Vrouwen uit de sportgeschiedenis: pioniers aan het woord (1950-1980)
“De schijnwerpers zijn bijna uitsluitend gericht op mannen,” schrijven Belgische topsportsters in 2021 in een open brief. Hedendaagse sportvrouwen klagen de onderbelichting in de media aan, ook binnen de geschiedschrijving is er voor de sportvrouw weinig belangstelling. Vrouwelijke kampioenen uit het verleden blijven vaak onbekend. Iedereen kent Eddy Merckx, maar wie herinnert zich zevenmalig wereldkampioene Yvonne Reynders?
Het debat over genderongelijkheid flakkerde tijdens de Olympische Spelen van afgelopen zomer weer op. De ongelijke persaandacht, de loonkloof, het debat over weinig verhullende sportkledij en de denigrerende opmerkingen van sportjournalist Eddy Demarez kwamen uitgebreid aan bod in de media. Genderongelijkheid in de sport wordt vaak verklaard door een historische achterstand. Opvallend genoeg zijn vrouwencompetities helemaal geen recent fenomeen.
Op het WK wielrennen in het Josaphatpark in 1934 verzamelden wel 10.000 supporters rond het parcours. Tijdens het interbellum ging er al een voelbalcompetitie voor vrouwen door, die niet veel moest onderdoen voor de huidige Super League. De officiële sportbonden erkenden geen vrouwencompetities, maar dit hield sportvrouwen niet tegen hun eigen sportbonden op te richten. Kritiek bleef niet uit. Er leefde een grote angst dat vrouwen onvruchtbaar zouden worden, dikke benen zouden krijgen of hun rol als “zorgende moeder” zouden verwaarlozen. Journalisten schreven uitgebreid over de link tussen sport en het verdwijnen van de vrouwelijke schoonheid: “met het sterke geslacht te veel na te apen wordt de vrouw er niet mooier op!”
Langzaamaan komt er vanaf de jaren ’50 verandering in het sportlandschap. De Koninklijke Belgische Atletiekbond erkent officiële atletiekwedstrijden voor vrouwen in 1950: “al blijft het beoefenen van athletiek voor gehuwde dames (dan nog met kinderen zelfs…) iets waar tegenover we (zoals voor alle competitiesport) eerder sceptisch staan.” In 1959 mogen vrouwen voor de eerste keer een officieel nationaal kampioenschap wielrennen betwisten. De voetbalvrouwen moeten voor erkenning door de Koninklijke Belgische Voetbalbond nog tot 1970 wachten.
Methode
In dit onderzoek focus ik op atletiek, wielrennen en voetbal voor vrouwen. Op welke manier is het beleid van de sportbonden geëvolueerd tussen de jaren ’50 en ‘80 en hoe gingen sportvrouwen hiermee om? Deze onderzoeksvraag vormt het uitganspunt van mijn thesis.
Om deze vraag te beantwoorden onderzocht ik de bondstijdschriften van de Koninklijke Atletiekbond, de Koninklijke Belgische Wielerbond en de Koninklijke Belgische Voetbalbond. Naast de officiële verhalen van de sportbonden wou ik vooral de sportvrouwen zelf aan het woord te laten. Hun verhalen zijn amper in de media of in officiële documenten vastgelegd. Voor deze thesis interviewde ik verschillende nationale en internationale toppers, waaronder de eerste nationale wielrenkampioene Victoire Van Nuffel, zevenmalig wereldkampioene wielrennen Yvonne Reynders en dé Belgische marathonpionier Magda Ilands. Hun ervaringen met de sportbonden, feminisme, de media en een veranderende samenleving komen uitgebreid aan bod. Het doel is om de vrouwensport en sportvrouwen op de kaart te zetten, voordat zij vergeten worden.
Resultaat
Het onderzoek toont aan dat sportbonden sportvrouwen op verschillende gebieden discrimineerden. Aan de grond van de discriminerende regels lag een biologisch discours, dat vrouwen te zwak achtte voor zware inspanningen. In het wielrennen reden de vrouwen soms wel dertig keer een rondje van twee kilometer rond de kerktoren, mannen reden veel langere afstanden. Marathonlopen voor vrouwen kon pas voor het eerst op de Spelen van 1984. Voetbalterreinen waren “molshopen en koeienpaté’s” in tegenstelling tot de proper gemaaide mannenterreinen. De wielrensters uit de jaren ‘60 zagen het supportersgeld van hun wedstrijden verdwijnen naar het loon van de mannelijke profwielrenners. Hiertegen protesteren was moeilijk “we waren al zo tevreden dat we konden koersen, dat we onze bek hielden.”
Het beleid van de officiële sportbonden was in de beginjaren conservatiever dan dat van de vrouwenbonden uit de jaren ‘20. Langere afstanden in het wielrennen en veldlopen waren toen nog toegelaten. Tussen de jaren ’50 en ’80 veranderde weinig in het beleid van het vrouwenwielrennen en het voetbal. Binnen de atletiek werden al grotere stappen gezet. In het wielrennen en het voetbal wordt het discours “de sport staat nog in haar kinderschoenen” vandaag - een halve eeuw na de erkenning - nog steeds volop gebruikt.
De sportvrouwen in deze thesis verzetten zich tegen genderstereotypen dat vrouwen niet kunnen voetballen of geen zware inspanningen aankunnen, er sierlijk moeten uitzien of zich enkel op hun gezin mogen focussen. Aan de andere kant bevestigen ze sommige stereotypen. Dat vrouwenvoetbal nu eenmaal minderwaardig is aan mannenvoetbal, of vrouwen zeker niet té lange afstanden aankunnen op de fiets. “Betaald worden voor voetbal?!? (lacht verbaasd) nee, nee…,” aldus Rita Bultinck uit het eerste Belgisch nationaal elftal. Ongelijkheid in de sport wordt nog te vaak als vanzelfsprekend beschouwd, het is belangrijk om hierover kritisch te blijven nadenken.
Als we begrijpen hoe ongelijkheid in sport is ontstaan, kunnen we zo misschien vastgeroeste stereotypen deconstrueren. Meer onderzoek naar sportvrouwen in de atletiek, het wielrennen, het voetbal en vele andere sporten is aangewezen, want hierover bestaat amper historische kennis. “Gij bent veel te vroeg geboren,” kreeg voetbalster Rita Bultinck wel eens te horen. Laten we hopen dat voor de huidige generatie topsportsters een nieuwe tijd is aangebroken.
Bibliografie
100 Jaar Belgische Atletiek. Brussel: Koninklijke Belgische Atletiekbond. 1989.
Ameye, Thomas. “Hélène Dutrieu. Uomo Universale!” Etappe: magazine over historische fietshelden 4 (2016): 12-16.
Anderson, Eric en Jennifer Hargreaves. Routledge Handbook of Sport. Gender and Sexuality. Abingdon: Routledge, 2016.
Banning, Marlia. “Race, Class, Gender and Classroom Discourse.” in Race Is … Race Isn’t, uitgegeven door Laurence Parker, Donna Deyhle en Sofia Villenas, 155-188. Abingdon: Routledge, 1999.
Bechthold, Ilse. “Overview: Women’s athletics at the threshold of a new century.” New Studies in athletics, nr. 2 (1998): 11-16.
Brosens, Bregt, Erik De Vroede en Willem De Bock. Ons sportimonium: de mooiste verhalen uit de Belgische sportgeschiedenis. Tielt: Lannoo, 2018.
Cahn, Susan. “Sports Talk: Oral History and Its Uses, Problems, and Possibilities for Sport History.” Journal of American History 81, nr. 2 (1994): 594–609.
Carter, Neil. Medicine. Sport and the Body: A Historical Perspective. Londen: Bloomsbury Publishing, 2014.
Caudwell, Jayne. “Gender. Feminism and Football Studies.” Soccer & Society 12, nr. 3 (2011): 330-344.
Cervin, Georgia en Claire Nicolas. Histories of Women's Work in Global Sport A Man's World? Cham: Springer International Publishing, 2019.
Clerbout, Geert. “Victoire Van Nuffel. kampioene en feministe.” ‘t Ridderke (2006): 1-6.
Corbett, Sarah. Venus to the Hoop: a Gold-Medal Year in Women's Basketball. New York: Doubleday, 1997.
Davis, A., Hajek. en King. “Gender, subjectivity and oral history. University of Warwick. 24 November 2011.” History Workshop Journal 73, nr. 1 (2012): 361-364.
De Bock, Willem. “Sportapostolaat in een evoluerende maatschappij Inhoudsanalyse van het tijdschrift Sporta(kerel).” Masterproef, Universiteit Gent, 2009.
De Bosscher, Veerle en Paul De Knop. De organisatie van sport in Vlaanderen. Brussel: VUB Press, 2010.
De Clerck, Goedele. “De invloed van genderrollen op het sportgedrag van vrouwen.” Masterproef, Universiteit Gent, 2019.
De La Chapelle, Albert. “Why sex chromatin should be abandoned as a screening method for ‘gender verification’ of female athletes.” New Studies in Athletics, nr. 2 (1986): 49-53.
Delheye, Pascal. “Koers, kerk en politiek,” Etappe: magazine over historische fietshelden 6 (2017): 75-79.
Deneckere, Gita, Tom De Paepe, Bruno De Wever en Guy Vanthemsche, Een Geschiedenis Van België. Academia Press: Gent, 2017.
De Paepe, Sarah. “Olympische sport: spiegel van genderongelijkheid of hefboom voor emancipatie.” Masterproef, Universiteit Gent, 2009.
De Weerdt, Denise. “Elvire/Willy De Bruyn: een aanzet tot verder onderzoek,” Nieuwsbrief van het Fonds Susan Daniel, nr. 12 (2006): 18-21.
De Wever, Bruno en Pieter en Björn Rzoska. Gestemd verleden: mondelinge geschiedenis als praktijk. Brussel: Vlaams centrum voor volkscultuur, 2003.
De Zaeytijd, Dries. “Won Heidi Van De Vijver ooit de tour de france?” Etappe: magazine over historische fietshelden 1 (2012): 78-82.
De Zaeytijd, Dries. “Mogen vrouwen wel koersen: de moeizame weg naar officieel erkend vrouwenwielrennen in België,” Etappe: magazine over historische fietshelden 4 (2016): 32-36.
Delva, Marjolein, Pascal Delheye en Wim Zonneveld. “Koninginnen van de piste.” Sportwereld 85-86 (2018): 32-35.
Elkins, Hollis. “Time for a Change: Women’s Athletics and the Women’s Movement.” Frontiers: A Journal of Women Studies 3, nr. 1 (1978): 22-23.
Groenen, Haimo. “The Early Development of Women's Judo in Belgium from the Liberation to the late 1950’s: Emancipation. Sport and Self-defense.” The International Journal of the History of Sport 29, nr. 13 (2012): 1819-1841.
Gutmann, Allen. Women’s Sports: A History. New York: Columbia University Press, 1991.
Hargraeves, Jennifer. Sporting females. Critical Issues in the History and Sociology of Women's Sports. Londen: Routledge, 1994.
Hermans, Maurice. Yvonne Reynders: Zeven Maal in De Zevende Hemel. Deurne: Book & Media Publishing, 2002.
Hjelm, Jonny. "The bad female football player: women’s football in Sweden.” Soccer & society 12 (2011): 143-158.
Horst, Ruby. “Vrouwenwielrennen: ontwikkeling dankzij of ondanks het mannenwielrennen? Een onderzoek naar de organisatorische ontwikkelingen in het vrouwenwielrennen van 1965-heden.” Masterproef, Universiteit Utrecht, 2016.
Hong, Fan en J.A. Mangan. Soccer, Women, Sexual Liberation Kicking off a New Era. London: Frank Cass, 2004.
Janssens, Ellen. “ ‘Mannen kom eens zien, een wijf op een koersvelo!’ Gender en sportbeleving in de verhalen van Belgische atletes (1955-1975).” Tijdschrift voor genderstudies 15, nr 4. (2012): 4-17.
Koonz, Claudia en Renate Bridenthal, eds. Becoming visible: Women in European history, Boston: Houghton Mifflin Company, 1977.
Krieger Jörg, Michele Krech en Lindsay Parks Pieper. “‘Our Sport’: The Fight for Control of Women’s International Athletics.” The International Journal of the History of Sport 37, nr. 5-6 (2020): 451-472.
Maes, Hilde. Ontstaan en evolutie van het damesvoetbal in België, Masterproef, Katholieke Universiteit Leuven, 1988.
McLachlan, Fiona. “Gender Politics. the Olympic Games. and Road Cycling: A Case for Critical History.” The International Journal of the History of Sport 33 nr. 4 (2016): 469-483.
Moon, Gregory P. “A New Dawn Rising: An Empirical and Social Study concerning the emergence and development of English Women's athletics until 1960.” PhD diss., Roehampton Institute, 1997.
Peeters, Cécile. “Damesvoetbal: studie over het ontstaan, de evolutie en de geschiktheid van de voetbalsport voor vrouwen : explorerend onderzoek bij vrouwelijke voetbalspelers.” Licentiaatsverhandeling, Katholieke Universiteit Leuven, 1975.
Pieper, Lindsay Parks. Sex testing: gender policing in women’s sports. Urbana: University of Illinois Press, 2016.
Pirinen, Riitta. “Catching up with men? Finnish newspaper coverage of women’s entry in traditionally male sports.” International Review for the Sociology of Sport 32, nr. 3 (1997): 239-241.
Puffer, J.C. “Gender Verification: a Concept Whose Time Has Come and Passed?” British Journal of Sports Medicine 30, nr. 4 (1996): 278.
Renson. R. “Belgium.” In International Encyclopedia of Women and Sports, uitgegeven door K. Christensen, A. Guttmann en G. Pfister, 120–22. New York: Macmillan Reference USA, 2000.
Renson, Roland en Thomas Ameye. Olympisch Bewogen...: Honderd Jaar Belgisch Olympisch En Interfederaal Comité : 1906-2006. Roeselare: Roularta Books, 2006.
Rose, Sonya. What is Gender History. Cambridge: Polity Press, 2010.
Sangster, Joan. “Telling our stories. Feminist debates and the use of oral history.” In The oral history reader, uitgegeven door Robert Perks en Alistair Thomson, 5-28. Londen: Routledge, 1998.
Shelley, Lucas. “Women’s Cycle Racing: Enduring Meanings.” Journal of Sport History 39, nr. 2 (2012): 227-242.
Schalembier, Bart. “Historiek van het voetbal in België tot de Eerste Wereldoorlog.” Licentiaatsverhandeling Universiteit Gent, 1998.
Schultz, Jaime. Women’s sports: what everyone needs to know. Londen: Oxford University Press, 2018.
Scott, Joan. “Gender: A Useful Category of Historical Analysis.” The American Historical Review 91, nr. 5 (1986): 1053-1075.
Stewart, Carly. “Utilizing Sporting Autobiographies for Feminist Research: The Case of Cyclist Nicole Cooke.” In: The Palgrave Handbook of Feminism and Sport, Leisure and Physical Education, uitgegeven door Mansfield L., Caudwell J., Wheaton B. en Watson B, 293-313. Londen: Palgrave Macmillan, 2018.
Stokvis, Ruud. “Belgium and the Netherlands.” In Routledge Companion to Sports History, uitgegeven door Pope. S. W. en John Nauright, 350-359. London: Routledge, 2012.
Struna, Nancy. “Beyond Mapping Experience: The Need for Understanding in the History of American Sporting Women.” Journal of Sport History 11 (1984): 120-133.
Tamboer, Jan en Johan Steenbergen. Sportfilosofie. Leende: Damon, 2000.
Tolleneer, Jan. “Gender en sport,” Verslagen van het RUG-centrum voor genderstudies 15 (2006): 43-63.
Van Den Born. T.J. “Een onderzoek naar discourswisselingen in krantenartikelen over vrouwensport (1895-1999).” Bachelorproef, Universiteit Utrecht, 2020.
Vanreusel, Taks en Renson. “Social sports stratification in Flanders 1969-1999.” International Review for the Sociology of Sport 37, nr. 2 (2002): 219-245.
Vertinsky, Patricia. “Mixed fortunes in an academic environment: The institutional gendering of sport history.” In Making Sport History: disciplines, identities and the historiography of sport, uitgegeven door Pascal Delheye, 151-169. New York: Routledge, 2015.
Vertinsky, Patricia. "Is There a “Beyond Patriarchy” in Feminist Sport History?" Journal of Sport History 39, nr. 3 (2012): 479-486.
Vrints, Bert. “We wilden gewoon voetbal spelen”: onderzoek naar ervaringen binnen het Belgische damesvoetbal 1970-2010.” Masterproef, Universiteit Antwerpen, 2017.
Ware, Susan. Game, Set, Match: Billie Jean King and the Revolution in Women’s Sports. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 2011.
Wiederkehr, Stefan. “‘We Shall Never Know the Exact Number of Men Who Have Competed in the Olympics Posing as Women’: Sport, Gender Verification and the Cold War.” The International Journal of the History of Sport 26, nr. 4 (2009): 556-572.
Williams, Jean. “An equality too far? Historical and contemporary perspectives of gender inequality in British and international football,” Historical Social Research 31 (2006): 151-169.
Williams, Jean. A Game for Rough Girls?: A History of Women's Football in Britain. London: Routledge, 2009.
Williams, Jean en Rob Hess. “Women, Football and History: International Perspectives.” The International Journal of the History of Sport 32, nr. 18 (2015): 2115–2122.
Wouters, Nico en Koen Aerts. “Mondelinge geschiedenis en geheugenstudie: slotbedenkingen.” Revue belge de philologie et d'histoire 92, nr. 2 (2014): 689-698.
Wouters, Nico en Koen Aerts. “Mondelinge geschiedenis in België en de (de-)constructie van collectieve herinnering.” Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis 92 (2014): 503-511.
Online geraadpleegd
“ ‘De vrouwenmeeting van Londen: een prachtig Belgisch sukses’ Geïllustreerde Sportwereld 4. nr. 174. 1924.” Sportsmemories. Geraadpleegd 10.11.2021. https://www.sportsmemories.be/Book.aspx?id=1486.
“Cycling History of Cycling Road at the Olympic Games.” Olympic. Geraadpleegd 22.5.2021. https://stillmedab.olympic.org/media/Document%20Library/OlympicOrg/Fact….
“Docu 4x7: Victoire: de koers van mijn leven.” Sporza. Geraadpleegd 25.10.2020. https://sporza.be/nl/2017/05/17/docu-4x7_-victoire-de-koers-van-mijn-le…
“Geschiedenis.” KNVB. Geraadpleegd 29.12.2020. https://www.knvb.nl/themas/meiden--en-vrouwenvoetbal/breedtesport/gesch….
“Le football féminin.” FFF. Geraadpleegd 29.12.2020. https://www.fff.fr/16-le-football-feminin/index.html.
“Red Flame Missipo na zware blessure: "Gelijke lonen? Gelijke velden minstens zo belangrijk"” Vrt Nieuws. Geraadpleegd 1.7.2021. https://sporza.be/nl/2021/06/08/red-flame-missipo-na-zware-blessure-gel…;
“Uit de hand gelopen grap: Yvonne Reynders over haar carrière.”
Koers Museum van de Wielersport. Geraadpleegd 3.11.2020. https://koersmuseum.be/admin/storage/koersmuseum/07apr uitdehandgelopengrap.pdf.
“Van Kerkhoven na zware blessure: “Betere velden zijn een werkpunt voor het vrouwenvoetbal.” Vrt Nieuws. Geraadpleegd 1.7.2021. https://sporza.be/nl/2021/05/12/van-kerkhoven-na-zware-blessure-betere-….
“Velodromen.” Letterenhuis. Geraadpleegd 28.7.2021. https://www.letterenhuis.be/nl/pagina/velodromen.
“Willy De Bruyn, Belgische wielerheld en vergeten rolmodel.” Rosa Vzw. Geraadpleegd 13.5.2021. https://rosavzw.be/nl/themas/rolmodellen/reizen-sport-avontuur/willy-de….
Belson, Ken. “50 kilometres race walking strides off the Olympic Stage,” The New York Times. Geraadpleegd 8.8.2021. https://www.nytimes.com/2021/08/05/sports/olympics/racewalking-olympics….
De Vries, Marijn. “Een Nederlander heeft de Giro gewonnen, vier keer.” Trouw. Geraadpleegd 1.8.2021. https://www.trouw.nl/sport/een-nederlander-heeft-de-giro-gewonnen-vier-….
De Zaeytijd, Dries. “De moeizame weg naar het allereerste BK voor vrouwen.” Koers Museum van de Wielersport. Geraadpleegd 3.11.2020.
https://koersmuseum.be/nl/blog/de-moeizame-weg-naar-het-allereerste-bk-…;
Denaeghel, Jeroen. Geraadpleegd 25.10.2020. http://www.jeroendenaeghel.be/victoire-van-nuffel-feministe-op-een-roze….
Huisman, Marijke. “Moderne meiden: dameswielrijder en emancipatie rond 1900.” Vereniging voor gendergeschiedenis. Geraadpleegd 1.6.2021. https://www.gendergeschiedenis.nl/gendergeschiedenis/dossiers/207-moder….
Redactie De Morgen. “ ‘We waren naiëf, nog werk aan de winkel:’ Ann Wauters reageert na kwetsende uitspraak over Belgian Cats.” De Morgen. Geraadpleegd 9.8.2021. https://www.demorgen.be/nieuws/we-waren-naief-nog-werk-aan-de-winkel-an… cats~bac58cd0/?utm_source=link&utm_medium=app&utm_campaign=shared%20content&utm_content=free.
Van Den Ende, Eliane. “Vrouwen + voetbal= goal?” Bruzz. Geraadpleegd 5.11.2020. https://www.bruzz.be/sport/vrouwen-voetbal-goal-2012-09-08.
Vantyghem, Peter. “We moeten vrouwencoaches ook jongens laten begeleiden.” De Standaard. Geraadpleegd 2.11.2020. https://www.standaard.be/cnt/dmf20201007_97670951.
Vertinsky, Patricia. “Gender matters in sport history.” Oxford Handbook of Sports History Online. Geraadpleegd 20.10.2020. https://www-oxfordhandbookscom.ezp.sub.su.se/view/ 10.1093/oxfordhb/9780199858910.001.0001/oxfordhb-9780199858910-e-31.
