RUIMTELIJKE EN ECONOMISCHE IMPACT VAN FIETS- EN TRAMVERBINDINGEN, CASESTUDIE MORTSEL - BOECHOUT

De tram als ruimtelijke en economische ontwikkelaar?

Het verkeer op de ring rond Antwerpen staat vaak stil. De oorzaken zijn talrijk, de symptomen hardnekkig en het lijkt er niet onmiddellijk op dat de files op korte termijn zullen verdwijnen. Niet enkel in Antwerpen, maar ook in de rest van Vlaanderen zijn files en toenemende verkeersonveiligheid al langer dan vandaag een enorme uitdaging waartegen allerlei grote masterplannen ontwikkeld werden. Ook in Antwerpen kregen alternatieven voor de auto zoals nieuwe tramverbindingen en fietsinfrastructuur duidelijk een plaats. Na jaren van investeringen zocht deze thesis uit of dit beleid de beoogde vruchten kon afwerpen.

Het herinrichten van een winkelstraat en afschaffen van gratis parkeerplaatsen gaan meestal gepaard met een enorme tegenbeweging. Het is vooral de lokale middenstand die protesteert tegen verandering uit angst voor inkomensverlies en wordt aangewakkerd door de oppositie in de hoop electoraal te scoren. In Mortsel was de situatie niet anders bij het doortrekken van de tramlijn naar Boechout en de herinrichting van het centrum met meer ruimte voor de fiets en minder voor de auto. Omdat veel beloftevolle tramverbindingen en stadsvernieuwingsprojecten op deze manier vruchteloos strandden was er de noodzaak om opgeleverde projecten op een objectieve manier te evalueren. Op deze manier kunnen toekomstige projecten versterken en kan een ruim maatschappelijk draagvlak groeien.

Case studie

De tramverlenging van Mortsel naar Boechout ging gepaard met een heraanleg van de straat van gevel tot gevel. Het herinrichten creëerde de mogelijkheid om de ruimtelijke indeling van het centrum van Mortsel te herbekijken en de ontwikkelingen aan te passen aan de hedendaagse context. Op deze manier werd een verbetering van de verkeersveiligheid beoogd samen met het verbeteren van de levensvatbaarheid van de handelskern.

Nieuw = beter?

In het eerste deel van het onderzoek werd aan de hand van gestructureerde observaties van 15 respondenten de evolutie van de ruimtelijke kwaliteit van de stedelijke omgeving onderzocht.  Daarnaast werd ook nagegaan welke factoren hier een belangrijke rol in hebben gespeeld. Hieruit blijkt dat de kwaliteit van de openbare ruimte er op is vooruitgegaan sinds de herinrichting. De leesbaarheid van het straatprofiel verbetert over het volledige traject. Door lange zichtlijnen visueel te onderbreken, straatmeubilair zorgvuldig te selecteren in functie van de gewenste sfeer, in te zetten op leesbaarheid en veel renovaties van panden in de straat, slaagt de ontwerper erin om het ‘steenweg’gevoel om te buigen.

Door de investering in de ruimtelijke kwaliteit worden er in eerste instantie meer voetgangers en fietsers aangetrokken die de publieke ruimte gaan gebruiken. Mortsel kan hierdoor op termijn zijn functie als lokaal detailhandelscentrum versterken, wat de lokale economie ten goede komt. Hierdoor is het mogelijk dat op termijn enkele winkels zich gaan heroriënteren in functie van de nieuwe context. Dit komt zowel de klanten, de winkeliers als de gebruikers van openbaar vervoer ten goede.

Herstructurering van het winkelen

Voor het onderzoek naar de economische impact werd er door middel van interview, observatie en statistiek gefocust op de lokale handel, de vastgoedmarkt en het parkeren.

Na de interviews blijkt dat de lokale handelaars vaststellen dat een aantal klanten wegblijft door het verdwijnen van parkeergelegenheid voor de deur. Dit verlies wordt volgens de ondervraging gecompenseerd door een toegenomen aantal fietsers en voetgangers in de straat. Vele winkeliers geven dan ook aan dat het aantal klanten min of meer gelijk gebleven is, maar hun omzet in vergelijking met voor de werken licht is gestegen. We kunnen vermoeden dat het vernieuwde winkelapparaat dan ook klanten weet aan te trekken die gemiddeld meer uitgeven dan voorheen.

Leegstand werd door vele lokale handelaars aangehaald als een probleempunt. Uit het gevoerde onderzoek komt naar voor dat de situatie zich op hetzelfde peil als voor de werken bevindt. Tijdens en vlak na de werken was er wel een absoluut dieptepunt op gebied van leegstand. We vermoeden dat het de goede kant op gaat met de leegstand en winkeliers hier ook terug vertrouwen hebben in de potentie van Mortsel.

De werken in de straat gaven aanleiding voor een mindere periode. Hier hebben veel winkeliers van de gelegenheid gebruik gemaakt om hun winkel onder handen te laten nemen. Daarnaast wordt vastgesteld dat bepaalde winkeliers binnen de winkelstraat van Mortsel naar een beter geschikt pand verhuisd zijn. Er kan uit de resultaten van de bevraging ook worden afgeleid dat winkels die de investering gedaan hebben vaker tevreden zijn met de omzet. Het zijn vooral de zogenaamde outletwinkels, die er gekomen zijn als reactie op de grote leegstand na de werken, die het lastig krijgen.

Op vlak van vastgoed werd er een inschatting gemaakt met beperkte gegevens om de evoluties van de vastgoedwaarde te bepalen. Er werd vastgesteld dat er weinig veranderd is. Langs de ene kant lieten vastgoedmakelaars noteren dat er geen noemenswaardige stijging van de vastgoedwaarde merkbaar is met de komst van de tram. Daar tegenover kon wel worden vastgesteld dat woningen in het Mortselse duurder zijn dan in een vergelijkbare context in Deurne.

Impact positief

Het onderzoek toont aan dat de herinrichting van de openbare ruimte wel degelijk een impact heeft gehad op de ruimtelijke kwaliteit en de lokale economie in Mortsel. De tramverlenging van Mortsel naar Boechout is een voorbeeld voor toekomstige projecten op het gebied van het uitvoeringsproces en de shift van autoafhankelijkheid naar meer wandelen, fietsen en openbaar vervoer. Hierbij dient wel in acht genomen te worden dat parkeerbeleid een belangrijke factor is voor het slagen van het hele proces. Het onderzoek biedt een goede verkenning in Vlaanderen over de manier waarop dergelijke projecten economisch en ruimtelijk kunnen worden geëvalueerd.