderne tijd is de media een belangrijke speler. Media dragen bij tot informatie, maar ook tot opinievorming, tot indoctrinatie en kritisch inzicht. Dit alles beïnvloedt ons denken en handelen, maar ook onze collectieve gemeenschap. De media bekijkt de dingen vanuit bepaalde oogwinkels. Ook de oorlog kijkt door een bepaalde bril, en die is verre van roze.
Eigenlijk willen we liever geen oorlogsbril opzetten, toch?
Nee, oorlog kent geen genade, het is iets waar velen onder ons gelukkig niet mee in aanraking gekomen zijn. We kennen het van op afstand, via tv en andere mediakanalen.
Zij die het meegemaakt hebben, waar dan ook, in welke tijdsperiode dan ook, weten hoe kostbaar het leven is. Vervolging van mensen, het is net zoals de oorlogsstrijd zelve, een eeuwenoud gegeven. Ook hier zijn velen onder ons gelukkig nooit het slachtoffer van geweest.
Zelf ben ik altijd gefascineerd geweest door maatschappelijke underdogs in oorlogsperiode of in vredestijd.
Voor mijn paper was het thema “Wereldoorlog Twee, sluikpers” een vaststaand gegeven, het was aan mij, als studente, om er iets mee te doen.
Veel inkt is gevloeid als het over sluikpers gaat, en ik wou het eens over een andere boord gooien.
In plaats van de heldenstatus van de sluikpers nog eens uit te diepen, wou ik eens gaan kijken of deze helden de “underdogs” van de toenmalige maatschappij, “underdogs” lieten zijn binnen de toenmalige politieke- en maatschappelijke sfeer, of waren deze verzetshelden in staat de “geviseerden” bij te staan en voor hen op te komen?
Ik heb voor Antwerpen gekozen omdat deze stad, naast een rijkelijke geschiedenis, ook een donker verleden heeft, namelijk jodenvervolging.
Laat het woord “underdog” u niet verleiden tot een negativistische benadering van een bevolkingsgroep, dat is het weliswaar niet. Integendeel, de Joodse gemeenschap is een volwaardige gemeenschap, zonder meer, maar was in de periode 1940-1944 slachtoffer van een bepaald regime en dus zo mede het “zwarte schaap”.
En laat nu diegenen aan het woord die clandestien streden tegen de bezettingscultuur. Hoe was hun houding tegenover deze zwarte schapen?
Het heeft me geraakt te zien dat ook de clandestiene pers een kind van zijn tijd was, dat er weinig werd ingebracht in de vervolging van mensen.
Er was in Antwerpen maar één blad dat in staat was een zeer scherpe analyse te maken van de toenmalige politieke evolutie en de Antwerpse Joden waarschuwde.
Waarom was zulk inzicht zo beperkt bij de clandestiene pers? Hoe was het mogelijk dat zo weinigen erkenden, herkenden en actie ondernamen, dit, in de mate van het mogelijke?
Ik werd me tevens meer en meer bewust dat we ons vandaag de dag moeten onthouden van de veronderstelling dat we heden alles anders of beter zouden doen.
Hoe zou ik reageren in zulke omstandigheden? Ik weet het niet en u allicht ook niet.
Desondanks ben ik de mening toegedaan dat we erover moeten kunnen praten, ook al is het delicaat.
Het gaat niet om wie schuld heeft en wie niet, maar om verantwoordelijkheid.
Niet dat u en ik verantwoordelijk zijn voor de toenmalige daden, zeker niet, maar we zijn met z’n allen wel verantwoordelijk voor het inzicht van de geschiedenis en het handelen van vandaag.
We leven in een wereld van spanningen en snelle veranderingen.
Kijkt u maar naar de wereldpolitiek om u heen, de maatschappelijke druk die we hebben, de onzekerheden die opkomen bij mensen. We moeten daar met z’n allen verantwoordelijk mee kunnen omgaan omdat elke toekomst een toekomst heeft.
En plots komt de oude spreuk van mijn oma in me op. “Respecteer uw zelve en ge zult gerespecteerd worden”. Het lijkt misschien op het eerste gezicht niets te maken te hebben met mijn scriptie, en toch lijkt me dat deze oude spreuk een sleutel naar collectieve kracht is, in de positieve zin van het woord.
Ik hoop dat dit werk een bijdrage kan leveren tot zelfreflectie en zijn steentje bijdraagt bij collectieve geschiedenis.
