Criminaliteitsberichtgeving over allochtonen in de media : een kwalitatieve inhoudsanalyse van twee Vlaamse kranten
Allochtoon staat tot criminaliteit zoals Vlaming staat tot baksteen?
Van realistisch nieuws tot nieuws als de realiteit
U hebt niks tegen vreemdelingen. Ook niet tegen allochtonen, asielzoekers of genaturaliseerde Belgen. Maar wat is dat toch met al die kutmarokkaantjes, brutale Oost-Europeanen en herrieschoppende moslims waar u iedere dag over hoort in de media? Zijn ze echt zo agressief of vertekenen de media ons beeld van de werkelijkheid? Wees gerust, u bent geen racist. Het zijn vragen die iedere rechtgeaarde Vlaming zich geregeld stelt.
Nieuwsmedia schotelen ons iedere dag beelden van de werkelijkheid voor. Met sommige domeinen van het dagelijkse leven komen we echter niet vaak in contact. Dan zijn we aangewezen op de media als enige bron van informatie. Criminaliteit, hoewel een bekend fenomeen, is één van die domeinen. Mensen komen er zelden rechtstreeks mee in contact. En ook over allochtonen weten we minder dan we denken. Toch krijgen we iedere dag informatie over criminaliteit en over allochtonen en over de combinatie van de twee. Politiek correct is het niet, maar veel mensen beginnen het dan te denken: allochtonen zijn vaker betrokken bij criminaliteit. Maar in hoeverre is dat een juiste conclusie? Plegen allochtonen effectief meer criminaliteit of is de berichtgeving door de media vertekend door de manier waarop ze berichten?
De manier waarop de media berichten over allochtonen was reeds vaak voer voor discussie. Aan de ene kant zijn er mensen die beweren dat allochtonen meer betrokken zijn bij criminaliteit en daarom zo veelvuldig het (slecht) nieuws halen. Aan de andere kant wordt beweerd dat allochtonen sneller en negatiever in het nieuws komen als ze een delict hebben gepleegd en dat we daardoor het idee krijgen dat ze crimineler zijn. Aangezien de criminaliteitscijfers in België geen onderscheid maken naar nationaliteit, kan niet achterhaald worden of allochtonen meer criminaliteit plegen. De manier waarop media het verhaal van de allochtone dader brengen daarentegen, vormt wel het beeld dat we hebben van etnische minderheden. Taalgebruik en veralgemeningen vormen daarbij de belangrijkste strategieën die journalisten vaak onbewust gebruiken.
Van faits-divers tot nieuwsbericht
Voor het nieuws over een bepaalde gebeurtenis de oren van de burgers bereikt is er reeds een lang en intensief proces van nieuwsproductie aan voorafgegaan. Dat proces, van gebeurtenis tot nieuwsitem, blijft voor het publiek grotendeels verborgen. Wat mensen ’s ochtends in hun krant lezen, is enkel het verslag van de journalist. Hij brengt het nieuws bovendien vanuit een bepaalde invalshoek.
Stel bijvoorbeeld dat er een brutale overval gepleegd is op een bank, dan kan de journalist dat verhaal op verschillende manieren brengen. Hij kan focussen op het verhaal van de bange slachtoffers die uren vastgezeten hebben, vrezend voor hun leven. Hij kan de aandacht vestigen op de buit en de economische gevolgen voor de bank. Maar hij kan ook kiezen om gedetailleerd het gedrag en de persoon van de dader te belichten. Het is met andere woorden de invalshoek van de journalist die bepaald op welke manier het publiek het verhaal te horen zal krijgen. En net dat is het moment waarop mensen zich een bepaald beeld beginnen te vormen.
Van ‘brutale Marokkaan’ tot ‘jonge dader’
Ook de media erkennen de kwetsbare positie van etnische minderheden. Daarvan getuigen de aanbevelingen voor journalisten over de manier waarop bericht dient te worden over allochtonen. Deze aanbevelingen stippen vooral aan dat journalisten voorzichtig moeten berichten over etnische minderheden. Zo kan bijvoorbeeld de vermelding van de nationaliteit weggelaten worden waar die niet relevant is. Een ‘brutale dader’ is vanzelfsprekend niet hetzelfde als een ‘brutale Marokkaan’. Journalisten passen ook maar beter op met veralgemeningen en stigmatiserende informatie. Zo kan u zich wel voorstellen dat ‘een groep amokmakende allochtonen’ een ander effect hebben op de lezer dan ‘een opgehitste massa’. De manier van benoemen en het taalgebruik maken dus vaak het verschil. Vijftien jaar na datum blijken deze aanbevelingen echter onder het stof te liggen. De etniciteit van de daders wordt nog al te vaak vermeld, ook waar dat niet ‘relevant’ lijkt. En de Marokkanen van weleer werden gewoon vervangen door Oost-Europeanen. En als de journalist voorzichtig wil zijn, gebruikt hij gewoon de term ‘allochtoon’, ooit symbool van politieke correctheid, nu een verholen verwijzing naar een nationaliteit naar keuze.
Van Adam tot Achmed
12 april 2006: Joe Van Holsbeeck wordt neergestoken in een drukbevolkt station. De daders zijn van Noord-Afrikaanse origine, wordt in eerste instantie gedacht. Misverstand? Of diepgeworteld mechanisme?
Bibliografie
Bibliografie
Boeken
ALIA, V. en BULL, S., Media and ethnic minorities, Edingburgh, University press, 2005, 204p.
ANGENENT, H., Criminaliteit van allochtone jongeren, Baarn, uitgeverij intro, 1997, 215p.
BARAK, G. (ed.), Media, process and the social construction of crime: studies in newsmaking criminology, New York, garland publishing, 1994, 322p.
BAUER, M.W. en GASKELL, G. (eds.), Qualitative researching with text, image and sound, Londen, Sage Publications, 2000, 374p.
BAUER, M.W., “Classical content analysis: a review” in BAUER, M.W. en GASKELL, G. (eds.), Qualitative researching with text, image and sound, Londen, Sage Publications, 2000, 131-151.
BILLIET, J. en WAEGE, H. (eds.), Een samenleving onderzocht: methoden van sociaalwetenschappelijk onderzoek, Antwerpen, De Boeck, 2005, 390p.
BODEIN, M. en ANNEMANS, G. Het dwaze taboe: een meta-analyse van internationale en nationale studies omtrent criminaliteit en etniciteit, Brussel, Egmont, 2005, 272p.
BOEIJE, H., Analyseren in kwalitatief onderzoek: denken en doen, Amsterdam, Boomonderwijs, 2005, 179p.
BOVENKERK, F., Omdat zij anders zijn: patronen van rassendiscriminatie in Nederland, Amsterdam, Boom, 1978, 207p.
CAPELLA, J.N. en JAMIESON, K.H., Spiral of cynism. The press and the public good, New York, Oxford, University Press, 1997, 325p.
CHIBNALL, S., “The production of knowledge by crime reporters” in COHEN, S.en YOUNG, J. (eds.), The manufacture of news, Beverly Hills, Sage publications, 1981, 75-97.
COHEN, S., Folk devils and moral panics, the creation of the mods and rockers, Oxford, Basil Blackwell, 1987, 235p.
COMMISSIE VOOR INTERCULTURELE DIALOOG (ed.), Eindverslag en getuigenissen, 2005, 248p.
CRAMBRE, B. en WAEGE, H., “Kwalitatief onderzoek en dataverzameling door open interviews” in BILLIET, J. en WAEGE, H. (eds.), Een samenleving onderzocht: methoden van sociaalwetenschappelijk onderzoek, Antwerpen, De Boeck, 2005, 315-342.
d’HAENENS, L. en SAEYS, F. (eds.), Media & multiculturalisme in Vlaanderen, Gent, Academia Press, 1996, 186p.
DE BOER, C., en BRENNECKE, S., Media en publiek: theorieën over media-impact, Amsterdam, Boom, 2003, 256p.
DE BENS, E. en RAEYMAECKERS, K., De pers in België: het verhaal van gisteren, vandaag en morgen, Leuven, Lannoo Campus, 2007, 504p.
DE PAUW, W., Migranten in de balans, Brussel, VUB Press, 2000, 209p.
DEVROE, I., Gekleurd nieuws? De voorstelling van etnische minderheden in het nieuws in Vlaanderen, onuitg., doctoraatsthesis vakgroep communicatiewetenschappen, Rijksuniversiteit Gent, 2007.
DITTRICH, M., What perspectives for Islam and muslims in Europe?, Brussel, K.B.S., 2003, 17p.
ERICSON, R.V., BARANEK, P.M. en CHAN, J.B.L., Representing order: crime, law and justice in the news media, Buckingham, Open University press, 1991, 383p.
European monitoring centre against racism and xenophobia, “Anti-Islamic reactions in the EU after theterrorist acts against the US”, Report of the EUMC, 2001, 1-23.
FOBLETS, M.C., VRIELINK, J. en BILLIET, J. (ed.), Multiculturalisme ontleed: een staalkaart van onderzoek aan de K.U. Leuven, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2006, 392p.
GOLDING, P. en MIDDLETON, S., Images of welfare: press and public attitudes to poverty, Oxford, Martin Robertson, 1982, 283p.
GRABOSKY, P. en WILSON, P., Journalism and justice: how crime is reported, Leichhardt, AUS: Pluto Press, 1989, 149p.
GROENEVELD, S. en WEIJERS-MARTENS, Y., Minderheden in beeld, Rotterdam, ISEO, 2003, 154p.
HALLSWORTH, S., Street crime, Devon, Willian Publishing, 2005, 130p.
HEUVELMAN, A., en FENNIS, B., Mediapsychologie, Amsterdam, Boomonderwijs, 2005, 154p.
HINTON, P.R., Stereotypes, cognition and culture, Philadelphia, Psychology Press, 2000, 208p.
IYENGAR, S., Is anyone responsible? How television frames political issues, Chicago, University of Chicago Press, 1991, 195p.
JOHNSTONE, B., Discourse analysis, Londen, Blackwell, 2007, 213p.
JONGMAN, R.W. en PLOEG, G.J., “Over de acceptatie van kleine criminaliteit” in ZWANENBURG, M.A. en. SMIT, A.M.G (red.), Kleine criminaliteit en overheidsbeleid, Arnhem, Gouda Quint, 1990, 76.
KAHNEMAN, D. en TVERSKY, A., Choices, values and frames, Cambridge, Cambridge University Press, 2000, 1-16.
KATZ, J., “What makes crime news?” in ERICSON, R.V., (ed.), Crime and the media, Vermont, Darmouth, 1995, 50-55.
MATTHEWS, R. en PITTS, J. (eds.), Crime disorder and community safety: a new agenda?, Londen, Routledge, 245p.
MAYRING, P., Qualitative Inhaltsanalyse: Grundlagen und Techniken, Weinheim, Deutscher Studien Verlag, 1988, 118p.
MCQUAIL, D. (ed.), Mass communication: theories basic concepts and varieties of approach, Londen, Sage Publications, 2007, 338p.
MCQUAIL, D. (ed.), McQuail’s reader in mass communication theory, Sage Publications, Londen, 2002, 427p.
MCQUAIL, D., Media performance: mass communication and the public interest, Londen, Sage, 1992, 350p.
MIEDEMA, S., “Subculturele benaderingen” in LISSENBERG, E., VAN RULLER, S. en VAN SWAANINGEN, R., Tegen de regels, een inleiding in de criminologie, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 207-227.
MORELLI, A. (ed.), Racisme: een element in het conflict tussen Vlamingen en Franstaligen?, Berchem: EPO, 1998, 163p.
OVERDIJK, J.E. en VERHEYDEN, J.A.C. (eds.), Etnische minderheden en het belang van binding: onderzoek naar antisociaal gedrag onder jongeren, ’s-Gravenhage, Sdu, 2003, 195p.
RICHARDSON, J.E., (Mis)representing Islam: the racism and rhetoric of British broadsheet newspapers, Amsterdam, Benjamins, 2004, 52.
ROSHIER, B., “The selection of crime news by the press” in COHEN, S. en YOUNG, J. (eds.), The manufacture of news, Beverly Hills, Sage publications, 1981, 506p.
SALT, J., SINGLETON, A., en HOGARTH, J., Europe’s international migrants: data sources, patterns and trends, Londen, HMSO, 1994, 223p.
SCHELFHOUT, E. en VERSTRAETEN, H. (red.), De rol van de media in de multiculturele samenleving, Brussel, VUB Press, 1998, 294p.
SPALEK, B., Islam, crime and criminal justice, Oregon, Willan publishing, 2002, 148p.
STERK, G., Media en allochtonen: journalistiek in de multiculturele samenleving, Den Haag, Sdu, 2000, 136p.
TER WAL, J. (ed.), Racism and cultural diversity in the mass media: an overview of research and examples of good practice in the EU member states, Wenen, ERCOMER, 2002, 465p.
TITSCHER, S., MEYER, M., WODAK, R. en VETTER, E., Methods of text and discourse analysis, Londen, Sage publications, 2000, 278p.
TOURNIER, P., en ROBERT, P., Etrangers et délinquances, les chiffres du débat, L’Harmattan, 1991, 264p
VAN CUILENBURG, J.J. en NOOMEN, G.W., Communicatiewetenschap, Utrecht, Coutinho BV, 1984, 121-173.
VAN DIJK, T., Elite discourse and racism, Londen, Newbury Park, 1993, 320p.
VAN DIJK, T., Minderheden in de media. Een analyse van de berichtgeving over etnische minderheden in de dagbladpers, Amsterdam, Sua, 1983, 168p.
VAN DIJK, T.A., “Racism and the press”, London, Routledge, 1991, 133p.
VAN GORP, B., Framing en het interpreteren van nieuws: een experimenteel onderzoek naar de effecten van frames, Antwerpen, Karel Van Den Bosch, 2004, 25p.
VAN GORP, B., Framing asiel: indringers en slachtoffers in de pers, Leuven, acco, 2006, 307p.
VERGEER, M., Een gekleurde blik op de wereld: een studie naar de relatie tussen blootstelling aan media en opvattingen over etnische minderheden, Nijmegen, Thela, 2000, 161p.
VRIJ, A., Misverstanden tussen politie en allochtonen: sociaalpsychologische aspecten van verdacht zijn, Amsterdam, VU uitgeverij, 1991, 189p.
WILMET, P., Algemene aspecten dagbladjournalistiek, onuitg., Cursus Journalistiek, Vlekho, 2007-2008.
WITTEBROOD, K., MICHON, J.A. en TER VOERT, M.J. (eds.), Nederlanders over criminaliteit en rechtshandhaving, Leiden, Gouda Quint, 1997, 117p.
YOUNG, J., “The myth of drug takers in the mass media” in COHEN, S. en YOUNG J., (eds.), The manufacture of news, Beverly Hills, Sage publications, 1981, 326-334.
Yule, G., Pragmatics, New York, Oxford University Press, 1996, 138p.
Tijdschriften
AZEM, Z., “Limiting thought: representations of Islam in western print media”, E.Q., 1999, 1-44.
d’HAENENS, L., en BINK, S., “Islam in de media: focus op het algemeen dagblad”, T.C.W., 2006, 352-355.
DAVIS, F.J., “Crime news in Colorado news papers”, American Journal of Sociology, 1952, 325-329.
DOMKE, D., “Racial cues and political ideology: an examination of associative priming”, C.R., 789-797.
GERBNER, G., “Television’s influence on values and behaviour”, Massacommunicatie, 1979, 215-222.
HEBBERECHT, P., “Migranten en criminaliteit, kanttekeningen bij het rapport van het Koninklijk commissariaat voor het migrantenbeleid”, Panopticon, 1991, 213-220.
HUCKINS, K., “Interest-group influence on the media agenda: a case study”, J.M.C.Q., 1999, 76-86.
KATZ, E., “Communications research since Lazarsfeld”, P.O.Q., 1987, 43-56.
PEISER, W., “Setting the journalist agenda: influences from journalists’ individual characteristics and from media factors”, J.M.C.Q., 2000, 243-257.
REEVES, B. R., “Negative and positive television messages: effects of message type and context on attention and memory”, A.B.S, 1991, 679-694.
SERVAES, J. en SCHAKENBOS, E., “De rol van de media bij de beeldvorming over etnische minderheden”, Brussel, Cultuur en migratie, 1989, 7-16.
SHADID, W., “Berichtgeving over moslims en islam in de westerse media: beeldvorming, oorzaken en alternatieve strategieën”, T.C.W., 2005, 330-346.
SHOEMAKER, P.J., et al., “Individual and routine forces in gatekeeping”, Washington, J.M.C.Q., 2001, 233-243.
VALKENBURG, P.M., SEMETKO, H.A., en DE VREESE, C.H., “The effects of news frames on readers’ thoughts and recall”, C.R., 1999, 550-569.
VAN GORP, B., “Een constructivistische kijk op het concept framing”, T.C.W., 2006, 246- 256.
VAN PARIJS, K., “De commerciële organisatie bij dagbladen”, Mediagids: Boek en pers, 2000, 1-7.
Websites
Kif kif, http://site.kifkif.be/kifkif/mediawatch.php
Raad voor journalistiek, http://www.rvdj.be/pdf/berichtgeving_allochtonen.pdf
Vademecum voor journalisten,
http://www.pers-gerecht.be/document.php?document_id=136&
