International Studio Territories in Transition: Ilha do Joaneiro; From living in the grey, to living in colour.

Michelle Vennekens
Persbericht

Een kleurrijke gids tot een levendige gemeenschap.

Zevenduizend vijfhonderdvijftig kilometer. Dat is de afstand tussen Brussel en Recife, een stad in het noordoosten van Brazilië. Zestigduizend. Dat zijn het aantal families die in Recife in sloppenwijken wonen, de zogenoemde favela's. Tweehonderd. Dat is het gemiddeld maandelijks inkomen van een laag-inkomen gezin en toch is Recife een van de rijkste steden ter wereld. Binha. Acht. Twintig. Dona Binha is een huisvrouw die samen met zeven andere familieleden in de favela Ilha do Joaneiro woont, op een oppervlakte van slechts twintig vierkante meter.

Het leven zoals het is: de favela

Eind september 2019 vertrok ik samen met een medestudente naar Recife om er samen met de Katholieke universiteit UNICAP deel te nemen aan een workshop in de favela Ilha do Joaneiro. Als architectuurstudenten was het hier enorm belangrijk om oplossingen te vinden voor betere leefomstandigheden van de bewoners van deze gemeenschap. Oplossingen voor de noden en problemen die ze zelf al dan niet inzien.

Bekijk het even zo. Beeld je in dat je in een huis woont dat slechts twee meter breed is en nog geen twee meter hoog. Het is er elke dag bloedheet en je eigen woning biedt geen verkoeling. Integendeel, de golfplaten die als dak dienstdoen, warmen zodanig op dat je je in een sauna waant. Als het dan al eens regent, zijn de platen ook nog zo lek als een zeef. Je leefruimte bestaat uit drie plastic tuinstoelen, die je ’s avonds moet stapelen, want jij, je broer en zus slapen er samen op een dekentje op de grond. Dit is maar één voorbeeld van de vele schrijnende toestanden in deze favela. Verder gaat dit ook gepaard met het feit dat je door Jan en alleman gewaarschuwd wordt over hoe gevaarlijk het er wel niet is. Nee, het moet en het kan beter!

De ligging van Ilha do Joaneiro in Recife, Pernambuco, Brazilië

Onderzoek en doel

Zoals hierboven beschreven, is dit een scriptie in de richting architectuur. Dit wil zeggen dat er een groot deel ontwerp aan te pas zal komen. Al is er in de eerste plaats gestart met een empirisch- en literatuuronderzoek. Respectievelijk betekent dit, onderzoek ter plaatse door onder andere het observeren van de lokale bevolking en zelf rond te lopen in de favela en dan onderzoek door het lezen van een hele waaier aan documenten en boeken. Zo leer je niet alleen haar geschiedenis, maar begin je ook beter te begrijpen wat nu echt belangrijk is voor de verschillende actoren.

Hiermee wordt bedoeld: belangrijk in een gebied waar mensen wonen als sardienen in een blik, waarbij het ook nog eens negen uur per dag dertig graden is. Belangrijk in een gemeenschap waar kennis op een laag pitje staat, maar waar wel een goede sfeer heerst en iedereen elkaar kent en klaarstaat om te helpen. Een ideale locatie dus om de handen uit de mouwen te slaan. Het doel van de scriptie is een lijst van klein- en grootschalige ontwerpinterventies op te stellen die van invloed zijn op de transformaties die de favela doorgaat.

Bouwen aan een scriptie

De scriptie werd zo opgebouwd naar wat ikzelf de belangrijke hoofdstukken vond voor deze bewoners. We spreken over zon, schaduw en wind. Over hoe het toevoegen van nieuwe verdiepingen kan leiden tot meer schaduw en een aangenaam briesje creëert dat door de straten blaast. We spreken over hoe het toevoegen van groen zoals bomen en verticale tuinen niet alleen schaduw kan brengen, maar ook de gevels van woningen kan doen afkoelen. Verder onderzoeken we hoe meer plaats, meer menselijke activiteit, en een algemeen beter ontwerp van de straat en de huizen, meer veiligheid naar de favela brengt. Al deze hoofdstukken worden gebruikt en herleid tot een nieuw ontwerp van één centrale straat in Ilha do Joaneiro, de Rua Nova.

7/8 onderzoekshoofdstukken in de scriptie

Wie, wat, waar?

Dit ontwerp werkt daarna als een leidraad voor zowel de bewoners als voor de gemeenschapsleider. Marcone is zowat de man die de gehele gemeenschap doet draaien. Hij leidt de openbare werken in goede banen, maar is ook het aanspreekpunt als je zelf werken wilt uitvoeren. Laat dat nou net de persoon zijn die nodig is, om dit ontwerp realiteit te laten worden.

Het werkt als volgt: Iedereen zal ooit wel eens werken willen uitvoeren. Maar in plaats van hier onbezonnen aan te beginnen, wil ik met dit ontwerp verschillende visies geven hoe ze dit op een betere manier kunnen aanpakken. Bijvoorbeeld, een overdekte inkomhal geeft niet alleen schaduw, maar kan ook dienst doen als een overdekt terras waar je buiten kunt zitten. Dit creëert meer ogen op de straat en verhoogt dus de veiligheid in de favela. Elke architecturale of stedenbouwkundige interventie die aangeboden wordt met dit ontwerp speelt in op heel veel verschillende noden en problemen.

Een ander voorbeeld, maar dan op stedenbouwkundig vlak, is het aanplanten van bomen op specifieke plaatsen waar ze ten volle kunnen opgroeien. Dit brengt ten eerste schaduw met zich mee. Ten tweede brengt het de bewoners samen op straat, wat voor betere sociale contacten zorgt. Dit verhoogt op zich dan weer de veiligheid. Ook minder verkeer zal uiteindelijk leiden tot meer bezoekers voor de aanwezige cafés, restaurantjes en shops en zal dus op termijn leiden tot een betere economie.

Ik wil dus maar aantonen dat een informele gemeenschap, zoals een sloppenwijk of favela niet per se als een onaangename en gevaarlijke plaats aanzien moet worden. Een favela kent veel potentieel en vertoont een zekere charme die ik met deze scriptie naar buiten heb proberen te brengen. Het eindresultaat is een boekje gericht naar de bewoners. Het boekje opent met een striptekening met de bewoners zelf als hoofdpersonages en hun straat als decor.

Toolbox van aanbevelingen: systemische mechanismes en fysische elementen

Conclusie

Acht. Acht onderzoekhoofdstukken die de levensomstandigheden van deze mensen moet verbeteren. Dertien, twaalf en oneindig. Dertien systemische aanbevelingen om een impact te hebben tijdens transformaties. Twaalf fysische elementen om rekening mee te houden bij architecturale of stedenbouwkundige transformaties. Oneindig veel combinaties en mogelijkheden om meer kleur en leven te brengen in het bestaan van deze bewoners, maar vooral ook, oneindig veel liefde voor hun allemaal!

Bibliografie
Universiteit of Hogeschool
Master in de Architectuur (Ontwerpwetenschappen)
Publicatiejaar
2020
Promotor(en)
Johan De Walsche, Marleen Goethals
Kernwoorden
Share this on: