Snijden door het taboe
De snijdende vraag
In een wereld waarin jongeren steeds vaker geconfronteerd worden met een enorme druk, zijn de gevolgen voor hun mentale gezondheid verontrustend. Één van de meest zorgwekkende uitingen van die innerlijke worsteling is zelfverwondend gedrag. Zelfverwondend gedrag wordt omschreven als, elk sociaal onaanvaardbaar gedrag waarbij opzettelijk en direct letsel wordt toegebracht aan het eigen lichaamsoppervlak zonder suïcidale intentie. Uit onderzoek blijkt dat steun van naasten – ouders, vrienden, en zorgprofessionals – cruciaal is bij het herkennen en aanpakken van dit probleem. Toch blijft de vraag: hoe kunnen zij het beste helpen en hoe doorbreken we het taboe?
Zelfverwondend gedrag onder jongeren wordt vaak beïnvloed door een combinatie van biologische, psychische en sociale factoren. De adolescentiefase is een periode van intense veranderingen en stress, waardoor jongeren bijzonder kwetsbaar zijn. Het is in deze fase dat veel van hen beginnen te experimenteren met zelfverwondend gedrag.
De onmisbare steun van naasten
Jongeren die zichzelf verwonden, doen dit vaak niet in isolatie. Ze delen hun worstelingen meestal met iemand in hun omgeving. Vooral huisartsen fungeren vaak als eerste aanspreekpunt. Zij kunnen jongeren doorverwijzen naar gespecialiseerde hulpverlening. Studies tonen aan dat naasten ook een sleutelrol kunnen spelen in de eerste stappen naar preventie en herstel. Het stimuleren van open dialoog over mentale gezondheid, het bieden van onvoorwaardelijke steun en een luisterend oor zijn, kan een wereld van verschil maken.
Naasten spelen niet alleen een emotionele rol, maar zijn ook cruciaal in het zorgproces. Ook al fungeert de huisarts vaak als eerste aanspreekpunt, de echte impact zoals signalen herkennen dat het minder gaat met de jongere, komt vaak van degene die dagelijks om hen heen zijn. Het betrekken van naasten bij therapieën en behandelingen kan dus een positieve bijdrage leveren aan het herstel. Door duidelijke informatie te verstrekken over de oorzaken en betekenis van zelfverwonding, kunnen familieleden en vrienden deze jongeren beter begrijpen en ondersteunen.
Daarnaast is het belangrijk dat naasten zelf ook de nodige hulp en begeleiding krijgen. Mantelzorgers ervaren vaak een zware emotionele belasting. Het is dan ook belangrijk dat zij professionele ondersteuning krijgen om met deze belasting om te gaan. Bovendien kan deze professional ook inzichten geven in hoe de mantelzorger de jongere het beste kan helpen, om zo de rol als steunpilaar beter te kunnen vervullen. Het is niet alleen gunstig voor hun eigen welzijn, maar versterkt ook hun vermogen om er voor de jongere te zijn.
Hoewel de rol van naasten essentieel is, blijft de vraag: hoe kunnen zij praktisch hulp bieden? Het begint bij een open en niet-oordelende houding. Jongeren moeten weten dat ze zonder schaamte over hun gevoelens kunnen praten.
De rol van professionele hulpverlening
Zorgprofessionals vervullen een belangrijke rol door het opstellen van een zorgplan, in gesprek te gaan met jongeren, nieuwe vaardigheden aan te leren en preventieve maatregelen op te stellen. Er heerst nog steeds een groot taboe rond zelfverwonding. Professionals kunnen dit taboe mee doorbreken door open dialogen te stimuleren. Het is dus van cruciaal belang dat zorgverleners en naasten samen werken aan effectieve interventies en het bevorderen van het mentale welzijn van adolescenten. Zo kunnen zorgverleners en naasten een positieve impact hebben op het leven van deze jongeren.
De weg vooruit
Zelfverwonding bij adolescenten is een complex probleem, maar niet onoverkomelijk. Door een open dialoog te stimuleren, de steun van naasten te versterken, en de hulp van zorgprofessionals in te schakelen, kunnen we jongeren helpen om een weg te vinden uit hun donkere gedachten. Actie ondernemen begint met het doorbreken van het taboe en het bieden van een luisterend oor, zowel voor de jongeren zelf als voor de mensen die hen liefhebben.
Dit artikel roept iedereen op – of je nu een ouder, vriend, of zorgverlener bent – om bewust stil te staan bij dit groeiende probleem. De eerste stap naar verandering en het doorbreken van taboe begint bij het stellen van de vraag: hoe kan ik helpen?
Bibliografie
Adriaansen, M., & Peters, J. (2018). Leiderschapsontwikkeling vanverpleegkundigen. In: Bohn Stafleu van Loghum.
Auerback, R. P., Pagliaccio, D., Allison, G. O., Alqueza, K. L., & Alonso, M. F. (2020). Neural
Correlates Associated with Suicide and Non-Suicidal Self-Injury in Youth. Biol
Psychiatry, 89(2), 119-133.
Baetens, I., Claes, L., Meuhlenkamp, J., Grietens, H., & Onghena, P. (2012). Differences in psychological symptoms and self-competencies in non-suicidal self-injurious Flemish
adolescents. Journal of adolescene, 35, 753-759.
Benbow, M., & Deacon, M. (2011). Helping people who self-harm to care for their wounds. In (pp. 28-31): Mental Health practice.
Boyes, M. E., Mah, M. A., & Hasking, P. (2023). Associations between Family Functioning, Emotion Regulation, Social Support, and Self-injury among Emerging Adult University Students. Journal of Child and Family Studies, 32(3), 846-857. https://doi.org/10.1007/s10826-022-02516-6
Callens, N. (2013). Zelfverwonding bij jongeren, gids voor leerkrachten, leerlingbegeleiders,
ouders en vrienden. Garant.
CGG. (2024). Centra geestelijke gezondheidszorg. In.
Claes, L., Houben, A., Vandereycken, W., bijttebier, P., & Meuhlenkamp, J. (2010).
Briefreport:Theassociationbetweennon-suicidalself-injury, selfconceptandacquaintancewithself-
injuriouspeersinasample ofadolescents. Journal of
Adolescence, 33, 775-778.
Claes, L., & Vandereycken, W. (2006). Aan welke achterliggende problematiek moet men
denken bij zelfverwonding? In Vademecum permanente nascholing huisartsen (pp.
2740-2742). Bohn Stafleu van Loghum. https://doi.org/10.1007/978-90-313-8808-
0_1449
Claes, L., & Vandereycken, W. (2007). Self-injurnious behavior: differential diagnosis and
functional differentiation. Department of Psychology.
Claes, L., Vandereycken, W., & Vertommen, H. (2004a). Zelfverwondend gedrag:
een overzicht van de varianten en verschillende betekenissen. In.
Claes, L., Vandereycken, W., & Vertommen, H. (2004b). Zelfverwondend gedrag: een
overzicht van de varianten en verschillende betekenissen. Psychopraxis, 6(5), 169-
174. https://doi.org/10.1007/bf03072175
Crowell, S. E., Beauchaine, T. P., & Linehan, M. M. (2009). A biosocial developmental model
of borderline personality: Elaborating and extending linehan’s theory. Psychological
Bulletin, 135(3), 495-510. https://doi.org/10.1037/a0015616
De Klerk, S., Van Emmerik, A., & Van Giezen, A. (2010). Omgaan met zelfbeschadiging en
suïcidaal gedrag. Psychopraktijk, 2(4), 22-24. https://doi.org/10.1007/bf03089031
De Lange, J., Bosman, M., Clement, A., & van Acker, W. (2004). Een GGZ-verpleegkundige in
de praktijk, wat heb je eraan? In: Huisarts en wetenschap.
De Rijdt, L. (2009). Automutilatie bij adolescenten: bloed, zweet en tranen. In (Vol. 38):
Huisarts Nu.
Dumon, E., & Portzky, G. (2013). Algemene richtlijnen voor suïcidepreventie. In: Universiteit
Gent.
Eckerström, J., Flyckt, L., Carlborg, A., Jayaram‐Lindström, N., & Perseius, K. I. (2020). Brief
admission for patients with emotional instability and self‐harm: A qualitative analysis of
patients’ experiences during crisis. International Journal of Mental Health Nursing,
29(5), 962-971. https://doi.org/10.1111/inm.12736
Eussen, M., & Franzen, T. (2007). Automutilatie bij jongeren. Kind en Adolescent Praktijk,
6(1), 14-21. https://doi.org/10.1007/bf03059621
Fonseca-Pedrero, E., Al-Halabí, S., Pérez-Albéniz, A., & Debbané, M. (2022). Risk and
Protective Factors in Adolescent Suicidal Behaviour: A Network Analysis. International
Journal of Environmental Research and Public Health, 19(3), 1784.
https://doi.org/10.3390/ijerph19031784
Gijzen, M., & Portzky, G. (2022). Epidemiologisch rapport.
https://www.vlesp.be/assets/pdf/epidemiologisch-rapport-2022-nl-103818…
Glenn, C., Lanzillo, E., Esposito, E., Santee, A., Nock, M., & Auerbach, R. (2017). Examining
the Course of Suicidal and Nonsuicidal Self-Injurious? Thoughts and Behaviors in
Outpatient and Inpatient Adolescents. In.
Gould, M. (2006). Suicide and the media. In.
Grol, M. J., & Kool-Goudzwaard, N. (2019). Achter de littekens: hulpverlenen bij
zelfbeschadiging. In.
50
Guerry, J. D., & Prinstein, M. J. (2009). Longitudinal Prediction of Adolescent Nonsuicidal Self-
Injury: Examination of a Cognitive Vulnerability-Stress Model. Journal of Clinical Child
& Adolescent Psychology, 39(1), 77-89. https://doi.org/10.1080/15374410903401195
Gunnell, D., Hawton, K., Bennewith, O., Cooper, J., Simkin, S., Donovan, J., . . . Kapur, N.
(2013). A multicentre programme of clinical and public health research in support of
the National Suicide Prevention Strategy for England. Programme Grants for Applied
Research, 1(1), 1-216. https://doi.org/10.3310/pgfar01010
Hamza, C., Stewart, S., & Willoughby, T. (2012). Examining the link between nonsuicidal selfinjury
and suicidal behavior: A review of the literature and an integrated model.
Clinical Psychology Review, 32(6), 482-495.
Hartley, S., Redmond, T., & Berry, K. (2022). Therapeutic relationships within child and
adolescent mental health inpatient services: A qualitative exploration of the
experiences of young people, family members and nursing staff. PLOS ONE, 17(1),
e0262070. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0262070
Horst, F. (2022). Leefstijkgeneeskunde in de praktijk, praktische handleiding voor
zorgprofessionals (Vol. 360). Springer Media B.V.
Improvement, N. I. f. I. a. (2010). Medical Leadership
Competency Framework. In: NHS Institute for Innovation and Improvement and Academy of
Medical Royal Colleges.
Kates, N., Craven, M., Crustolo, A., Nikolaou, L., & Allen, C. (1997). Integrating Mental Health
Services Within
Primary Care. In (Vol. 19, pp. 324–332): General hospital psychiatry.
Klonsky, D., & Olino, T. (2008a). Identifying Clinically Distinct Subgroups of Self-Injurers
Among Young Adults:A Latent Class Analysis. Journal of consuiling and clinical
psychology, 76, 22-27.
Klonsky, D., & Olino, T. (2008b). IdentifyingClinicallyDistinctSubgroupsofSelf-
InjurersAmongYoung Adults:ALatentClassAnalysis. Journal of consuiling and clinical
psychology, 76, 22-27.
Kool, N., & Van Meijel, B. (2019). Zelfbeschadigend gedrag: complex, maar herstel
is mogelijk.
Kool, N., Van Meijel, B., Koekkoek, B., Van Der Bijl, J., & Kerkhof, A. (2014). Improving
communication and practical skills in working with inpatients who self-harm: a pretest/
post-test study of the effects of a training programme. BMC Psychiatry, 14(1), 64.
https://doi.org/10.1186/1471-244x-14-64
Linehan, M. (1993). De DGT-vaardigheden.
Muehlenkamp, J., & Gutierrez, G. (2011). An Investigation of Differences Between Self-
Injurious Behavior and Suicide Attempts in a Sample of Adolescents. In.
Munten, G., Snoeren, M., & Cardiff, S. (2013). Als implementeren navigeren is, is een GPS
wel handig. Nederlands Tijdschrift voor Evidence Based Practice, 11(4), 16-20.
https://doi.org/10.1007/s12468-013-0036-9
NHS. (2010). Medical Leadership
Competency Framework. In: NHS Institute for Innovation and Improvement and Academy of
Medical Royal Colleges.
Nock, M., Green, J., Hwang, I., McLughlin, K., Sampson, N., Zaslavsky, A., & Kessler, R.
(2013). Prevalence, correlates and treatment of lifetime suicidal
behavior among adolescents: Results from the National
Comorbidity Survey Replication – Adolescent Supplement (NCSA). In.
Nock, M. K., & Banaji, M. R. (2007). Prediction of suicide ideation and attempts among
adolescents using a brief performance-based test. Journal of Consulting and Clinical
Psychology, 75(5), 707-715. https://doi.org/10.1037/0022-006x.75.5.707
Nock, M. K., Prinstein, M. J., & Sterba, S. K. (2009). Revealing the form and function of selfinjurious
thoughts and behaviors: A real-time ecological assessment study among
adolescents and young adults. Journal of Abnormal Psychology, 118(4), 816-827.
https://doi.org/10.1037/a0016948
Patole, S. (2015). Management and Leadership – A Guide for Clinical Professionals.
https://doi.org/10.1007/978-3-319-11526-9
Pearlin, L. I., & Schooler, C. (1978). The Structure of Coping. In: Journal of Health and Social
Behavior.
Plener, P. L., Kaess, M., Schmahl, C., Pollak, S., Fegert, J. M., & Brown, R. C. (2018).
Nonsuicidal Self-Injury in Adolescents. Deutsches Ärzteblatt international.
https://doi.org/10.3238/arztebl.2018.0023
Plener, P. L., Schumacher, T. S., Munz, L. M., & Groschwitz, R. C. (2015). The longitudinal
course of non-suicidal self-injury and deliberate self-harm: a systematic review of the
51
literature. Borderline Personality Disorder and Emotion Dysregulation, 2(1), 2.
https://doi.org/10.1186/s40479-014-0024-3
Pollefliet, L. (2018). Schrijven: van verslag tot eindwerk - do's & don'ts. Academia Press.
Prochaska, J. O., DiClemente, C. C., & Norcross, J. C. (1992). In search of how people
change: Applications to addictive behaviors. In (Vol. 49): American Psychologist.
Richtlijnendatabase. (2022). Verpleegkundige interventies bij zelfbeschadigend gedrag bij
persoonlijkheidsstoornissen. Federatie medisch specialisten.
https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/persoonlijkheidsstoornissen/so…
interventies_bij_persoonlijkheidsstoornissen/verpleegkundige_interven
ties_bij_zelfbeschadigend_gedrag_bij_persoonlijkheidsstoornissen.html
Rogers, M. L. (2021). Interoception, Pain Tolerance, and Self-Injurious Behaviors: A
Multidimensional Assessment. In.
Sawyer, S. M., Azzopardi, P. S., Wickremarathne, D., & Patton, G. C. (2018). The age of
adolescence.
Schrijvers, K., Dierckens, M., & B., D. (2023). Studie Jongeren en Gezondheid, Deel 3:
gezondheid en welzijn – Mentale en subjectieve gezondheid (Factsheet). In:
Universiteit Gent.
Simone, A. C., & Hamza, C. A. (2020). Examining the disclosure of nonsuicidal self-injury to
informal and formal sources: A review of the literature. In.
Standaarden, G. (2018). Diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag. In.
Tatnell, R., Kelada, L., Hasking, P., & Martin, G. (2014). Longitudinal Analysis of Adolescent
NSSI: The Role of Intrapersonal and Interpersonal Factors. Journal of Abnormal Child
Psychology, 42(6), 885-896. https://doi.org/10.1007/s10802-013-9837-6
Terpstra, K. J., & Prinsen, H. (2009). Verbindend communiceren. In Pubers van Nu! (pp. 59-
69). Bohn Stafleu van Loghum. https://doi.org/10.1007/978-90-313-7482-3_5
Townsend, M. L., Miller, C. E., Matthews, E. L., & Grenyer, B. F. S. (2021). Parental Response
Style to Adolescent Self-Harm: Psychological, Social and Functional Impacts.
International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(24), 13407.
https://doi.org/10.3390/ijerph182413407
Van Heeringen, C. (2001). Suicide in adolescents. In.
Vandereycken, W. (2001). Aanpak van zelfverwondend gedrag bij psychiatrische patiënten.
Psychopraxis, 3(3), 79-82. https://doi.org/10.1007/bf03071919
Vermeulen, H., & Tiemens, B. (2015). Implementatie van Evidence Based Practice -
Praktische tips voor een complexe verandering. In. Bohn Stafleu van Loghum.
VLESP. (2016). Omgaan met zelfbeschadiging. 12.
https://www.zelfmoord1813.be/files/Publicaties-PDF/Omgaan-metzelfbescha….
pdf
VLESP. (2024). Vlaams Expertisecentrum suïcidepreventie. https://www.vlesp.be/
Walsh, B. (2020). Behandeling van zelfverwonding, een praktische handleiding (Vol. 357).
Bohn Stafleu van Loghum.
Walsh, B. W. (2020). Een overzicht van directe en indirecte zelfbeschadiging. In Behandeling
van zelfverwonding (pp. 25-34). Bohn Stafleu van Loghum.
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2393-7_3
WatWat. (2024). Info voor jongeren tussen 11 en 24 jaar. In.
Wensing, M., & Grol, R. (2019). Knowledge translation in health: how implementation science
could contribute more. BMC Medicine, 17(1). https://doi.org/10.1186/s12916-019-
1322-9
Whitlock, J., Meuhlenkamp, J., Eckenrode, J., Purington, A., Baral Abdrams, G., Barreira, P.,
& Kress, V. (2013). Nonsuicidal Self-Injury as a Gateway to Suicide in Young Adults.
Journal of adolescent Health, 52(4), 486-492.
WHO, W. H. O. (2021). Mental health of adolescents. WHO. https://www.who.int/newsroom/
fact-sheets/detail/adolescent-mental-health
Zelfmoordlijn1813. (2023). Info voor hulpverleners. Zelfmoordlijn1813.
https://www.zelfmoord1813.be/info-voor-hulpverleners/hoe-betrek-ik-de-o…
Zelfverwonding.be. (2024). Zelfverwondend gedrag. BRUSSELS UNIVERSITY
CONSULTATION CENTER. https://www.brucc.be/nl/zelfverwonding
