Uit de locker! Queer onderwerpen in de klas
Over de auteur: Steff Nellis werkt als doctoraatsstudent aan de vakgroep Kunstwetenschappen op de Universiteit Gent. Hij behaalde een masterdiploma in Theater- en Filmstudies (2019) en voltooide tevens een educatieve master (2020).
Hoewel de algemene aanvaarding van holebi’s en holebiseksualiteit in Vlaanderen behoorlijk groot is en nog toeneemt, blijft de tolerantie voor de aandacht voor queer thema’s in het openbaar wat achter, aldus onderzoek van de Vlaamse overheid (2017). Uit een peiling naar de homonegativiteit in België, afgenomen door Unia in 2016, blijkt overigens dat één op zes Belgen (17%) expliciet akkoord gaat met de stelling dat als de leerkracht van zijn of haar kind homoseksueel zou zijn, hij of zij daar zeker niet openlijk voor uit mag komen. Bijna drie op tien (28%) zou het daarenboven niet helemaal oké vinden, moest hij of zij in één van de schoolboeken van zijn of haar kind illustraties terugvinden van ouders van hetzelfde geslacht.
ROLMODELLEN
Uit de resultaten van een leerlingenbevraging van çavaria (2016-2017) blijkt dat bijna twee derde (62,5 %) van de Vlaamse scholieren aangeeft dat er in de les geen aandacht wordt besteed aan queer thema’s. In scholen waar er wel sprake is van een meer inclusief curriculum stijgt het welbevinden van LGBTQIA+ leerlingen explosief. Wanneer deze leerlingen zich geaccepteerd voelen, stijgt niet alleen hun gevoel van er bij te horen maar presteren ze ook beter en wordt er bovendien minder gespijbeld. Aandacht voor queer onderwerpen in het onderwijs blijkt daarenboven niet enkel essentieel voor het welbevinden van LGBTQIA+ personen zelf, maar ook voor de sensibilisering van hun heteronormatieve omgeving.
Met de minidocumentaire Homo Universalis: leerkracht en homo, wat nu?! leggen Sofie Moors en Steff Nellis eenzelfde paradox voor. Ze vroegen enkele homoseksuele leerkrachten naar hun idee over een eventuele positie als rolmodel. Verschillende respondenten gaven aan dat ze zichzelf mogelijk als rolmodel zien, maar daarbij veel druk van hun omgeving ervaren. Ze geven daarbij aan dat ze de taak niet enkel voor zichzelf maar voor het voltallige lerarencorps zien weggelegd. Bovendien bleek dat enkele van de bevraagde leerkrachten niet voor de holebileerling zelf een voorbeeldfunctie willen aannemen, maar voor diens heteroseksuele klasgenoten door aan te tonen dat holebiseksualiteit normaal is.
IMPLICIET EN EXPLICIET
Alle leerkrachten zouden queer thema’s in hun lessen moeten implementeren. Maar hoe ga je daarvoor te werk? Een van de respondenten uit de minidocumentaire geeft bijvoorbeeld aan dat jongeren een grote ‘bullshitradar’ hebben en afhaken wanneer leerkrachten voelbaar trachten te sensibiliseren. Een combinatie van expliciet en impliciet met het thema omspringen lijkt ons daarom aangeraden. Stel als wiskundeleerkracht eens een vraagstuk op met twee moeders (expliciet) of implementeer als leerkracht Nederlands een boek van Tom Lanoye of een theatervoorstelling met een homoseksuele insteek in je programma (impliciet).
Hoewel expliciete aandacht eveneens noodzakelijk is (denk daarbij aan themadagen, als IDAHOT en Paarse Vrijdag), werkt het impliciet verpakken van controversiële lesonderwerpen vaak meer effectief. Wanneer je maatschappelijke thema’s koppelt in een les en focust op een ander lesdoel dan het onderwerp zelf, volgen leerlingen makkelijker. Een sterke focus op functionele vaardigheden lijkt daarbij aangeraden. De bovenvermelde minidocumentaire zou als expliciet materiaal immers eveneens tot een impliciet doel kunnen dienen. We denken daarbij onder andere aan een oefening in luistervaardigheid, het schrijven van een opiniestuk of een aanleiding tot debatvoering. Meer lesmateriaal is te vinden op onze website https://leerkrachtenhomo.webnode.be/.
THEATER EN FILM ALS BINDMIDDEL
De taalvakken werden door UNESCO in 2016 getipt als tools om aan de hand van kunst over diversiteit te leren. Theater- en filmdidactiek blijken daarbij uiterst effectief. Meer nog, theater- en filmvertoningen in educatieve context blijken uit een onderzoek in 2015 door Felten, Emmen en Keuzenkamp het meest kansrijk voor het verhogen van tolerantie ten aanzien van queer thema’s. Theater en film wekken namelijk empathie op bij de toeschouwer waardoor deze meeleeft met de personages. Wanneer jongeren zich kunnen inleven in een een LGBTQIA+ persoon, bestaat de kans dat vooroordelen verminderen. Dit omdat ze zich als toeschouwer verliezen in het verhaal en aldus ontvankelijker worden voor het laten varen van vooroordelen.
De meerwaarde van theater- en filmlessen gaat uit van de impliciete benadering. Zo zouden de meest effectieve lespakketten over het algemeen namelijk slechts een maximaal effect van ongeveer 15% gedragsverandering bereiken. Dat geldt bovendien niet voor LGBTQIA+ lespakketten of gastlessen. Die verhogen wel het niveau van kennis en dragen soms enigszins bij aan een betere houding, maar gedragsverandering is nog niet
aangetoond, zo blijkt uit onderzoek van Dankmeijer (2017). Theater- en filmdidactiek bevat daarentegen enkele algemene strategische kenmerken die de implementatie van queer onderwerpen in het onderwijs vergemakkelijken: het sluit aan bij de leefwereld van leerlingen, heeft oog voor discriminatie maar laat holebinegativiteit niet overheersen, creëert overheersend positieve associaties en is ingebed in de leerstof. Een goede aanpak blijft daarbij essentieel. Zo is een goede opbouw, van 'cold' naar 'hot' topics, aangeraden alsook het voorzien van voldoende tijd en verdieping door de films en voorstellingen effectief in het curriculum in te bedden. Door het thema te integreren binnen een brede leerlijn, en door het te laten terugkomen, aanhakend op de actualiteit, gaan leerlingen holebiseksualiteit als vanzelfsprekend ervaren.
TO QUEER OR NOT TO QUEER?
De anti-discriminatiewetgeving, de legalisering van het homohuwelijk en andere stappen richting meer tolerantie ten aanzien van LGBTQIA+ personen zorgden recent voor een voelbaar hogere aanvaarding van holebiseksualiteit. Wanneer leerlingen ook van jongs af aan in aanraking komen met queer thema’s, onderwerpen en geschiedenis, zal wellicht ook meer empathie en begrip worden getoond voor de nood aan zichtbaarheid van LGBTQIA+ personen in de openbare samenleving. Door meer diversiteit in de lessen te implementeren en door zowel op school als in de klas aandacht te schenken aan queer onderwerpen zullen LGBTQIA+ leerlingen en andere minderheden zich gesteund voelen, meer gemotiveerd zijn en betere resultaten behalen. Zij en hun medeleerlingen worden daarenboven voorbereid op de superdiverse, multiculturele samenleving die Vlaanderen vandaag is. Om het met de gevleugelde woorden van William Shakespeare te zeggen: To Queer or not to Queer? It should no longer be a question!
Bibliografie
Aerts, S., Van Houtte, M., Dewaele, A., Cox, N., & Vincke, J. (2012). Sense of Belonging
in Secondary Schools: A Survey of LGB and Heterosexual Students in
Flanders. Journal of Homosexuality, 59(1), 90–113.
https://doi.org/10.1080/00918369.2012.638548
Aerts, S, Van Houtte, M., Cox, N., & Dewaele, A. (2013). A Qualitative exploration of
gender differences in sexual identity development and school performance of
Flemish LGB secondary school students. In S Aerts (Red.), Uit de kast op school:
de schoolloopbanen en schoolervaringen van holebi- en heteroleerlingen in het
Vlaams secundair onderwijs (pp. 101–113). Gent, België: Academia Press.
Aerts, S., Dewaele, A., Cox, N., & Van Houtte, M. (2014a). Homonegativity in the
Technical and Vocational Track: A Survey of Secondary School Students in
Flanders. Journal of LGBT Youth, 11(4), 364–387.
https://doi.org/10.1080/19361653.2014.910485
Aerts, S, Dewaele, A., Cox, N., & Van houtte, M. (2014b). De rol van welbevinden bij de
impact van seksuele identificatie op falen in het secundair onderwijs in
Vlaanderen. Tijdschrift voor Seksuologie, 38(2), 68–76. Geraadpleegd van
https://www.researchgate.net/publication/262938252_De_rol_van_welbevind…
bij_de_impact_van_seksuele_identificatie_op_falen_in_het_secundair_onderwijs_i
n_Vlaanderen
Batson, C. D., & Ahmad, N. Y. (2009). Using empathy to improve intergroup attitudes
and
relations. Social Issues and Policy Review, 3(1), 141-177.
Beke, W. (2019, 8 november). Beleidsnota ingediend door Wouter Beke, Vlaams minister
van Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding. Welzijn,
Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding 2019-2024. Geraadpleegd op 8
april 2020, van https://www.vlaanderen.be/publicaties/beleidsnota-2019-2024-
welzijn-volksgezondheid-gezin-en-armoedebestrijding
Belling, P., Bolter, F., Dankmeijer, P., Enders, M., Graglia, M., Kraan, K., Timmermans,
S., Wilhelm, W. (2004). Dubbel Divers: Routeplanner voor het omgaan met
seksuele diversiteit en cultuurverschillen in onderwijs en hulpverlening.
Düsseldorf, Duitsland: Ley & Wiegandt.
Boersma, H., Keuzenkamp, S., & Bucx, F. (2019). Ontmoet een homo in de klas. Journal
of Social Intervention: Theory and Practice, 28(6), 25-45.
https://doi.org/10.18352/jsi.592
Borghs, P., & Eeckhout, B. (2009). LGB rights in Belgium, 1999-2007: A historical survey
of a velvet revolution. International Journal of Law, Policy and the Family, 24, 1-
28.
Bos, H. M. W., Sandfort, T. G. M., de Bruyn, E. H., & Hakvoort, E. M. (2008). Same-sex
attraction, social relationships, psychosocial functioning, and school performance
in early adolescence. Developmental Psychology, 44, 59-68.
Bron, J., Lodeweges, J., & Volkering, C. (2014). Seksuele diversiteit:
leermiddelenanalyse.
Enschede, Nederland: SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling).
çavaria. (2009). Bank vooruit! Op naar een holebivriendelijke school. Gent, België: Y.
Aerts.
çavaria. (2017a). The 2017 Flemish School Climate Survey Report. Geraadpleegd van
https://www.cavaria.be/sites/default/files/2019-
04/scholierenenquete_2017_eng.pdf
çavaria. (2017b). VLAAMSE LGBT+ SCHOOLKLIMAAT ENQUÊTE 2016 - 2017 .
Geraadpleegd van https://www.cavaria.be/sites/default/files/2019-
04/scholierenenquete_2017_nl.pdf
çavaria. (2018). Call It Hate: Attitudes over holebi- en transfobe haatmisdrijven in
België. Geraadpleegd van
https://www.cavaria.be/sites/default/files/bijlagen/Onderzoeksresultate…
%20It%20Hate%20voor%20België.pdf
Cox, N., Dewaele, A., & Vincke, J. (2010). Sexual stigma in Flemish youth. “I do respect
them, but i’d rather have them normal and discrete like everybody else.”
Exploring heteronormativity and (internalized) homonegativity in the Flemish
context. Unpublished manuscript.
Dankmejer, P., & Bron, J. (2014). Gewoon DOEN: Een handreiking voor leraren en
uitgevers over de integratie van seksuele diversiteit in leermiddelen en in
pedagogisch handelen. (A. Gort, Red.). Amsterdam, Nederland:
EduDivers/Expertisecentrum voor Leerplanontwikkeling SLO.
Dankmeijer, P. (2017). De wetenschap over respectvol omgaan met seksuele diversiteit.
Effectieve elementen in het LHBTI vriendelijk maken van scholen. Amsterdam,
Nederland: EduDivers
Dewaele, A., Vincke, J., Cox, N., & Dhaenens, F. (2009). Het Discours van Jongeren over
Man-Vrouw Rolpatronen en Holebiseksualiteit. Over Flexen, Players en
Metroseksuelen. [The discourse of youngsters on man-woman rolepatterns and
homosexuality. about flexibles, players and metrosexuals.]. Antwerpen, Belgium:
Steunpunt Gelijkekansenbeleid.
Dewaele, A. (2010). Zichtbaarheid- en discriminatiemanagement bij holebi-jongeren.
Geraadpleegd van https://biblio.ugent.be/publication/958574/file/6828819
ECRI (2014). ECRI Report on Belgium (fifth monitoring cycle). Geraadpleegd van
https://www.coe.int/en/web/european-commission-against-racism-and-
intolerance/
ECRI. (2020). ECRI Report on Belgium (sixth monitoring cycle). Geraadpleegd van
https://rm.coe.int/ecri-sixth-report-on-belgium-/16809ce9f0
EduDivers. (z.d.). Lesgeven. Geraadpleegd op 17 april 2020, van
https://www.edudivers.nl/lesgeven/voortgezet_onderwijs
Elchardus, M., Kavadias, D., & Siongers, J. (1998). Hebben scholen een invloed op de
waarden van jongeren? Samenvatting van het onderzoek naar de doeltreffendheid
van waardevorming in het secundair onderwijs (Onderzoeksgroep TOR, Vakgroep
Sociologie, Vrije Universiteit Brussel-TOR 1998/15). Geraadpleegd van
http://socipc1.vub.ac.be/torwebdat/publications/t1998_15.pdf
European Union Agency For Fundamental Rights (FRA). (2013). EU LGBT survey –
European Union lesbian, gay, bisexual and transgender survey - Results at a
glance. Geraadpleegd van https://fra.europa.eu/sites/default/files/eu-lgbt-survey-
results-at-a-glance_en.pdf
European Union Agency For Fundamental Rights (FRA). (2020). A long way to go for
LGBTI
equality. Geraadpleegd van
https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/fra-2020-lgbti-
equality_en.pdf?fbclid=IwAR2xaca-
_sqLoX83c7pUBUaLQAkGu8DjrcmrFb2Np2zGtX8DLMXwjFzufaA
Ezerink, S. (2013). Seksuele diversiteit in lesmateriaal: Een beoordelingsmodel en enkele
recensies. Geraadpleegd van https://www.edudivers.nl/doc/onderzoek/Suzanne-
Enzerink-2013-Seksuele-diversiteit-in-lesmateriaal.pdf
Felten, H., Emmen, M. & Keuzenkamp, S. (2015). Do the right thing: plausibiliteit van
interventies voor acceptatie van homoseksualiteit. Utrecht: Movisie.
Felten, H., & Vijlbrief, A. (2018). Doing it for optimal impact: Tips voor effectiever
discriminatie verminderen van LHBTI’s in voorlichtingen, trainingen en workshops.
Geraadpleegd van https://www.movisie.nl/publicatie/doing-it-optimal-impact
Frans, E., & De Bruycker, A. (2014). Raamwerk Seksualiteit en Beleid: Kwaliteit,
preventie
en reactie op jouw school (Versie voor Onderwijs, 2014). Brussel, België: Chris
Lambrechts.
Gay & School. (z.d.). Lesgeven: hoe dan? Geraadpleegd op 17 april 2020, van
https://www.gayandschool.nl/thema/lesgeven-hoe-dan/
Gekeler, C. (2005). Enabling Safety Lesbigay Teachers. Amsterdam, Nederland: COC.
Gelijke Kansen in Vlaanderen. (2010). Holebi- en transgenderbeleid in Vlaanderen: Een
inleiding. Brussel, België: Heidi Vander Poorten.
Gieghase, I. (2020, 14 mei). Twee op de drie Belgische LGBTI-personen durft niet hand
in hand over straat lopen | ZIZO. Geraadpleegd op 14 mei 2020, van
https://zizomag.be/binnenland/twee-op-de-drie-belgische-lgbti-personen-…-
niet-hand-hand-over-straat-lopen
Huybrechts, E. (2019). WHAT IS QUEER ABOUT QUEER PERFORMANCE NOW?: Tussen
identiteit en identiteitloos. EtCetera, (153), 42–47. Geraadpleegd van https://e-
tcetera.be/wp-content/uploads/2018/06/etcetera_153_DEF_web.pdf
ILGA EUROPE. (2020a). Annual Review of the Human Rights Situation of Lesbian, Gay,
Bisexual, Trans, and Intersex People in Belgium covering the period of January to
December 2019. Geraadpleegd van https://www.ilga-
europe.org/sites/default/files/2020/belgium.pdf
ILGA EUROPE. (2020b, 14 mei). Annual Review of the Human Rights Situation of Lesbian,
Gay, Bisexual, Trans, and Intersex People in Belgium covering the period of
January to December 2019. Geraadpleegd op 14 mei 2020, van https://rainbow-
europe.org/#8624/0/0
Keuzenkamp, S. (2011). Acceptatie van homoseksualiteit in Nederland. Internationale
vergelijking, ontwikkelingen en actuele situatie. Den Haag, Nederland: Sociaal en
Cultureel Planbureau.
Keuzenkamp, S., Bos, D., Duyvendak, J. W., & Hekma, G. (Red.). (2006). Gewoon doen.
Acceptatie van homoseksualiteit in Nederland. Den Haag, Nederland: Sociaal en
Cultureel Planbureau.
Keuzenkamp, S. (red). (2015). Steeds gewoner, nooit gewoon: Acceptatie van
homoseksualiteit in Nederland. Geraadpleegd van
https://www.jwduyvendak.nl/wp-content/uploads/2015/07/steeds-gewoner-no…-
gewoon_web.pdf
Meeusen, C., & Hooghe, M. (2013). Periode, cohorte of intergenera- tionele vervanging?
Een verklaring voor de daling in de afkeuring van homoseksualiteit in België.
Stabiliteit en verandering in Europa. Proceedings Vierde Nederlandse Workshop
European Social Survey (Dans Symposium Publications, 7).
Moors, S., & Nellis, S. (z.d.). Homo Universalis: Leerkracht en homo, wat nu?!
Geraadpleegd op 18 april 2020, van
https://leerkrachtenhomo.webnode.be/documentaire/
Needham, B. L., Crosnoe, R., & Muller, C. (2004). Academic failure in se- condary school:
The inter-related role of health problems and edu- cational context. Social
Problems, 51, 569-586.
OECD. (2019). Society at a Glance 2019: OECD Social Indicators. Geraadpleegd van
https://doi.org/10.1787/soc_glance-2019-en
Onderwijsinspectie. (2016). Omgaan met seksualiteit en seksuele diversiteit: een
beschrijving van het onderwijsaanbod van scholen. Geraadpleegd van
https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/publicaties/2016/06/01/rap…-
omgaan-met-seksualiteit-en-seksuele-diversiteit
Pickery, J., & Noppe, J. (2017). Holebi’s en holebiseksualiteit steeds ruimer aanvaard. In
A. Carton, J. Pickery, & D. Verlet (Red.), 20 jaar peilen in Vlaanderen! De survey
“Sociaal-culturele verschuivingen in Vlaanderen” (pp. 99–124). Geraadpleegd van
https://www.vlaanderen.be/publicaties/20-jaar-peilen-in-vlaanderen-de-s…-
sociaal-culturele-verschuivingen-in-vlaanderen
Sensoa. (2019). Relationele en seksuele vorming in de Vlaamse eindtermen.
Geraadpleegd
op 16 april 2020, van https://www.sensoa.be/relationele-en-seksuele-vorming-
de-vlaamse-eindtermen#title3
SchoolsOUT. (2013). Werkbeschrijving SchoolsOUT. Geraadpleegd van
https://schoolsoutweb.nl/aan-de-slag/
Schouten, M., & Dankmeijer, P. (2008). Een roze draad in veiligheid op school: Seksuele
diversiteit in een brede aanpak van omgangsvormen . Amsterdam, Nederland:
Empowerment lifestyle services.
Schouten, M., & Kluit, M. (2017). Niet langer een keuze. Hoe scholen met hun leerlingen
succesvol werken aan respect voor seksuele diversiteit vanuit de zorgplicht tot
sociale veiligheid. Utrecht/Amsterdam, Nederland: Onderwijsalliantie voor
Seksuele Diversiteit.
Smits, T. F. H., Janssenswillen, P., & Schelfhout, W. (Reds.). (2019). Leraren opleiden in
een superdiverse samenleving. Leuven, België: Acco.
Sociaal en Cultureel Planbureau. (2014). Anders in de klas: Evaluatie van de pilot Sociale
veiligheid LHBT-jongeren op school. Geraadpleegd van http://docplayer.nl/98827-
Anders-in-de-klas-evaluatie-van-de-pilot-sociale-veiligheid-lhbt-jongeren-op-
school-freek-bucx-femke-van-der-sman-m-m-v-charlotte-jalvingh.html
Somers, B. (2019, 8 november). Beleidsnota ingediend door Bart Somers, viceminister-
president van de Vlaamse Regering, Vlaams minister van Samenleven en
Binnenlands Bestuur. Gelijke Kansen, Integratie en Inburgering 2019-2024.
Geraadpleegd op 4 april 2020, van
https://www.vlaanderen.be/publicaties/beleidsnota-2019-2024-gelijke-kan…-
integratie-en-inburgering
Symons, K., Dewaele, A., Van Houtte, M., & Buysse, A. (2019). Elke relatie telt: Coping
with minority stress in the intimate relationships of lesbian women, gay men, and
bisexuals. Geraadpleegd van https://biblio.ugent.be/publication/8653728
Taouanza, I., Felten, H., & Keuzenkamp, S. (2016). Werkt het aangaan van een dialoog?
Utrecht, Nederland: KIS/Movisie
Teney, C., & Subramanian, S. V. (2010). Attitudes Toward Homosexuals among Youth in
Multiethnic Brussels. Cross-Cultural Reserach, 44(2), 151–173.
https://doi.org/10.1177/1069397109357136
Theeuwes, B. C., Saab, N., Denessen, E., & Admiraal, W. (2019). Docenten en hun
cultuurdiverse klassen in het voortgezet onderwijs. Pedagogische studieën, 96,
218–243. Geraadpleegd van http://docplayer.nl/166091207-Docenten-en-hun-
cultuurdiverse-klassen-in-het-voortgezet-onderwijs.html
Todd, A.R., & Galinksy, A. D. (2014). Perspective Taking as a Strategy for Improving
Intergroup Relations: Evidence, Mechanisms, and Qualifications. Social and
Personality Psychology Compass, 8(7), 374-387.
Tompkins, T. L., Shields, C.N., Hillman, K. M., & White, K. (2015). Reducing stigma
toward
the transgender community: An evaluation of a humanizing and perspective-
taking intervention. Psychology of Sexual Orientation and Gender Diversity, 2(1),
34.
UNESCO. (2016). Out in the Open: Education Sector Responses to Violence Based on
Sexual Orientation and [22] Gender Identity/expression. Geraadpleegd van
https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000244756
Unia. (2016). Onderzoeksrapport iVOX Homofobie in België anno 2016. Geraadpleegd
van https://www.unia.be/nl/publicaties-statistieken/publicaties/homofobie-in-
belgie-anno-2016-onderzoeksrapport
Unia. (2018). Diversiteitsbarometer Onderwijs. Geraadpleegd van
http://www.steunpuntdiversiteitenleren.be/content/7-publicaties/0-
diversiteitsbarometer-onderwijs/diversiteitsbarometer-onderwijs-2018.pdf
Valfort, M. A. (2017). LGBTI in OECD Countries: A Review (OECD Social, Eployment and
Migration Working Papers No. 198). Geraadpleegd van
https://dx.doi.org/10.1787/d5d49711-en
van Bijsterveldt, M. (Red.). (2005). Receptenboek homoseksualiteit in het onderwijs.
Amsterdam, Nederland: COC.
Vanhoof, J., Deneire, A., & Van Petegem, P. (2010). Waar zit beleidsvoerend vermogen
in (ver)scholen? Aanknopingspunten voor zelfevaluatie en ontwikkeling (Edubron
Universiteit Antwerpen). Geraadpleegd van
https://www.yumpu.com/nl/document/view/51228431/waar-zit-beleidsvoerend-
vermogen-in-verscholen-plantyn
Visser, A., & Verhagen, A. (2013). Het roze boekje: Gewoon homo op het voortgezet
onderwijs. Utrecht, Nederland: Gay & School.
Vlaamse Overheid. (2012). The Common Declaration for a Gender Sensitive and LGBT
Friendly Policy in Schools. Geraadpleegd van http://www.unece.org/info/ece-
homepage.html
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2017). Referentiekader voor
onderwijskwaliteit: Bronnendocument. Brussel, België: Lieven Viaene.
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2019). Onderwijsspiegel 2019: jaarlijks
rapport van de onderwijsinspectie. Geraadpleegd van
https://www.onderwijsinspectie.be/sites/default/files/atoms/files/OS2019-
Def_web_1.pdf
Versmissen, D. (2011). Zzzip2: Onderzoek naar levenskwaliteit van Vlaamse holebi’s.
Geraadpleegd van https://www.steunpuntgelijkekansen.be/wp-
content/uploads/II.35-Zzzipbis.pdf
Weyts, B. (2019, 8 november). Beleidsnota ingediend door Ben Weyts, vice-minister van
de Vlaamse Regering en Vlaams minister van Onderwijs, Sport, Dierenwelzijn en
Vlaamse Rand. Onderwijs 2019-2024. Geraadpleegd op 8 april 2020, van
https://www.vlaanderen.be/publicaties/beleidsnota-2019-2024-onderwijs
