Scriptiebank overzicht

De klimaatopwarming is een feit, en onderzoekers vertellen ons al jaren over de snel aankomende gevolgen daarvan. Één van de transities die we kunnen maken om de klimaatopwarming een halt toe te roepen is overstappen naar een circulaire economie, en voor de constructiesector is dat niet anders. Een circulaire bouweconomie introduceren kan op verschillende manieren: 1. Het omkeerbaar ontwerpen van gebouwen, zodat wanneer ze niet meer van dienst kunnen zijn, we hun onderdelen elders opnieuw kunnen gebruiken 2. Het retrofitten van bestaande gebouwen 3. Materialen en bouwelementen recupereren en hergebruiken na volledige of gedeeltelijke demontage. De bouwsector volledig circulair maken kan dus niet door enkel in de toekomst slim te ontwerpen, maar ook alle bestaande gebouwen zijn deel van deze transitie. In Brussel en Vlaanderen tezamen hebben meer dan 130.000 van deze gebouwen erfgoedwaarde. Maar hoe kunnen we circulariteit en erfgoed laten samengaan om ook deze gebouwen van cultureel en historisch belang in de transitie te betrekken? Binnen de erfgoedpraktijk is traditioneel en strikt beschermen en behouden vaak dé strategie bij uitstek. Deze gebouwen strikt beschermen én conform houden aan onze duurzaamheidsvereisten van vandaag kost veel tijd, aandacht, geld, etc. Gebruik van deze strategie is onhaalbaar en onwenselijk voor al die 130.000 gebouwen. Daarnaast heeft een evoluerende maatschappij ook steeds veranderende noden. Zo werd het herbestemmen van gebouwen waarbij flexibiliteit, aanpassingen maken en respect voor het erfgoed gecombineerd en steeds gangbaarder onder titel 'adaptive reuse'. Alhoewel dit al een enorme stap is richting duurzaamheid voor zowel mens als maatschappij, wordt er vaak over het hoofd gezien dat er bij flexibele erfgoedbewaarstrategieën fragmenten overblijven die de selectie niet halen en zo later ‘afval’ worden. Daarom beargumenteer ik in dit onderzoek waarom ook het demonteren, verplaatsen en herintegreren van architecturale erfgoedfragmenten deel is van een volledige transitie naar een circulaire bouweconomie. Echter is de erfgoedpraktijk nog sceptisch over het transporteren van erfgoedfragmenten als bewaarstrategie. Met een betoog, uitgediept op niveau van theoretische debatten, lokale beleidsdocumenten en praktijkvoorbeelden, toont deze thesis aan dat het verplaatsen van erfgoedfragmenten ook bijdraagt aan een inclusievere erfgoedzorg. Indien toegepast onder voorwaarden, kan het verplaatsen van erfgoedfragmenten bijdragen aan een rijker begrip van erfgoedwaarden en -betekenissen. In deze masterproef wordt er getracht de complexe match tussen hergebruik van bouwmaterialen en architecturale erfgoedfragmenten te benutten en aan te tonen dat beide disciplines op deze manier de volgende stap kunnen zetten richting duurzaamheid. Tenslotte is er niet enkel een ecologische voetafdruk verbonden aan materialen en fragmenten, maar dus ook een culturele/historische voetafdruk. Niet alleen biedt deze masterproef een grondige basis, gebaseerd op theorie, beleid en praktijk voor stakeholders uit beide disciplines om dit innovatief debat verder te voeren, ze biedt ook een concrete uiteenzetting hoe deze transitie in de praktijk gerealiseerd kan worden. Dit gebeurt met een voorstel om erfgoed- en bouwbeleid te integreren en zo niet alleen geschiedenis en cultuur, maar ook de 'embodied carbon en energy' te waarborgen.

Deze masterproef onderzoekt hoe handgeschept papier kan functioneren als een ontwerpstrategie binnen de interieurarchitectuur. Waar papier traditioneel gezien wordt als decoratief of tijdelijk, wordt het hier benaderd als een actief en zintuiglijk materiaal dat voortdurend in dialoog staat met ruimte, gebruiker en omgeving. Het project vertrekt vanuit een cyclische praktijk van papier scheppen, verwerken en opnieuw integreren: wat scheurt of vervaagt wordt herwerkt tot nieuwe pulp en opnieuw toegepast. Zo ontstaat een interieur dat nooit af is, maar zich voortdurend ontwikkelt in relatie tot tijd, gebruik en omstandigheden.
De oude stal waarin dit onderzoek plaatsvindt fungeert als laboratorium, waar papier wordt bevestigd op muren, houten structuren en een mobiel stalen frame. Het materiaal reageert op licht, vochtigheid en aanraking, waardoor de ruimte verandert en een actieve betrokkenheid vraagt. Dit proces toont hoe interieurarchitectuur kan verschuiven van een objectmatig eindresultaat naar een procesmatige praktijk waarin zorg, toewijding en zintuiglijke ervaring centraal staan.
Door het ambacht van papier scheppen te verbinden met de ontwerppraktijk ontstaat een methode van Thinking Through Making, waarin handeling en ontwerp samenvallen. Het project stelt daarmee vragen bij de dominante logica van afwerking en standaardisatie en biedt een alternatief dat inzet op traagheid, cyclische tijd, imperfectie en verbondenheid. Zo toont deze scriptie dat ook fragiele en vergankelijke materialen een krachtige motor voor duurzaamheid en betekenisvolle interieurarchitectuur kunnen zijn.

Wat vandaag een innovatieve uitdaging lijkt – het hergebruik van materialen – was tot het midden van de 20ste eeuw een vanzelfsprekende praktijk in de bouwsector. Pas daarna raakte dit hergebruik steeds versnipperd en minder goed georganiseerd. Cruciale momenten in dit proces zijn de opslag en verkoop van materialen tussen afbraak en hergebruik. Juist in die tussenfase wordt het zichtbaar hoe hergebruik in de praktijk werd georganiseerd en wie erbij betrokken was.

Deze scriptie toont aan hoe opslag en verkoop van afbraakmaterialen historisch gezien systematisch werden georganiseerd. Naast grote stadsdepots en private depots, werden ook toevallige open ruimtes benut om afbraakmaterialen op te slaan. Vaak werden gerecupereerde materialen zelfs rechtstreeks gesorteerd op de afbraakwerf. Dit vergemakkelijkte het uiteindelijke doel, efficiënte en snelle verkoop van gerecupereerde materialen.

Het historische hergebruiksproces waarbij elke open plek in de stad als potentiële opslagruimte diende, kan inspiratie bieden voor hedendaagse circulaire hubs en logistieke modellen. De scriptie benadrukt bovendien dat uitdagingen rond opslag en verkoop niet onderschat mogen worden. Uit analyse van historisch hergebruik blijkt namelijk dat opslag en verkoop een onmisbare rol speelden. Zodra deze processen veranderden, verdween het systematische hergebruik.

Naast de hergebruiksprocessen maken ook de betrokken stakeholders duidelijk waarom materialen systematisch werden hergebruikt. Ze deden dit om economische, pragmatische of kunsthistorische redenen. Zo ging de stad bijvoorbeeld systematisch tewerk met regelgeving en stadsdepots voor het behoud erfgoedelementen. Aannemers daarentegen, waren vooral op zoek naar de meest winstgevende manier om een afbraakproject te organiseren. Ook kleinere spelers droegen bij aan de waardering van hergebruiksmaterialen. Antiquairs zochten bijvoorbeeld naar elementen die zij aan een cultureel cliënteel konden verkopen, een praktijk die vandaag nog steeds herkenbaar is op rommelmarkten en in antiekwinkels.

Met een vernieuwend analytisch kader onderzoekt deze scriptie de circulariteit van hergebruiksmaterialen. Door processen en actoren in kaart te brengen, wordt duidelijk hoe we afbraakmaterialen kunnen leren herwaarderen. De studie biedt daarmee belangrijke inzichten in de evolutie van een historisch circulaire bouwsector naar de huidige stand van zaken.

Door te begrijpen hoe hergebruik vroeger structureel was georganiseerd, krijgen we ideeën om dit opnieuw een vanzelfsprekende plaats te geven in de bouwsector van de toekomst.

De energietransitie in de bouw geeft aanleiding tot grotere isolatiediktes, waardoor de klassieke spouwmuur onhoudbaar wordt. Daarom gaat dit onderzoek in op een innovatief gevelsysteem via de praktijk van BLAF architecten, bestaande uit een metselwerk buitenschil en achterliggend houtskelet met biobased isolatie. De evaluatie gebeurt vanuit hygrothermisch oogpunt, dus met aandacht voor vocht- en warmtetransport in de wand. Enkel zo kunnen we meer inzicht verwerven in de performantie van duurzame bouwmethoden. Bovendien is het ook cruciaal om het risico op vochtschade te begroten en beperken. Het onderzoek verliep via simulaties, experimentele opstellingen met testmuren en een meetcampagne in een eengezinswoning.

Deze scriptie omvat een initiële studie omtrent een milieuvriendelijker alternatief (aan de hand van een ijzer-gekatalyseerd proces) voor het ontkleuren van katoen als voorbehandeling voor efficiëntere recyclage.

Dit onderzoek kaart de verspilling van bouwmaterialen aan door het hoogwaardig hergebruik ervan te promoten. De scriptie plaatst de bestektekst in een ander licht, zodat deze ingezet kan worden als middel om circulaire bouwambities in uitvoering te brengen. De focus ligt daarbij op volgende begrippen: opdrachtgeverschap, de openbare aanbesteding en losmaakbaarheid.

In de studie wordt de milieu-impact van keramische gevelstenen onderzocht. Hierbij wordt aandacht besteed aan de huidige recuperatiepraktijk door gesprekken aan te gaan met specialisten in het vakgebied. Op deze manier wordt relevante informatie verzameld die bewijst dat hergebruik een waardevolle strategie is in de schakeling naar een circulaire toekomst.

In deze scriptie wordt een evaluatiemethode onderzocht om de duurzaamheid van circulaire bouwoplossingen te kwantificeren. Daarna wordt deze evaluatiemethode toegepast op een case studie, namelijk de circulaire pilootwoning in Berchem van het CBBW project. De milieu-impact en kost van circulaire JUUNOO wanden wordt vergeleken met vaak gebruikte binnenwanden in de Belgische bouwsector.

Een scriptie over de renovatie van kantoorgebouwen uit de jaren 1960 en 1970 en in welke mate deze gezien kunnen worden als voorbeelden van duurzaam bouwen.

Om een vlotte transitie naar een circulaire economie in de mode-industrie mogelijk te maken is een geïntegreerde aanpak door overheid, ngo's, consumenten en bedrijven noodzakelijk. In de praktijk blijken kennisverspreiding en een structurele mentaliteitswijziging van consumenten en bedrijven onontbeerlijk.

In deze bachelorproe is een tijdelijke noodwoning ontworpen voor slachtoffers van mensenhandel. De bewoner zelf heeft dankzij het ontwerp helemaal niet het gevoel in een noodwoning te wonen en verblijft in een ruimte die welbevinden, zelfredzaamheid en verbinding stimuleert. Het ontwerp nodigt uit tot cocooning zonder volledig afgescheiden te zijn van de wereld. Het geeft mensen maximale kans op een nieuwe toekomst.

Deze thesis onderzoekt hoe Leuven-Noord circulair kan
transformeren en introduceert een reeks strategieën voor circulaire stedenbouw. De thesis stelt een gefaseerde transformatie van Leuven-Noord voor waarin het herstel van het landschap voorop staat, circulariteit wordt geactiveerd vanuit de context en lokale materialen nieuwe levens krijgen.

Deze masterproef onderzoekt hoe gevelrenovaties van (middel)hoogbouw op een circulaire manier
uitgevoerd kunnen worden en wat hierbij belangrijke parameters zijn.

Binnen Ringpark Groene Vesten worden geluidsmaatregelen genomen om op korte termijn in te zetten op de leefbaarheid van de buurtbewoners. Op langere termijn is er de doorkijk naar een overkapping. De geplaatste geluidsmaatregelen in eerste fase zullen dus op termijn terug moeten worden afgebroken. Vanuit dit gegeven is het duurzame aspect van deze geluidsmaatregelen elementair.

Het doel van deze thesis is om een duidelijke leidraad te ontwerpen voor architecten in het bijzonder, maar ook voor mensen en bouwheren die op een circulaire manier willen bouwen en daarbij gebruik willen maken van herbruikbare materialen en componenten. De leidraad zal dienen als een soort uitgangspunt om het ontwerpproces van start te laten gaan en zal leiden tot drie mogelijke trajecten/ pistes die de architect kan volgen.

Een studie naar de rol van informatiesystemen in de circulaire economie vormt een brug tussen verschillende onderzoeksvelden. Een model van de verschillende actoren, hun rol en interconnectie binnen een circulaire onderneming werd samen met de tussenliggende informatiestromen opgesteld op basis van verschillende theorieën. Dit model leidt tot een lijst van informatiestromen dat een bedrijf toelaat een circulair proces te hanteren.

Een transitie van een traditionele naar een circulaire bouwsector is meer dan ooit nodig. Hoe kan circulariteit gemeten worden in de bouwsector?

De vervolging van Socrates weerspiegelt de erfzonde van de democratie. Ofschoon de democratie de kiemen heeft gezaaid van het principe van de vrijheid om te spreken, belemmert deze vrijheid de mogelijkheid tot waarheidspreken in de democratie. Tussen waarheid en politiek en tussen vrijheid en democratie ontstaat dientengevolge een contradictie. Foucault en Spinoza bieden ons de conceptuele middelen aan om deze contradictie te interpreteren in het licht van de eertijdse en hedendaagse crisis van de democratie. Volgens Foucault is het belangrijk dat er plaats wordt gemaakt voor waarheidspreken in een democratie, beheerst door de norm van de vrijheid. Volgens Spinoza kan de democratie dan weer worden beschadigd door de subversieve effecten van waarheid. De mogelijke omverwerping van de sociaal-politieke orde wordt door deze subversiviteit geïmpliceerd. Echter is het ten zeerste onwenselijk de huidige democratische orde te willen omverwerpen met de hoop dat de daaropvolgende heilzamer zal zijn. Het probleem van de machtsuitoefening door middel van een waarheidsdiscours is de rode draad doorheen dit onderzoek.

Hoe worden architecturale beslissingen gemaakt? Wie of wat beïnvloedt ze? Deze scriptie tracht ontwerpprocessen te ontrafelen en te ontdekken wanneer een zekere ontwerpkeuze de circulariteit en milieu impact van een project kan bevorderen.