Scriptiebank overzicht

Mijn onderzoek bekijkt de portretpraktijk van Peter Paul Rubens vanuit een fysiognomische lens. Vooraleer dit denkkader kan toegepast worden op zijn oeuvre, wordt Rubens' fascinatie voor fysiognomie in zijn culturele context bekeken. Het vertrekt vanuit de oorsprong en ontwikkeling van het gedachtegoed om zo het belang in de leefwereld van Rubens te contextualiseren. Vervolgens onderzoekt het de connectie tussen fysiognomie en de vroegmoderne kunstpraktijk. Hierna wordt ingezoomd op Rubens' aantoonbare interesse in het onderwerp als vereiste voor het gebruik van een fysiognomische lens.

Daarna wordt het fysiognomisch denkkader toegepast op case-studies binnen zijn oeuvre. Hierbij richt de beeldanalyse zich op vorm, kleur en textuur, aangezien bestaand onderzoek vaak enkel naar vorm keek. Voor de karaktertypologie werden primaire zeventiende-eeuwse fysiognomische traktaten bestudeerd en zo de typerende elementen van verschillende karaktertypes geïdentificeerd om ze toe te passen op de case-studies. De afbakening tot portretkunst is een logisch gevolg van het gezicht als primaire plek voor de fysiognomische lezing. Binnen zijn portretten wordt gefocust op familieportretten en kopieën naar oude meesters aangezien hij bij deze genres het meeste vrijheid had om te experimenteren.

Voor deze analyse werd een methodologie ontwikkeld die vertrekt vanuit het uitgangspunt van de fysiognomie, waarbij het uiterlijk en het innerlijk van een persoon onlosmakelijk verbonden zijn. Het onderzoek bekijkt deze connectie in twee richtingen. Ten eerste worden familieportretten geanalyseerd om te onderzoeken in hoeverre het innerlijk iets zegt over het uiterlijk, met het sanguinische temperament als uitgangspunt, omdat dit karaktertype als positief en zeldzaam werd beschouwd en Rubens vermoedelijk warme genegenheid voor zijn familieleden voelde. Ten tweede worden zijn kopieën naar oude meesters bestudeerd om de omgekeerde richting te ondervragen. Het uitgangspunt is de beeldanalyse van visuele aanpassingen die Rubens doorvoert in zijn kopie ten opzichte van het origineel. Vervolgens wordt gekeken of deze aansluiten bij de representatie van een specifiek innerlijk karakter.

De analyse toont hoe Rubens systematisch ronde vormen, roodheid en glanzende huidaccenten gebruikte, kenmerken die overeenstemmen met het sanguinische temperament, dat in zijn tijd overwegend positief gewaardeerd werd. Hierdoor creëerde Rubens een fysiognomisch ideaaltype dat functioneerde binnen de beeldcommunicatie met zijn publiek. Dit onderzoek vult een lacune in de bestaande literatuur, die vaak enkel de passies en niet de fysiognomie in Rubens’ werk behandelde. Bovendien wordt dit gedachtegoed nooit bekeken zij-aan-zij met het effectieve kunstwerk, hoewel deze combinatie cruciaal is. Het besluit dat Rubens’ intellectuele fascinatie voor fysiognomie niet enkel een persoonlijke interesse was, maar een diep ingebed cultureel referentiekader dat zijn portretkunst beïnvloedde.

Deze studie opent de weg om Rubens’ intellectuele interesses concreet te verbinden met zijn oeuvre en suggereert verdere uitbreiding via technische beeldanalyses zoals kleuranalyse en reflectografie. Daarnaast vormt ze een vertrekpunt om ook andere categorieën binnen zijn portretkunst, zoals de keizerportretten, door een fysiognomische lens te bestuderen. Verdere analyses kunnen nagaan hoe andere temperamenten werden verbeeld en in welke mate Rubens’ leerlingen en tijdgenoten dit gedachtegoed overnamen of er eigen invullingen aan gaven.

Deze thesis onderzoekt de rol van Johannes Kepler (1571-1630) als prognosticator binnen het bredere netwerk van lutheraanse astrologen, door een vergelijking met zijn tijdsgenoten Johannes Krabbe (1553-1616) en Melchior Schärer (1563-1624). Dit onderzoek wordt geconceptualiseerd als een microstudie van het netwerk van Wittenbergse astrologen beschreven in de literatuur en stelt de prognosticaties centraal binnen het onderzoek naar de vroegmoderne wetenschap van de sterren. Via een studie van de structuur, wiskundige basis en religieuze zingeving van de werken, toont deze thesis een aanzienlijke overeenkomsten tussen de drie astrologen. Elk beschouwen ze de prognosticaties op de eerste plaats als een religieus instrument, bedoeld om de mens dichter bij God te brengen. Via een kritische omgang met en uitwisseling van astrologische gegevens en theorieën proberen de astrologen elk op hun manier Gods wil, zoals die in de natuur geuit wordt, zo goed mogelijk te benaderen. Ondanks deze gedeelde basis komt Kepler naar voren als een radicale hervormer. Waar Krabbe en Schärer slechts stapsgewijze veranderingen doorvoerden, waren Keplers kritiek en structurele hervormingen veel ingrijpender. Hij bevond zich in een spreidstand tussen de verdedigers en critici van de astrologie: hij behield het religieuze kader, maar verwierp veel conventionele praktijken. Door een analyse van Kepler als prognosticator, draagt dit onderzoek bij aan een beter begrip van de wisselwerking tussen theorie en praktijk binnen wetenschappelijke netwerken.

Mijn scriptie onderzoekt de rol van astrologische almanakken in het dagelijks leven van de Gentenaar in de 16e en 17e eeuw. Deze kalenders, bevatten astrologische voorspellingen, en waren destijds enorm populair. Mijn onderzoek kijkt naar de sociale status en opleiding van de auteurs, de afnemers (individuen, gilden, ambachten en de overheden), en de vormen van censuur die erop werden toegepast. De kerk en staat probeerden de almanakken te reguleren vanwege hun invloed op het volk, maar ook commerciële censuur door drukkers speelde een rol. Mijn scriptie wil tonen hoe diep astrologie geworteld was in de Gentse samenleving.

Tussen 1572 en 1681 sloten elf kunstenaars zich aan bij de Antwerpse broederschap van romanisten, een exclusieve corporatie die thuisgekomen Romevaarders verenigde. Deze masterproef ontleedt hoe het lidmaatschap van die meesters gekarakteriseerd kan worden. Ze is het resultaat van een multidisciplinair onderzoek op het kruispunt van geschiedenis en kunstwetenschappen waarin de betrokken kunstenaars en hun werken in een ruimer sociaal weefsel gesitueerd worden.

Essayistische scriptie over het ongrijpbare in de kunst. Dit verken ik via metaforen zoals het ogenblik, opschuren en afstoffen, microscopen en telescopen, zwarte gaten en asymptotische aanrakingen.

Contextueel onderzoek naar de beeldvorming rond Maria Magdalena binnen het caravaggisme. Het onderzoek focust op de invloed van politieke en religieuze conflicten op de zeventiende-eeuwse schilderkunst en de beeldvorming rond vrouwen in de vroegmoderne tijd.

Een onderzoek naar de perceptie van inheemse Noord-Amerikaanse talen door Franse en Engelse reizigers tijdens de zestiende en zeventiende eeuw. Concreet ligt de focus op de verschillende manieren om taalinformatie voor te stellen in vroegmoderne reisverhalen en hoe de kennis van de talen en de historische context van elke auteur hun voorstelling van de talen en hun sprekers beïnvloedt.

Het onderwerp van mijn scriptie is de iconografie van het dier in de zeventiende-eeuwse en hedendaagse kunst. Ik heb telkens zeven werken geanalyseerd van zowel de zeventiende eeuw als de hedendaagse periode. Voor de zeventiende eeuw besprak ik alleen olieverfschilderijen met zoogdieren of vogels als hoofdthema en maakte ik een onderscheid tussen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Voor de hedendaagse tijd koos ik kunstwerken van nog levende kunstenaars en zijn de media verschillend. De verbeelding van het dier wordt beïnvloed door heersende denkkaders, de maatschappelijke en politieke context en door het menselijk zelfbeeld. Deze worden beschreven en komen in de analyses uitvoerig aan bod.

Tijdens de late middeleeuwen was de vrijwillige rechtspraak binnen Henegouwen vooral in handen van de grafelijke leenmannen en de schepenbanken. Toch mag ook de rol van notarissen hierbij niet onderschat worden.

Deze scriptie onderzoekt de speelmogelijkheden van de Rederijkerskamer De Goudbloem uit Sint-Niklaas. Dit
op basis van De heylighe Genoveva uit het zeventiende-eeuwse verzamelhandschrift K.O.K.W. (nr. 269)

Deze scriptie onderzoekt hoe de populariteit van procesvoering binnen de hedendaagse opvoeringspraktijk valt te karakteriseren en verklaren aan de hand van een typologie van een breed corpus aan theatrale rechtszaak-performances.

Deze transhistorische scriptie onderzoekt het Nachleben van het motief van de Vestaalse maagd Tuccia en haar paradoxaal ondoorlaatbare zeef in de kunst. De scriptie bestaat uit drie delen. Het eerste deel gaat over Tuccia als een symbool voor het onbevlekte Rome. Het tweede behandelt het motief van Tuccia op het vlak van gender. In het laatste hoofdstuk wordt ingegaan op de 'Sieve Portraits' van Elizabeth I als moderne Tuccia.

Onderzoek naar zeventiende-eeuwse Leuvense thesisbladen en de rol van dit efemeer drukwerk binnen de productie van de Leuvense boekenwereld en de universiteitsdrukkers.

In deze scriptie wordt de herkomst van zestien schilderijen uit de negentiende-eeuwse collecties van M. de Malherbe en Jean-Baptiste Foucart uit Valenciennes aangevuld. Het gaat over Hollandse en Vlaamse genrestukken uit de zeventiende-eeuw. De twaalf casussen worden onderverdeeld in vier categorieën: ‘Verkeerde toeschrijving’, ‘Kopie of tweede versie’, ‘Niet localiseerbaar’ en ‘Hiaat in pedigree’.

De vormgeving van boek zoals we het vandaag kennen, werd grotendeels ontwikkeld in de vroege zestiende eeuw, toen drukkers nieuwe manieren zochten om hun boeken aantrekkelijk te maken. Deze scriptie onderzoekt hoe de vormgeving in deze periode veranderde aan de hand van de casus van één drukkers: de Antwerpenaar Joannes Grapheus.

In deze scriptie onderzoeken we de intratekstualiteit tussen twee werken van François Hédelin D'Aubignac, namelijk het demonologische traktaat 'Des satyres brutes, monstres et démons' (1627) en het naslagwerk over het theater 'La Pratique du Théâtre' (1657). In hoeverre werd D'Aubignacs theatrale visie beïnvloed door zijn ervaringen als demonoloog?

In mijn scriptie bestudeerde ik de evolutie van de diplomatieke relaties tussen Frankrijk en het aartshertogelijke regime in de Zuidelijke Nederlanden in de periode 1616-1621. Mijn voornaamste informatiebron bestond uit de correspondentie van de in Brussel residerende Franse ambassadeur Jean de Péricard.

Gek van God? Geloof en identiteit op het vroegmoderne platteland“Religie is het opium van het volk.” Er bestaat een grote kans dat dit wereldberoemde citaat van Karl Marx u bekend in de oren klinkt. De grondlegger van het marxisme beschreef religie als een onderdrukkend mechanisme, in het leven geroepen door de mens zelf om zijn uitdagende en vaak miserabele leven gemakkelijker te doorspartelen.

En ze leefden nog lang en gelukkig?Dat ze naïef en kinderlijk zijn. Onbenullig. Er bestaan duizend en een clichés over sprookjes, maar dat van het happy end spant de kroon. We lezen “Er was eens…” en we weten wat ons te wachten staat: mooie prinsessen en dappere prinsen nemen het op tegen boosaardige toverkollen. Heel even wordt het spannend, maar steevast eindigt het verhaal met een koninklijke trouwpartij en een geruststellend “en ze leefden nog lang en gelukkig…” Nu is dat wel altijd zo? Zeker, de uitzonderingen op dat happy end zijn schaars, maar ze bestaan en zijn net daarom interessant.

 Een poëtica van de ontworteling – Nancy Huston of het auteurschap zonder moedertaal.Wat hebben de kersverse winnaar van de Duitse Goethe-prijs Adonis, de Ierse auteur Samuel Beckett en de Vlaamse NV-A voorzitter Bart de Wever met elkaar gemeen? Juist ja: ze spreken alle drie Frans. Het Bijbelse Babel mag dan een zaak van moderne exegeten en oude schilders geworden zijn, haar torens staan –voorlopig althans- nog stevig overeind.  Niet alleen in de politiek, maar ook in de literatuur laat de meertalige realiteit van onze hedendaagse samenleving haar sporen achter.

 Levende in groote miserie ende verdriet tsamen met zyne huyswyf ende kinderkens: hoe gratiebrieven ons iets meer kunnen vertellen over het dagelijkse leven in de Nieuwe Tijd   Bij de woorden ‘misdaadvervolging in de zestiende en zeventiende eeuw’ denken de meesten meteen aan wrede folterpraktijken, heksenverbrandingen of bloederige executies. Dit beeld bevat zeker een grond van waarheid, maar moet toch enigszins bijgesteld worden. Hoewel het rechtssysteem in de Nieuwe Tijd criminelen streng vervolgde, werden sommigen onder hen ook op een zachtere manier tot een beter leven aangemoedigd.

 
En leid ons niet in bekoring… Het priestercelibaat in het aartsbisdom Mechelen in de Nieuwe Tijd
 
Toen onlangs enkele Oostenrijkse en Belgische bisschoppen het verplichte celibaat voor de clerus in vraag stelden, verslikten in Rome wellicht enkele conservatieve leden van de pauselijke curie zich in hun ochtendelijke cappuccino. Tot op heden immers houdt de Rooms-katholieke Kerk vast aan seksuele onthouding voor eenieder die toetreedt tot de geestelijkheid. Het is ooit anders geweest.

 Marina Verhoeven Rare jongens, die Lappen! Maar lang niet zo raar als die Fransen　In de zomer van 1681 reist Jean-François Regnard, een jonge, welgestelde Fransman, naar Lapland en hij laat ons een verslag na van die reis. Daarin beschrijft hij het land en vooral de cultuur van zijn bewoners, de Samen. Het is grof, het is racistisch, het druist volledig in tegen de politieke correctheid die vandaag het debat over multiculturaliteit beheerst.

             
 
De vroegmoderne media: bronnen van angst?
 Brekend nieuws: “Bewezen: computerspelletjes roepen agressie op bij jongeren!” Deze stelling kan ik hier niet funderen, noch wens ik dit te doen, maar het zou wel eens een krantenkop uit de krant van morgen kunnen zijn. Nochtans zou in diezelfde krant morgen evengoed een artikel kunnen verschijnen over het feit dat wetenschappelijk onderzoek geen uitsluitsel kan geven over het verband tussen computergames en agressie bij jongeren.

De kruisweg van de middeleeuwse devotionele literatuur



Van den vos Reynaerde, Karel ende Elegast, de Historie van de vier heemskinderen: het zijn slechts enkele voorbeelden van middeleeuwse verhalen die al gedurende vijfhonderd jaar met succes de concurrentie weerstaan en nog steeds spontaan een zucht van herkenning oproepen.

 
Hoe hard ik ook probeer, mijn kind wil steeds meer en meer
Wat zeggen tv-programma’s zoals ‘De Supernanny’ en ‘Huis op stelten’ bij jou? Ooit al eens één van de vele opvoedingswinkels in jouw provincie binnen gestapt? Of herken je de vele discussies rond ‘hoe voed ik nu op een goede manier mijn kind op’?

 
Op 23 november 2005 zal het precies 15 jaar geleden zijn dat Roald Dahl zijn laatste adem uitblies. Sinds de publicatie van James and the Giant Peach (De Reuzenperzik) in het begin van de jaren 1960 werden zijn verhalen door miljoenen kinderen verslonden. De meeste critici en literatuurwetenschappers waren echter minder enthousiast. Zij vonden Dahl een vulgaire antifeministische racist, die geweld en schunnige taal niet schuwde.

1
Marjan Dewulf
Begrensde verbeelding: El Greco en de contrareformatorische kunsteisen
Augustus 1605. De van oorsprong Kretenzische schilder El Greco (1541-1624) krijgt van
het Spaanse Hospital de la Caridad te horen dat een aantal personages uit zijn schilderij
Virgen de la Caridad overschilderd moeten worden. Het struikelblok vormen de portretten
van de burgers met hun rijke kanten kragen. Hun aardse aanwezigheid is niet gewenst in de
nabijheid van de maagd Maria.